A TİPİ VE B TİPİ KİŞİLİK ÖZELLİĞİNE SAHİP BİREYLERDE İŞ DOYUMU VE KAZALANMA ARASINDAKİ İLİŞKİNİN İNCELENMESİ

Yıl 2019, Cilt: 2 Sayı: 1, 11 - 31, 30.04.2019

Ahmet Ebrar Sakallı

Öz

Davranış
Odaklı hatalardan kaynaklanan iş kazalarının, tehlikeli durumlardan kaynaklanan
kazalara oranla daha fazla olduğu gerçeği pek çok araştırmada kanıtlanmıştır.
Davranışı belirleyen unsurlar içinde aile, sosyal ortam, kültür, gelenek vb.
pek çok kriterin olduğu da bilinmektedir. Bir diğer unsur ise kişilik (persona)
olup ‘‘bir insanı diğerinden ayıran ve nispeten kalıcı duygu düşünce ve
davranış kalıbıdır’’ şeklinde özetlenebilir.

Bu
çalışmada amaç, A tipi kişilik özelliklerinin Freud’un kişilik kuramından
başlamak üzere, tin biliminde (psikoloji) ve toplumbilimi düzencesi içindeki
tüm kuramlarını ortaya çıkarmak olup, elde edilen bulguların, İş sağlığı ve
Güvenliği alanındaki “hukuksal yönetsel”
kavramlar üzerinden tartışılmasıdır. A tipi kişilik- kazalanma- iş doyumu
arasındaki ilişki incelenerek yüksek tehlike sınıfında yer alan işlerde
‘kritik’ görevdeki kişilerin seçimi hedeflenmiştir. Çalışmanın örneklemi yapı
inşaatı, fabrika(kimyasal, gıda ve ev eşyaları) işinde çalışan tehlikeli
davranıştan kaynaklı en az 1 günlük rapor alan çalışanlar olarak seçilerek elde
edilen bulgular neticesinde kaza geçirme durumu ile kişilik ölçeğinin bazı
ifadeleri arasında anlamlı sonuç bulunmuş ve iş kazası geçiren A’lar B’lere
göre içsel, dışsal ve genel doyumlarının yüksek olduğu tespit edilmiş, iş
sağlığı ve güvenliği konusunda kişiliğin- iş doyumu ve kazalanma üzerindeki
önemi ifade edilmiştir.

A tipi kişilik popülasyonu daha fazla olan toplumların aktif,
üretken ve başarılı olarak gösterilmesi ve kişisel gelişimin bu yönde
desteklenmesi gerçeği ile çalışma hayatının “kritik” noktalarında bu yapıdaki
çalışanların maruz kalacağı risklerin daha yüksek olduğu gerçeği çelişmektedir.
Hızlı iletişim, yönetim kabiliyeti yüksek çalışma disiplini sunan A Tipi
kişilik, tüm bu olumlu nitelemeleri ile işverenin tercih edeceği bir çalışan
profili çizse de “kazalanma” riski en yüksek grubu oluşturması nedeni ile
kritik çalışma koşulları için yeniden değerlendirilmelidir. Çalışma bu
çelişkiden beslenen dinamikler ile işverene, İş sağlığı ve güvenliği
çerçevesindeki sorumluluklarında yol gösterecek önerileri sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

