Allâme Şeyhî Efendi’nin Kudüs Temalı Şitâiyyesi veyahut “Karlar İçinde Bir Kudüs Tasviri”

Yıl 2019, Cilt: 16 Sayı: 1 - Kudüs, 107 - 141, 01.07.2019

Mustafa Öztürk

https://doi.org/10.17131/milel.584979

Cited By: 1

Öz

Türk
edebiyatının dönemlerine bakıldığında bir tema olarak Kudüs’ün Klasik ve Modern
Türk edebiyatlarında çeşitli vesilelerle konu edildiği görülmektedir. Klasik
Türk edebiyatında Kudüs kavramının bir mazmûn hâline gelerek kullanımının
geleneksel bir forma dönüştüğünü belirtmek pek mümkün olmasa da çeşitli tür ve
şekillerde bu temanın işlendiği belli sayıda edebî ürüne rastlanabilmektedir.
Modern Türk edebiyatında ise konunun ele alınmaya başlanması 1960’lı yıllardan
sonra Filistin Davası temelinde gerçekleşmiştir.

Klasik
Türk edebiyatında Kudüs temasını müstakil bir konu olarak işleyen az sayıdaki
şairlerden birisi 17. yüzyıl şairlerinden Allâme Şeyhî Efendi’dir. Allâme
Şeyhî’nin Divan’ında “Kudüs” temalı iki gazel ve bir kaside bulunmaktadır. Az
işlenen bir tema olmasına rağmen Kudüs’ün Allâme Şeyhî’de üç ayrı manzumeyle konu edilmesinin sebebi şairin bu
şehirde yaklaşık bir yıl süreyle kadılık görevinde bulunmasıyla açıklanabilir.
Allâme Şeyhî’nin bu çalışmaya konu edilen manzumesi Kasîde Der Beytü’l-Makdîs
Vâkı’-ı Sene başlığıyla verilen yirmi dört beyitlik bir kasidedir. Allâme
Şeyhî, şitâiyye türündeki bu kasidesinde, kar yağışıyla duyduğu sevinç ile
şehrin büründüğü beyazlığı ve güzelliği canlı ve bir o kadar da etkili
tasvirlerle işlemektedir. Şairin Kudüs ve Harem-i Şerif olarak belirttiği
Mescid-i Aksâ ve çevresiyle ilgili tasvirlerinin tamamı dış mekân unsurlarıyla
ilgilidir. Şairin Kudüs ve çevresindeki kar yağışını tasvir ettiği bu
manzumesinin aynı türdeki diğer pek çok şitâiyyeden farkı kış ve kışa ait
unsurların olumlu bir algıyla verilmiş olmasıdır

Anahtar Kelimeler

Allâme Şeyhî Efendi, Kudüs, klasik Türk edebiyatı, kaside, tasvir

Şitâiyye (Hiemal) Theme on Jerusalem by Allâme Şeyhî Efendi or “A Depiction of Jerusalem in Snow”

Öz

When we look at the periods of Turkish
literature, it is seen that as a theme Jerusalem is a subject in Classical and
Modern Turkish Literature through several occasions. Although it is not possible to
say that the use of the concept Jerusalem in classical Turkish literature as a
poetic theme has become a traditional form, a number of literary works can be
found in various types and shapes of this theme. Consideration of the subject
in the modern Turkish literature has launched after the 1960s based on the Palestinian
case.

