II. Abdülhamid Eseri “Ertuğrul Tekke Cami-Tevhithanesi” Abdulhamid II’s Architectural Structure “Ertugrul Tekke Mosque- Dervish Lodge”

Yıl 2019, Cilt: 9 Sayı: 1, 215 - 242, 25.03.2019

Halil İbrahim Eryılmaz Şenay Özgür Yıldız

Öz

 Özet

Lale Devri ile başlayan Batılılaşma
hareketleri Sultan II. Abdülhamid döneminde de kesintiye uğramadan devam etmiş,
Avrupa tarzı yenileşme girişimleri gerçek anlamda ürünlerini onun döneminde
vermiştir. Bu etkileşim geleneksel mimarinin yapısal özelliklerini
değiştirmekten ziyade dekorasyon ve süsleme gibi unsurlarda kendini
göstermektedir.

19. yüzyılın sonlarına doğru Osmanlı
mimarisinde seçmeci (karma, eklektik) bir üslup anlayışının ortaya çıktığı
görülmektedir. Neo-Barok, Neo-Klasik üsluplarla birlikte Neo-Grek, Neo-Gotik ve
Neo-Rönesans gibi Batılı sanat etkileri Osmanlı-Türk etkileri ile kaynaşarak
tek bir bina üzerinde bir arada serbestçe kullanılmıştır.

Batı üslubunun mimari süsleme biçimleri böyle bir dinî yapıda, dünyevî
yapılardaki kadar zengin bir şekilde uygulanmıştır. İstanbul Ertuğrul Tekke
Camii’nin özellikle hünkâr kasrına dâhil olan mekânları kalem işi süsleme
programı açısından oldukça zengin olup dönemin
eklektik zevkini ve modasını yansıtır. Bu süslemeler Ertuğrul Tekkesi’ne
adeta saray havası vermektedir.

19. Yüzyıl Osmanlı Mimarisi’nin son dönemine ait olan bu yapı, dönemin
sosyo- kültürel yapısı ile mimari özelliklerini belgeleyen bir kültür
mirasıdır. Ertuğrul Tekke Camii, II. Abdülhamid’in Panislamist siyasetine uygun
olarak, başkentte inşa edilmiş bir yapıdır.

Anahtar Kelimeler: II. Abdülhamid, Ertuğrul, Cami, Ertuğrul
Tekke Camii, Tarikat Yapıları.

Abstract

Westernization activities started with The Tulip
Period continued during the period of Sultan II. Abdülhamid without
interruption, European-style renovation activities gave its products in its
real sense during his period. This interaction manifests itself in elements
such as decoration and ornamentation which are far from changing the structural
characteristics of traditional architecture.

Towards the end of the nineteenth century, it appears that an eclectic
(mixed, eclectic) conception of style emerged in Ottoman architecture. Western
artistic influences such as Neo-Grek, Neo-Gothic and Neo-Renaissance together
with Neo-Baroque, Neo-Classical styles were freely used together on a single
building by integrating Ottoman-Turkish influences.

The architectural ornamental forms of Western style have been applied
in such a religious structure as richly as in earthly structures. The places
especially included in the Sultan’s mahfil of Istanbul Ertuğrul Tekke Mosque
are rich in terms of hand-carved decorating programs which reflect the eclectic
taste and fashion of the period. These decorations make Ertugrul Tekke  like a palace.

This building which belonged to the late period of the 19th century
Ottoman architecture is a cultural heritage documenting the socio-cultural and
architectural characteristics of this period. Ertuğrul Tekke Mosque in
accordance with Abdulhamid's Pan-Islamist policy is a  structure incentral of  the capital.

Key Words: Abdulhamid II,
Ertugrul, Mosque, Ertugrul Tekke Mosque, Religious Order Structures.

