Efforts in The Fight Against Malaria at the End of the Nineteenth Century and Beginning of the Twentieth Century: Mugla Sample The Fight Against Malaria

Yıl 2017, Cilt: 4 Sayı: 3, 7 - 12, 01.12.2017

Müesser Özcan Aslıhan Akpınar Burak Çitil

Öz

The purpose of this
study was to provide systematic information regarding malaria and the efforts
in the fight against malaria at the end of the 19th century in Mugla city where
malaria outbreaks were frequently encountered due to the presence of sea,
streams, swamps, and large green plants. A research was carried out in Ottoman
and Republic Archives of the Prime Ministry, in many libraries including
particularly the Library of Turkish National Assembly, National Library and Mugla
Municipality Archives for the correspondences regarding malaria outbreaks and
fight against malaria in Mugla city and vicinity. The books and documents
regarding the official correspondences between the state institutions written
in the Ottoman Alphabet were translated into today’s Turkish and the documents
were analyzed. Support was received from a Turkish Language expert qualified in
reading archive documents for deciphering the documents. The data acquired at
the final stage were presented to the reader after being reviewed in light of
the literature. The findings were presented under the topics of fight with
medication, malaria tree and swamps, change in social life and movement of
migration, and public education and information missions.

Anahtar Kelimeler

History of Medicine, Malaria, Mugla

On Dokuzuncu Yüzyıl Sonu Yirminci Yüzyıl Başında Sıtmayla Mücadele Çalışmaları: Muğla Örneği Sıtmayla Mücadele

Öz

Bu çalışma ile çevresinde deniz, akarsu bataklık
ve geniş yeşil bitkiler nedeniyle sıtma salgınlarına sık rastlanan Muğla ilinde
19. yüzyılın sonlarında sıtma ve sıtma ile mücadele çalışmalarına ilişkin
sistematik bilgi vermek amaçlanmıştır. Muğla ili ve çevresine ait sıtma
salgınları ve sıtma ile mücadeleye ait yazışmaları içeren Başbakanlık Osmanlı
ve Cumhuriyet Arşivlerinde, TBMM Kütüphanesi ve Milli Kütüphane başta olmak
üzere çok sayıda kütüphanede ve Muğla Belediyesi Arşivlerinde tarama
yapılmıştır. Osmanlı Alfabesi ile yazılmış kitaplar ve devlet kurumları
arasındaki resmi yazışmalara ait belgeler günümüz Türkçesine çevrilerek
metinler analiz edilmiştir. Belgelerin deşifresi için arşiv belgeleri okuma
konusunda yetkin Türk Dili uzmanından destek alınmıştır. Son aşamada elde
edilen veriler literatür bilgileri ışığında gözden geçirilerek okuyucuya
sunulmuştur. Bulgular; ilaçla mücadele, sıtma ağacı ve bataklıklar, sosyal
hayatta değişim ve göç hareketleri ile halka yönelik eğitim ve bilgilendirme
çalışmaları başlığında sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Muğla, Sıtma, Tıp Tarihi