One of the few poets who used the theme of Jerusalem
in classical Turkish literature as an independent subject was Allâme Şeyhî Efendi,
one of the 17^th century poets. There are two gazelles and one ode on
the theme “Jerusalem” in Allâme Şeyhî’s Divan. Although
Jerusalem is a subject that is less discussed, the reason why it became the
subject in Allâme Şeyhî with three different poems can be explained by the fact
that the poet was on duty as a cadi in this city for about a period of time. The
poem by Allâme Şeyhî discussed on this study is the twenty-four-couplet poem
titled Kasîde Der Beytü’l-Makdîs Vâkı’-ı
Sene. In the şitâiyye (hiemal)
type of his ode, Allâme Şeyhî treats his joy of snowfall and the whiteness and
beauty of the city with vivid as well as effective depictions. All depictions
of the poet on Jerusalem and al-Masjid al-Aqsa and its surroundings, which he referred
to as Temple Mount, are all related to the outdoor elements. The difference
between the poem by poet, in which he describes the snowfall in Jerusalem and
its surroundings, and many other şitâiyye (hiemal) poems of the same type is
that he has given a positive perception of winter and hiemal elements.

Anahtar Kelimeler

Allâme Şeyhî Efendi, Jerusalem, classical Turkish literature, ode, description

Kaynakça

• Akarca, Döndü. Şitâ’iyye Nesiplerinde Dil, Anlatım ve Muhtevâ Özellikleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi SBE, Adana, 2003. Akkuş, Metin. Klâsik Türk Şiirinin Anlam Dünyası, Erzurum: Fenomen Yayınları, 2007. Aksoy, Hasan. “Türk Edebiyatında Kaside”, https://islamansiklopedisi.org.tr/sitaiyye, Erş. Tar: 20.04.2019. Ali Rıza, Demircan,. Kur’ân ve Sünnet Işığında Cennet Hayatı, İstanbul: Emir Turizm, 2010. Allâme Şeyhî. Divan, Süleymaniye Kütüphanesi Lala İsmail Efendi No: 454. Aydemir, Yaşar. "Girizgâha Dair", Türk Kültürü Dergisi, S. 389 (1995), ss. 546-551. Aydemir, Yaşar. "Türk Edebiyatında Kaside", Bilig, S. 22 (2002), ss. 133-168. Aydın, Abdullah. “Şair Tezkirelerine Göre Osmanlı’nın Unvanlı Şehirle-ri”, HİKMET-Akademik Edebiyat Dergisi, S. 7 (2017), ss. 35-56. Bozkurt, Nebi. “Hurma”, DİA, C. 18, 1998, ss. 391-393. Bozkurt, Nebi. “Kubbetü’s-sahre”, DİA, C. 26, 2002, ss. 304-308. Çavuşoğlu, Mehmet. "Kasîde", Türk Dili, Türk Şiiri Özel Sayısı II. (Divan Şiiri), S. 415, 416,417 (1986), Ankara. Çınar, Bekir. “Edirneli Nazmî’nin Türkî-i Basît Şiirlerinin Teşbihler Sis-temi Açısından Genel Anlayışla Mukayesesi”, Turkish Studies, S. 4/5 (2009), ss. 76-98. Çınar, Mustafa. “16. Yüzyıl Divan Edebiyatında Bahçe Tasviri”, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 26 (2004), ss. 149-158. Demirkol, Erdem. II. Abdülhamid Döneminde Kudüs'te Kilise İmar ve İnşa Faaliyetleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniver-sitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul, 2007. Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Ay-dın Kitabevi, 2010. Dilçin, Cem. Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Ankara: TDK Yayınları, 1995. Dönmez, Betül Parlak. Eğirdirli Şeyhî Mehmed Efendi’nin Divanı’nın İnce-lenmesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi SBE, İstanbul, 2006. Eliaçık, Muhittin. “Selçuknâme’de Edebî Savaş Tasvirleri”, KKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, C.1/1 (2011), ss. 105-126. Eren, Abdullah. “Klasik Türk Şiirinde Tasavvufî Açıdan Tûr-i Sînâ”, Ru-meli’de Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, Özel Sayı 4 (2018), ss. 197-210. Esir, Hasan Ali. “Anadolu Sahası Mesnevilerinde Mi’râc Mevzuu”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S.39 (2009), ss. 683-708. Gül, Muammer. “Kudüs ve Tarih İçinde Aldığı İsimler”, F.Ü. Sosyal Bi-limler Dergisi, S. 11 /2 (2001), ss. 305-312. Karaman, M. Lütfullah. “Filistin”, DİA, C. 13, 1996, ss. 89-103. Kesik, Beyhan. “ŞEYHÎ, Seyyid Mehmed Allâme Efendi”, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com, Erişim Tarihi: 19.11.2018. Komisyon. “Şeyhî Mehmed Efendi (Allâme Şeyhî)”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, C. 8, İstanbul: Dergâh Yayınları, 1989. Komisyon. Filistin Rehberi, TİKA Filistin Ofisi, 2017. Köksal, M. Fatih. “Şeyhî”,Türk Dünyası Ortak Edebiyatı, Türk Dünyası Ede-biyatçıları Ansiklopedisi, C. 8, Ankara: AKM Yayınları, 2007. Kutlar, Fatma Sabiha. “Klasik Türk Şiirinde Şehir Hicivleri ve Ar-paemîni-zâde Mustafa Samî'nin Edirne Kasidesi”, Turkish Studies, C. 6/2 (2011), ss. 1-16. Levend, Agâh Sırrı. Divan Edebiyatı: Kelimeler ve Remizler, Mazmunlar ve Mefhumlar, İstanbul: Dergah Yayınları, 1984. Mustafa L., Bilge. “Dârüsselâm”, DİA, C. 9, 1994, ss. 3-5. Öğüt, Salim. DİA, C. 16, 1997, ss. 127-132. Özcan, Abdulkadir. Şeyhî Mehmed Efendi Şakaik-ı Nu’mâniye ve Zeyilleri-Vekâyi’ü’l-Fudalâ-I, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989. Özcan, Mustafa. Mescid-i Aksâ ve Üçüncü Mabedin Kaderi, Mescid-i Aksâ Sempozyumu Tebliğler Kitabı, 2009, ss. 65-71. Özel, Ahmet. “Kıble”, DİA, C. 25, 2002, ss. 365-369. Öztürk, Mustafa. “Türk Edebiyatında Kudüs Teması”, Journal of Isla-micjerusalem Studies, S. 17/2 (2017), ss. 39-57. Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü III, İstanbul: MEB Yayınları, 2004. Pala, İskender. Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, İstanbul: Kapı Yayınları, 2012. Parlıyan, Abdullah. http://kuranmeali.com/AyetKarsilastirma.php?sure=7-&ayet=143, Erş. Tar: 13.05.2019. Şentürk, A. Atilla. XVI. Asra Kadar Anadolu Sahası Mesnevilerinde Edebî Tasvirler, İstanbul: Kitapevi Yayınları, 2002, s. 21. Tâhirü’l-Mevlevî. Edebiyat Lügatı, (hzl. Kemâl Edib Kürkçüoğlu), İstanbul: Enderun Kitabevi, 1973. Topaloğlu, Bekir. “Cennet”, DİA, C. 7, 1993, s. 376-386. Uludağ, Süleyman. “Kuddise Sırruh”, DİA, C. 26, 2012, ss. 314. Uludağ, Süleyman. “Sidretü’l-Müntehâ”, DİA, C. 37, 2009, s. 151-152. Yar, Halim. Halil Nûri Bey Divanı’nda Dinî-Edebî Muhteva, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi SBE, Ankara, 2014. Yavuz, Salih Sabri. “Mi’rac”, DİA, C. 30, 2005, ss. 132-135. Yazar, Sadık. “XVII. Asır Şairlerinden Allâme Şeyhî, Divanı ve Bir Kasi-desi”, Turkish Studies, S. 2/3(2007), ss. 586-705. Yekbaş, Hakan. “Tırnakçı-zâde Mehmed Sa‘îd Zîver Bey ve Mensur Şitâiyyesi”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S. 3 (2009), s. 147-184.