Anahtar Kelimeler

II. Abdülhamid, Ertuğrul, Cami, Ertuğrul Tekke Camii

Kaynakça

• KAYNAKLAR:Osmanlı Arşiv Belgeleri:Aydın Vilayetine Mahsus Salnâme, (Hicri 1314).Bağdat Vilayet-i Celilesine Mahsus Salnâme, def‟a 16, Hicri 1318.Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi Y. PRK. MM. 1/48.Araştırma Eser ve Makaleler:Akpolat, M. S. (2002). Tanzimat Sonrası Osmanlı Mimarlığı. Türkler Ansiklopedisi (Cilt. 15, 581-582) Ankara.Arık, R. (1976). Batılılaşma Dönemi Anadolu Tasvir Sanatı. Ankara.Aslanapa, O. (1986). Osmanlı Devri Mimarisi. İstanbul: İnkılap Kitabevi.Batur, A. (2010). Şeyh Zafir Külliyesi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Cilt. 3, 79-80) İstanbul. Buzpınar, Ş. T. (2010). Şeyh Zafir. T.D.V.İ.A. (Cilt. 39, 78-79) İstanbul.Çaycı, A. (2017). İslâm Mimarisinde Anlam ve Sembol. Konya: Palet Yayınları.Çelik, R. (2018). Sultan II. Abdülhamid Ve İmparatorluğun İhyası (1876-1900) “Tebrîknâme-i Millî. İstanbul.Çetin, N. (2017). Şeyh Mehmed Cemâleddîn-i Uşşâkî ve Cemâlîzâde Tekkesi, Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5 (9), 243.Deniz, B. (2000). Türk Dünyasında Halı ve Düz Dokuma Yaygılar. Ankara.Demirel İşli, E. (1998). İstanbul Tekkeleri Mimarisi Eklentileri ve Restorasyonu, (Yayımlanmamış Doktora Tezi) Yıldız Teknik Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbulDeringil, S. (2007). Simgeden Millete, II. Abdülhamid’den Mustafa Kemal’e Devlet ve Millet. İstanbul.Devellioğlu, F. (2013). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat. Ankara.Eyice, S. (1991). Ayyıldız. T.D.V.İ.A. (Cilt. 4), İstanbul. Eyüpgiller, K. K.(2010). Şaban-ı Veli Külliyesi. T.D.V.İ.A. (Cilt. 38, 210-211) İstanbul.https://www.google.com.tr/search?q=Koca+Mustafa+Paşa+sümbül+efendi+camii.Haksever, A. C. (2009). Osmanlı'nın Son Döneminde Islahat Ve Tarikatlar: Bektaşilik Ve Nakşbendilik Örnegi, Ekev Akademi Dergisi, (38), 51.İzgöer, A. Z. ve Tuğ R. (2017). Tebrîknâme-i Millî Sultan II. Abdülhamid’in İlk Yirmi Beş Yılı (1876-1900). İstanbul: Seçil Ofset.Karpat, K. H. (2017). İslam’ın Siyasallaşması. İstanbul: Timaş Yayınları.Kılınç, A. (2011). II. Abdülhamid ve Çin Müslümanları, Devr- i Hamid Sultan II. Abdülhamid, Erciyes Üniversitesi Yayınları, Cilt. 1, Kayseri, 265-278. Kuban, D. (1954). Türk Barok Mimarisi Hakkında Bir Deneme. İstanbul: Pulhan Matbaası.Kuban, D. (2007). Osmanlı Mimarisi. İstanbul: Yem Yayınları.Koloğlu, O. (2010). Abdülhamit Gerçeği. İstanbul: Pozitif Yayınları.Korkmaz, Banu (2003), Yıldız Sarayı Şale Köşkü Tavan ve Duvar Bezemelerinde Manzara Resimleri, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.Kur’an Yolu Meali, (2015). haz. Hayrettin Karaman, Mustafa Çağrıcı, İbrahim Kafi Dönmez ve Sadrettin Gümüş. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.Kuyulu, İ. (1988). Geç Dönem Anadolu Tasvir Sanatından Yeni Bir Örnek: Soma Damgacı Camii, Arkeoloji ve Sanat Tarihi Dergisi, (4), 67-78.Kuyulu Ersoy, İ. (1998) İzmir ve Çevresindeki Bir Grup Duvar Resminin Düşündürdükleri, II. Uluslararası İzmir Sempozyumu [Bildiri], İzmir.Kuyulu Ersoy, İ. , ÇELİK, E. (Mayıs 2014). Kocaeli Yapılarında Bulunan Resimli Bezemelerden Örnekler, Uluslararası Gazi Akçakoca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu [Bildiri], Kocaeli.Özbek, N. (2013). Osmanlı İmparatorluğunda Sosyal Devlet, Siyaset, İktidar ve Meşruiyet 1876- 1914. İstanbul: İletişim Yayınları.Özcan, A. (2011). II. Abdülhamid ve Hindistan Müslümanları. Devr-i Hamid Sultan II. Abdülhamid (Cilt. 1, 283-294) Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları.Renda, G. (1977). Batılılaşma Döneminde Türk Resim Sanatı 1700-1850. Ankara.Renda, G. (1985). 19. Yüzyılda Kalem İşi, Nakış ve Duvar Resmi. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi (Cilt. 6, 1530-1534) İstanbul.Sırma, İ. S. (1998). Belgelerle II. Abdülhamid Dönemi. İstanbul: Beyan Yayınları.Sırma, İ. S. (2014). II. Abdülhamid’in İslam Birliği Siyaseti. İstanbul: Beyan Yayınları.Tanrıkorur, Ş. B. (1990), Türkiye Mevlevîhanelerinin Mimarî Özellikleri, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Selçuk Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.Tanman, M. B. (1990), İstanbul Tekkelerinin Mimari ve Süsleme Özellikleri Tipoloji Denemeleri, II, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.Tanman, M. B. (1991). Bala Külliyesi. T.D.V.İ.A. (Cilt. 4, 554-556) İstanbul.Tanman, M. B. (1993). Cemâlîzâde Tekkesi. T.D.V.İ.A. (Cilt. 7, 318-319) İstanbul.Tanman, M. B. (1994a). Çorlulu Ali Paşa Külliyesi. D.B.İ.A. (Cilt. 2, 527-529) İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını.Tanman, M. B. (1994b). Ertuğrul Tekkesi. D.B.İ.A. (Cilt. 3, 196) İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını.Tanman, M. B. (1996a). Gümüşhânevî Tekkesi. T.D.V.İ.A. (Cilt. 14, 277-278) İstanbul.Tanman, M. B. (1996b). Hacı Bayrâm-ı Velî Külliyesi. T.D.V.İ.A. (Cilt. 14, 448) İstanbul.Tanman, M. B. (2002). Osmanlı Mimarisinde Tarikat Yapıları / Tekkeler. Türkler Ansiklopedisi (Cilt. 12, 149-161) Ankara.Tanman, M. B. (2007). Özbekler Tekkesi. T.D.V.İ.A. (Cilt. 34, 121) İstanbul.Taşkın, C. (2017). 15. Ve 20. Yüzyıllar Arası Bursa Tekkelerinin Mekân Ve Cephe Kurgusu, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Trakya Üniversitesi/Fen Bilimleri Enstitüsü, Edirne.Tekinalp, P. Ş. (1999). Yıldız Sarayı Kompleksi Duvar Resimleri, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.Uçar, A. (2012). Sultan, Güç ve Hassasiyet. İstanbul: Çamlıca Yayınları.Yıldıran, N. (1989). İstanbul’da II. Abdülhamid Dönemi (1876-1908) Mimarisi, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Mimar Sinan Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.Yücel, U. ve Koçak S. (2010). 1887 Yılından Günümüze Bir Ahşap Harikası; Ertuğrul Tekke Camii ve 2008-2010 Restorasyon Çalışmaları, Restorasyon Yıllığı Dergisi, (1), 85-105.