A Tipi Kişilik, B Tipi Kişilik, İş Doyumu, Kazalanma

Kaynakça

• Akıncı Z., Güven, M., Demirel O. N., (2015), Öğrencilerin A ve B Tipi Kişilik Yapısı ile Psikoşiddet (Mobbing) ve Depresyon Arasındaki İlişki Üzerine Bir Araştırma, Finans Politik & Ekonomik Yorumlar Dergisi, 52(604), 55-74.
• Aslan, Z., (2016), Kişilik ve Duygusal Emek Arasındaki İlişkilerin Belirlenmesine Yönelik Banka Çalışanları Üzerinde Bir Araştırma: Ankara İli Örneği, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aşık, N. A., (2005), Otel İşletmelerinde Çalışanların Kişilik Yapısı İle Stresten Etkilenme Düzeylerinin Analizinde İlişkin Bir Araştırma, Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 3(3), 126-146
• Balcı, A., (2000), Öğretim Elemanının İş Stresi Kuram ve Uygulama, 1.Baskı, Ankara, Nobel Yayın Dağıtım.
• Baltaş, Z. ve Baltaş, A., (2015), Stres ve Başa Çıkma Yolları, 32. Baskı, İstanbul, Remzi Kitapevi.
• Başbakanlık Mevzuatı Geliştirme ve Yayın Genel Müdürlüğü, (Son Güncel Tarihi: 5/12/2017), İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, Erişim:[ http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.6331.pdf ], (Son Erişim Tarihi: 26.12.2018).
• Batıgün, A. D. ve Şahin, N. H., (2006), İş Stresi ve Sağlık Psikolojisi Araştırmaları İçin İki Ölçek: A-Tipi Kişilik ve İş Doyumu, Türk Psikiyatri Dergisi, 17(1), 32-45
• Buchanan, D. ve Huczynski, A., (1997), Organizational Behaviour, An Introductory Text, 3. Baskı, UK, Prentice Hall International.
• Durna, U., (2005), A Tipi ve B Tipi Kişilik Yapıları ve Bu Kişilik Yapılarını Etkileyen Faktörlerle İlgili Bir Araştırma, İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 19(1), 276-290.
• Durna, U., (2004), Stres, A ve B Tipi Kişilik Yapısı ve Bunlar Arasındaki İlişki Üzerine Bir Araştırma, Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 11(1), 191 – 206.
• Eren, E., (2008), Örgütsel Davranış ve Yönetim Psikolojisi, 11. Baskı, İstanbul, Beta Yayıncılık.
• George, D., Mallery, M. (2010), SPSS for Windows Step by Step: A Simple Guide and Reference, 17.0 update (10a ed.) Boston: Pearson.
• Gökpınar, G., (2014), İçsel-Dışsal Denetim Odaklı Beyaz Yakalı Çalışanlarda A ve B Tipi Kişilik Özellikleri İle İş Stresi ve Algılanan Örgütsel Destek Arasındaki İlişkinin İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Güler, M., (2008), A Tipi Kişilik Örüntüsünde Bilişsel ve Duygusal Zekanın Stresle Başa Çıkma ve Stres Belirtileri İle İlişkisi, Yüksek Lisans Tezi, Kara Harp Okulu Savunma Bilimleri Enstitüsü.
• Güney, S., (2000), Davranış Bilimleri, 2. Baskı, Ankara, Nobel Yayın Dağıtım.
• International Labour Organization, (1983), Encyclopaedia of Occupational Safety and Health, ILO, Geneva
• Karcıoğlu, F. ve Akbaş, S., (2010), İşyerinde Psikolojik Şiddet ve İş Tatmini İlişkisi, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 24(3), 139-161.
• Kök, S. B., (2006), İş Tatmini ve Örgütsel Bağlılığın İncelenmesine Yönelik Bir Araştırma, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 20(1), 291-317.
• Luthans, F., (1995), Organizational Behavior, 7. Baskı, İstanbul, Literatür Yayıncılık.
• Milliyet Blog, (10 Şubat 2014), İş Kazası ve Tanımlar, Erişim:[ http://blog.milliyet.com.tr/is-kazasi-vetanimlar/Blog/?BlogNo=448212], (Son Erişim Tarihi: 25.12.2018).
• Özarslan, M., (2011), Vali Yardımcılarının Kişilik Tipi ve İş Tatminlerine İlişkin Kuramsal ve Uygulamalı Bir Araştırma, İdarecinin Sesi, 46-51.
• Özcanarslan, N., (2009), Hemşirelerin İş Ortamındaki Stresörlerinin Belirlenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• Özsoy, E., (2013), A Tipi ve B Tipi Kişilik İle İş Tatmini Arasındaki İlişkinin Belirlenmesine Yönelik Bir Araştırma, Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özsoy, E. ve Yıldız, G., (2013), Kişilik Kavramının Örgütler Açısından Önemi: Bir Literatür Taraması, İşletme Bilimi Dergisi, 1(2), 1-12.
• Pertev, E., (2006), A Tipi ve B Tipi Kişilik Özellikleri ile Stres Arasındaki İlişkiyi Belirlemeye Yönelik Bir Araştırma, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Robbins S. P., (1999), Organizational Behavior, (8th Ed.), New Jersey, Prentice Hall, s.142.
• Şahin, N. H., Basım, H. N. ve Akkoyun, N. (2011). A tipi kişilik ve stres ilişkisinde üç önemli bileşen: öfke, etkisiz başa çıkma ve iş saplantısı. Türk Psikoloji Dergisi, 26(68), 31-44
• Şimşek, M., Akgemci, T., Çelik, A., (2011), Davranış Bilimlerine Giriş ve Örgütlerde Davranış, 7. Baskı, Ankara: Gazi Kitabevi.
• Tarhan, N., (09.02.2013), Stres ve Sabır, Erişim: [http://www.nevzattarhan.com/stres-ve-sabir.html], (Son Erişim Tarihi: 28.05.2018).
• Telman, N., Önen, L. Ve Özgeldi M., (2015), Psikolojide İş Sağlığı İş Güvenliği, 1. Baskı, Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık Eğitim Danışmanlık TİC. LTD. ŞTİ.
• Türk Dil Kurumu, Erişim:[http://www.tdk.gov.tr/], (Son Erişim Tarihi:25.12.2018).
• Yanbastı, G., (1990) Kişilik Kuramları Ders Kitabı, İzmir, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakülteleri Yayınları.
• Yelboğa, A., (2007), Bireysel Demografik Değişkenlerin İş Doyumu ile İlişkisinin Finans Sektöründe İncelenmesi, Sosyal Bilimler Dergisi, 4(2).
• Yurtsever,H. (2009), “Kişilik Özelliklerinin Stres Düzeyine Etkisi Ve Stresle Başa Çıkma Yolları: Üniversite Öğrencileri Üzerine Bir Araştırma”, Yüksek lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.