Kutadgu Bilig’de Akıl ve İlişkili Kavramlar Üzerine Bir Araştırma; Tıp Tarihi Açısından

Yıl 2019, Cilt: 9 Sayı: 2, 266 - 279, 31.05.2019

Abdullah Yıldız

https://doi.org/10.31020/mutftd.548858

Öz

Kutadgu
Bilig, Türk yazın tarihinin en önemli eserlerinden biridir.
Bu makalede, Kutadgu Bilig adlı
eserde akıl kavramsallaştırması ve bununla ilişkili kavramların araştırılması
amaçlanmıştır. Eserdeki 4 ana karakterden biri olan Ögdülmiş aklı temsil
etmektedir. Bu sebeple özellikle Ödgülmiş karakterinin yer aldığı bölümler
incelemenin ana eksenini oluşturmuştur. Yapılan incelemede akıl, bilgi, erdem
ve iyilik kavramlarının birbiriyle sıkı bir ilişki içerisinde yer aldıkları
görülmüştür. İnsanın doğuştan akla sahip olduğu, aklın, bilgi ve erdemlerin
elde edilmesi için zorunlu bir koşul gibi sunulduğu görülmüştür. Eserde akıl
felsefi boyutunun ötesinde somut bir şekilde beyin ve baş ile de
ilişkilendirilmiştir. Eserde dikkat çeken bir nokta da akıl ile ruh arasında
yapılan ayrımdır. Aklın felsefi ve somut değerlendirmeleri ile İbn-i Sina’nın
değerlendirmeleri arasındaki benzerlikler ilginç bulunmuştur. Yine eserde
dönemin tıp paradigmasına dair önemli ipuçları mevcuttur. 

Anahtar Kelimeler

Kutadgu Bilig, Yusuf Has Hacib, İbn-i Sina, Akıl, Tıp

A Study On Mind And Related Concepts in Kutadgu Bilig; From The Perspective of History of Medicine

Öz

Kutadgu
Bilig is one of the most important works of Turkish history
of  literature. In this article, it is
aimed to study the conceptualization of mind and related concepts in Kutadgu Bilig. Ögdülmiş, who is one of
the four main characters in the work, symbolize the mind. For this reason,
especially the sections, where Ögdülmiş takes place, constitute the main axis
of the study. In the study, it’s found out that the concepts of mind, knowledge
and virtue are closely related to each other.

It’s
seen that man has innate intelligence and intelligence is presented as a
necessary condition for the acquisition of knowledge and virtues. In the book,
beyond its philosophical dimension, the intelligence is also related to the
brain and head. One point that draws attention in the book is the distinction
made between mind and soul. The similarities between the philosophical and
concrete evaluations of the mind and the evaluations of Ibn-Sina’s, are
interesting. The book also has important clues about the medical paradigm of
the age.

Anahtar Kelimeler

Kutadgu Bilig, Mind, Yusuf Has Hacib, Ibn-i Sina (Avicenna)