Kaynakça

• 1. Korhan T. II. Dünya savaşı sırasında İzmir’in sıtma ile mücadelesi. Journal of International Social Research. 2014;7(31):370-5.
• 2. Koylu Z, Doğan N. Birinci Dünya Savaşı sırasında Osmanlı Devleti’nde sıtma mücadelesi ve bu amaçla yapılan yasal düzenlemeler. Türkiye Parazitoloji Dergisi. 2010;34(3):209-15.
• 3. Akagündüz Ü. II. Meşrutiyet döneminde toplumsal bir sorun olarak sıtma ve sıtmadan korunma çareleri. Kebikeç: İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmalı Dergisi. 2016;(41):96-123.
• 4. Poyraz MU.Mat A. The miracle bark cinchona and malaria in the Ottoman Empire. Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi. 2014; 60: 60.
• 5. Tuğluoğlu F. Türkiye’de sıtma mücadelesi (1924-1950). Türkiye Parazitoloji Dergisi. 2008;32(4): 351-9.
• 6. Temel, M. XX. yüzyıl başlarında Menteşe Sancağı hapishaneleri. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 2009;1(26):109-35.
• 7. Keleş E. Kırım Savaşı’ndan sonra gelen muhacirlerin Menteşe Sancağında İskânı. Literatureand History of Turkish or Turkic. 2009;4(8):1167-88.
• 8. Ertuğ S. Gürel M. Eyigör M. Doyuran ES. Aydın yöresinde sıtma olguları. ADÜ Tıp Fakültesi Dergisi. 2002;3(2):5-8.
• 9. BOA. Başbakanlık Osmanlı Arşivi: Fon Kodu: BEO Tarih :02/Ca/1315 (Hicrî) Dosya No :1014 Gömlek No:76032.
• 10. BOA. Başbakanlık Osmanlı Arşivi: Fon Kodu: DH.İ.UM Tarih :24/B /1338 (Hicrî) Dosya No :19 Gömlek No :1
• 11. BOA. Başbakanlık Osmanlı Arşivi: Fon Kodu: DH.ŞFR.Tarih :18/Tn/1335 Dosya No :647 Gömlek No :14
• 12. BOA. Başbakanlık Osmanlı Arşivi: Fon Kodu: C..SH..09/Ra/1264 (Hicrî) Dosya No :17. Gömlek No :823
• 13. BOA. Başbakanlık Osmanlı Arşivi: Fon Kodu: A.}MKT.MHM., 15/Za/1285 (Hicrî) Dosya Dosya No :436 Gömlek No :87
• 14. BOA. Başbakanlık Osmanlı Arşivi: Fon Kodu: A.}MKT.MHM.23/C /1285 (Hicrî)Dosya No :423 Gömlek No :33
• 15. BOA. Başbakanlık Osmanlı Arşivi: Fon Kodu: A.}MKT.MHM.11/C /1285 (Hicrî) Dosya No :421 Gömlek No :96
• 16. BOA. Başbakanlık Osmanlı Arşivi: Fon Kodu:Y..PRK.SH..Tarih :29/S /1301 (Hicrî) Dosya No :1 Gömlek No :37
• 17. BOA. Başbakanlık Osmanlı Arşivi: Fon Kodu: BEOTarih :13/S /1311 (Hicrî) Dosya No :266 Gömlek No :19877
• 18. BOA. Başbakanlık Osmanlı Arşivi: Fon Kodu:Y..MTV. Tarih :11/S /1311 (Hicrî) Dosya No :81 Gömlek No :100
• 19. Akça B. Erdoğan K. "Türkiye’nin Sıhhi-ictimai Coğrafyası Muğla (Menteşe) Sancağı." MELSA yayınevi. 2012.
• 20. BOA. Başbakanlık Osmanlı Arşivi: Fon Kodu: DH.MKT.23/Z /1317 (Hicrî) Dosya No :2335 Gömlek No :102
• 21. BOA. Başbakanlık Osmanlı Arşivi: Fon Kodu: DH.TMIK.S..28/Ra/1321 (Hicrî) Dosya No :46 Gömlek No :49
• 22. Gürkan Sert. Emre Dölen. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Devlet Kinini. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, XIV/2 (2013): 69-86
• 23. Tuğluoğlu, F. (2008). Türkiye’de sıtma mücadelesi (1924-1950). Türkiye Parazitoloji Dergisi, 32(4), 351-359.
• 24. BOA. Başbakanlık Osmanlı Arşivi: Fon Kodu: DH.MKT.19/M /1304 (Hicrî) Dosya No :1372 Gömlek No :115
• 25. BOA. Başbakanlık Osmanlı Arşivi: Fon Kodu: TFR.I..MN..15/S /1324 (Hicrî) Dosya No :90 Gömlek No :8906
• 26. BOA. Başbakanlık Osmanlı Arşivi: Fon Kodu: İ..MMS.22/C /1331 (Hicrî) Dosya No :166 Gömlek No :1331
• 27. BOA. Başbakanlık Osmanlı Arşivi: Fon Kodu: MV.20/C /1331 (Hicrî) Dosya No :231 Gömlek No :141
• 28. BOA. Başbakanlık Osmanlı Arşivi: Fon Kodu: DH.HMŞ.21/S /1332 (Hicrî) Dosya No :22 Gömlek No :66