Kaynakça

• Acıduman Ahmet, “İbn-i Sina’nın Tıp Tarihindeki Yeri: Kuhn’ca Bir Yaklaşımla”, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, c.55/s.2 (2002), s. 115–122
• Acıduman Ahmet, Şems Şehriyar, “El- Kânûn Fî’t- Tıbb’ı Doğru Anlayabilmek: Kitâbu Teşrîhi’l-Vucûd/Risâle Fî Teşrîhi’l-Aʿzâʾ Üzerinden İbn Sînâ Felsefesi ve Tıbbına Özet Bir Bakış.”, El-Kânûn Fî’t-Tıbb’ın 1000. Yılı İbn-I Sînâ’ya Saygı Paneli, İstanbul 2014.
• Alberts Otto,“Der Dichter des in uigurisch-türkischem Dialect geschriebenen Kudatku bilik (1069—70 p. Chr.) ein Schüler des Avicenna“, Archiv für Philosophie, (1901), s.319-336
• Arat Reşid Rahmeti, Kutadgu Bilig I Metin,Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1979, 2. bs.
• Aristoteles, Nikomakhos’a Etik, çev. Saffet Babür, BilgeSu, Ankara 2014, 5. bs.
• Arslan Ahmet, Felsefeye Giriş, Adres Yayınları, Ankara 2016, 23. bs.
• Bayat Ali Haydar, Tıp Tarihi, Merkez Efendi Geleneksel Tıp Derneği, İstanbul 2010, 2. bs.
• Crivellato Enrico, Ribatti Domenico, “Soul, Mind, Brain: Greek Philosophy and the Birth of Neuroscience”, Brain Research Bulletin, v.71/i.4 (2007), p. 327–336
• Çotuksöken, Betül, and Saffet Babür. Metinlerle Ortaçağda Felsefe, BilgeSu, Ankara 2015, 3.bs.
• Dilaçar Agop, “Kutadgu Bilig’in 900. Yıldönümü (1069-1079) ve Balasagun’lu Yusuf”, Türk Dili, c.20/sy.211 (1969), s. 6–17.
• Divan-I Luqat-I It Türk Dizini, www.achiq.org/pitikler/dlt---.pdf, 2003.
• Flavell John H, “Cognitive Development: Past, Present, and Future”, Developmental Psycholog, c.28/s.6 (1992), p. 998-1005.
• Has Hacib Yusuf, 2017. Kutadgu Bilig, çev. Ayşegül Çakan, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2017, 3. bs.
• Has Hâcib Yusuf, Kutadgu Bilig II, çev. Reşid Rahmeti Arat, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1974.
• İnan Abdülkadir, Tarihte ve Bugün Şamanizm: Materyaller ve Araştırmalar, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1986, 3.bs.
• “İsrâ Suresi - 70 . Ayet Tefsiri”, , https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/İsrâ-suresi/2099/70-ayet-tefsiri. [Erişim tarihi.23.01.2018]
• İyi Sevgi, Tepe Harun, , Etik, ed. İoanna Kuçuradi, İsmet Taşdelen, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir 2011, 1. bs.
• Kandel Eric R., Huspeth A.J., “The Brain and Behavior.” In Principles of Neural Science, edited by Eric R. Kandel, James H. Schwartz, Thomas M. Jessell, Steven A. Siegelbaum, and A. J. Hudspeth, McGrawHill Medical 2013, 5th. ed.
• Kaşgarlı Mahmud, Divan-ü Lugat-it- Türk (Türk Dili Divanı), çev.Fuat Bozkurt, Salon Yayınları, İstanbul 2017, 2.bs.
• Kirsch Jonathan L., Daphne Simeon, Heather Berlin, and Eric Hollander, “Disruptive, Impulse Control, and Conduct Disorders: Intermittent Explosive Disorder, Kleptomania, and Pyromania.” In Psychiatry, edited by Allan Tasman, Jerald Kay, Jeffrey A. Lieberman, Michael B. First, Michelle B. Riba, Willey Balckwell 2015, 4th. ed.
• Levend Agah Sırrı, “Kutadgu Bilig”, Türk Dili, c.20/s.211, s. 1–5.
• Magee Bryan, Büyük Filozoflar: Platon’dan Wittgenstein’a Batı Felsefesi, çev. Ahmet Cevizci, Paradigma, İstanbul 2001, 1. bs.
• Önler Zafer, “Kutadgu Bilig’de Ög ve Ukuş Kavramları”, https://www.academia.edu/11732729/KUTADGU_BİLİG_DE_ÖG_ve_UKUŞ_KAVRAMLARI, [Erişim tarihi:22.06.2017]
• ———., “Divanû Lügâti’t-Türk ve Kutadgu Bilig’de Tıp Terimleri”, Kebikeç, no. 22 (2006), s. 135–150.
• Özden Hilmi, , Kutadgu Bilig’de Ahlak Kavramı ve Tıp Etiğine Etkisi, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2007, 1.bs.
• Platon, Timaios, çev. Furkan Akderin, Say Yayınları, İstanbul 2015, 1. bs.
• Porter Roy, Kan Revan İçinde: Tıbbın Kısa Tarihi, çev. Gürol Koca, Metis Bilim, İstanbul 2016, 2. bs.
• Ross David, Aristoteles, çev. Ahmet Arslan, Kabalcı Yayıncılık, Ankara 2014, 2. bs.
• Solomon Robert C., Higgins Kathleen M., Felsefenin Kısa Tarihi, çev. Mustafa Topal, İletişim Yayınları, İstanbul 2013, 1. bs.
• Şenel Cahid, “Yeni Eflatunculuk”, İslam Ansiklopedisi, http://www.islamansiklopedisi.info/dia/pdf/c43/c430236.pdf., 2013.
• Türk Ceza Kanunu, www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.5237.pdf., [Erişim tarihi:21.06.2017]
• Türk Medeni Kanunu, www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.4721.pdf., [Erişim tarihi:21.06.2017]
• Türker-Küyel Mübahat, “Bir Türk Lehçesi Olan Uygurca Yazılmış Kutadgu Bilig’in (1069-1070) Şairi: İbn Sina’nın Bir Öğrencisi”, Erdem, c.1/sy.1, (1985), s.217-230