• 29. BOA. Başbakanlık Osmanlı Arşivi: Fon Kodu :MV. Tarih :01/R /1335 (Hicrî) Dosya No :246 Gömlek No :77)
• 30. Özgün C. Osmanlı ağaç kültüründe yeni ve egzotik bir tür: Okaliptüs. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi. 2013; 8 (26): 5-29.
• 31. BOA. Başbakanlık Osmanlı Arşivi: Fon Kodu:Y..A...HUS.05/Ş /1311 (Hicrî) Dosya No :290 Gömlek No :21
• 32. BOA. Başbakanlık Osmanlı Arşivi: Fon Kodu:İ..OM..17/Ş /1313 (Hicrî) Dosya No :3 Gömlek No :1313
• 33. BOA. Başbakanlık Osmanlı Arşivi: Fon Kodu:ŞD.02/Za/1317 (Hicrî) Dosya No :521 Gömlek No :41
• 34. BOA. Başbakanlık Osmanlı Arşivi: Fon Kodu:DH.MKT.24/L /1326 (Hicrî) Dosya No :2664 Gömlek No :42
• 35. BOA. Başbakanlık Osmanlı Arşivi: Fon Kodu:DH.MKT.08/L /1326 (Hicrî) Dosya No :2646 Gömlek No :20
• 36. BOA. Başbakanlık Osmanlı Arşivi: Fon Kodu: Y..EE..06/R /1327 (Hicrî) Dosya No :30 Gömlek No :75
• 37. BOA. Başbakanlık Osmanlı Arşivi: Fon Kodu:İ..DUİT Tarih :22/B /1337 (Hicrî) Dosya No :60 Gömlek No :37
• 38. Ünal G. Türkoğlu A. Güngör MY. Taxonomic studies on the macrofungi growing ın eucalyptus forests ın Mugla province. Turkish Journal of Agriculture-Food Science and Technology. 2016; 4(3): 244-247.
• 39. Türkeş, Ü. Kurtuluş Savaşında Muğla. Yelken Matbaası, 1973
• 40. Taşkıran B. Sosyal, siyasal ve ekonomik yönüyle Milas (1923-1960). Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı yüksek Lisans Tezi 2003.
• 41. Soyluer S. XX. Yüzyılın başlarında Menteşe Sancağının idari ve nüfus yapısı. ÇTTAD. 2006; 5 (13): 109–135.
• 42. Kayacan G. Sessiz bir geçmişten sesler-Afrika kökenli Türk olmanın dünü ve bugünü. Tarih Vakfı, 2008.
• 43. BOA. Başbakanlık Osmanlı Arşivi: Fon Kodu: DH.MKT.18/Ca/1318 (Hicrî) Dosya No :2402 Gömlek No :40
• 44. Çavdar N. Karcı E. XIX. yüzyıl Osmanlı sağlık teşkilatlanmasına dair bibliyografik bir deneme. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. 2014; 9(4): 255-286.
• 45. BOA. Başbakanlık Osmanlı Arşivi: Fon Kodu: DH.MKT.04/L /1303 (Hicrî) Dosya No :1353 Gömlek No :14
• 46. Milaslı İH. Sıtma ve Sıtmalı Yerlerde Çare. İkdam Matbaası, İstanbul:1910
• 47. Cevdet A. Sıtma, Sivrisinekler, Bataklıklar. Sebilürreşad. 1911
• 48. İzmidi FP, Asım B. Maraz-ı merzagi (Sıtma). Tanin Matbaası, İstanbul. 1913
• 49. Aras TR. Isıtma. Arşak Garoyan Matbaası. İstanbul. 1913
• 50. Bernhart N. Mayer M. Sıtma: seririyat, parazitoloji ve mücadelesine bir medhal. Çevirmen: Tevfik Sâlim. Matbaa-i Osmaniye, İstanbul. 1922
• 51. 15 Eylül-5 Teşrin-i Evvel İstanbul'da inikad eden Sıtma Mücadele Komisyonu mukarreratı” Vilayet Matbaası, Ankara:1924
• 52. 15 Eylül - 5 Teşrin-i Evvel İstanbul'da inikad eden Sıtma Mücadele Komisyonu mukarreratından kenin ve sivri sineklere karşı mücadele talimatnameleri” Vilayet Matbaası, Ankara : 1924
• 53. Milaslı İH. Malarya yani sıtma hakkında kimler neler bilmeli? İstanbul: Hilal Matbaası, 1925.
• 54. Cevad N. Malarya mücadelesinde nakil ve müntin sivrisineklerin teşhis ve teşrihi usulleri. Cumhuriyet Matbaası, İstanbul: 1925
• 55. Edhem R. Sineklerle mücadele. Hilal Matbaası. İstanbul: 1926
• 56. Özcel MA. Tıbbi Parazit hastalıkları, Sıtma 79-132 Türk Parazitoloji Derneği Meta Basım, İzmir: 2007
• 57. Akdur R. Sıtma, TC Sağlık Bakanlığı Sıtma Savaş Daire Başkanlığı Sağlık Projesi Genel Koordinatörlüğü: 2001
• 58. WHO. World Malaria Report. Luxemburg:2017