XIX. Yüzyıl Osmanlı Şehir Silüeti: Şam Örneği

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 8 - NİSAN, 1 - 23, 15.04.2019

Osman Cengiz

https://doi.org/10.21021/osmed.486022

Öz

Şam,
yüzyıllar boyunca pek çok yıkım ve imar görmüştür. Bu makale şehrin XIX. asırda
kaydettiği tarihsel sürece ilişkin bir panorama sunmayı hedeflemektedir. Bu
şehir portresi aynı zamanda bir Osmanlı şehri olan Şam’ın politik, sosyal ve
ekonomik tarihinin ilgili süreçteki durumunu da aksettirecektir. Şam’da XIX.
yüzyıl boyunca tarım, sanayi ve ticaret gibi iktisadi faaliyetler icra
edilmekte fakat bunlar arasında ağırlığı ticaret oluşturmaktaydı. Tarım için
kullanılan tek su kaynağı şehrin içinden geçen ve Altın nehir denilen
Baradâ Nehri’ydi. Şehrin hac güzergahında yer alması şüphesiz ki onun
gelişmesinde etkili olmuştu. Şam’ın sosyo-kültürel yapısı XIX yüzyıl için
birçok sıkıntı ve ayrılıklara sahne olmuş, vaktiyle kültürel bir zenginlik
adına bir arada yaşayan farklı kimlikler, sermayeci aktörlerin elinde bir savaş
silahı haline gelmişti.

Anahtar Kelimeler

Şam, Dimaşk, Osmanlı Şehri, Misyonerlik

XIX. Century Ottoman City Skyline: Damascus Example

Öz

Damascus has seen many demolitions and zoning for
centuries. This article is based on the city’s XIX. century aims to present a
panorama of the historical process. This city portrait will also reflect the
political, social and economic history of the Ottoman city of Damascus. During
the XIX century, such as industry and agricultural activities are carried out
in economic activities, but among them was the weight of trade in Damascus. The
only source of water used for agriculture was through the city and the Golden
river called Baradâ. The city’s location on the pilgrimage route had
undoubtedly been instrumental in its development. The socio-cultural structure
of Damascus has witnessed many hardships and separations for the XIX century,
and different identities, which once lived together for a cultural wealth,
became a weapon of war in the hands of capitalist actors.

Anahtar Kelimeler

Sham, Damascus, Ottoman City, Nationalism, Missionary

Kaynakça

• Algar, Hamid, (1997) “Hâlid el-Bağdâdî” İslam Ansiklopedisi, XLI Cilt, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, XV. 283-285. Atalar, Münir, (1990) Hac Yolu Güzergahı ve Masrafı (Kara Yolu, 1253/1837) OTAM-Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı: 4, 43-74.
• Avcı, Yasemin, (2004) Değişim Sürecinde Bir Osmanlı Kenti: Kudüs (1890-1914), Ankara, Phoenix Yayınevi.
• Baalbâki Münir (with Rûhî, 1998) Al-Mavrid Dictionary, English-Arabic—Arabic-English, Beyrut, Dâru’l-İlm Lilmalâyîn.
• Baktıaya, Adil (2008) “19. Yüzyıl Suriye’sinde Müslüman Hıristiyan ilişkilerinde değişim.” İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, Cilt 58, Sayı 2, 23-44.
• Barkan, Ömer Lütfi, (1953) “Tarihi demografi araştırmaları ve Osmanlı Tarihi” Türkiyat Mecmuası, Cilt 10, 1-25.
• Bostancı, Işıl Işık, (2006) “XIX. Yüzyılda Filistin (İdarî ve Sosyo-Ekonomik Vaziyet), (Doktora tezi) Elazığ: Fırat Üniversitesi.
• Buzpınar, Şit Tufan, (2010) “Şam” İslam Ansiklopedisi, XLI Cilt, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, XXXVIII. 311-320.
• Çiğdemoğlu, Sema, (1942) “Ortaçağ XVI, XVII, XVIII ve XIX Yüzyıllarda Fransız Doğu Seyyahlarına Kısa Bir Bakış” Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi Cilt: 38 Sayı: 12 Sayfa: 104-120.
• Daskalakis, Annie-Christine Mathews, “A Room of Splendor and Generosty from Ottoman Damascus”, İnstitute of Arts, New York Universty, Metropolitan Museum Journal 32, 1997, 111-139.
• Dumont, Paul, (1996) Modernleşme Sürecinde Osmanlı Kentleri, İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 136-152.
• Esenkal, Ebru, (2007) “Yabancı ülkeler tarafından Osmanlı coğrafyasında açılan okullar.” (Yüksek lisans Tezi) Edirne: Trakya Üniversitesi.
• Genç, Mehmet, (2002) Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi, İstanbul, Ötüken Yay.
• Hanna, Nelly, (2005) “Osmanlı Dönemi Arap Şehir Tarihi Üzerine Bir İnceleme” Türk Şehir Tarihi, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt 3 Sayı 6, İstanbul.
• Hartmann, R., (2001) “Şam” İslam Ansiklopedisi, Cilt, Eskişehir, MEB Yayınları, XI, 298-310.
• Houranı, Albert, (1997) Arap Halkları Tarihi, (Çev. Yavuz Alogan) İstanbul, İletişim Yayınları.
• Issawı, Charles, (1988) The Fertile Crescent 1800-1914 A Documentary Economic History, New York, Oxford Universty Press.
• İnalcık, Halil, (2006) Osmanlı İmparatorluğunun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, (İnalcık, Quataert ed.) İstanbul, II Cilt.
• Kalkaşendî, Ahmed b. Ali, (1987) Subhu’l-A’şâ fî Sınâati’l-İnşâ, XV Cilt, Beyrut, Dâru’l-Fikr, (IV/95-200).
• Karpat, H. Kemal,(1985) Ottoman Population 1830-1914, Demografic and Social Characteristcs, London, University of Wisconsin Press.
• Karpat, H. Kemal,(2009) İslam’ın Siyasallaşması, İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Kınnear, John Gardiner, (1841) Cairo, Petra and Damascus in 1839, London, John Murray, Albemarle Street.
• Koç, Yunus, (1999) “Osmanlı İmparatorluğunun Nüfus Yapısı (1300-1900)” Osmanlı, Güler Eren (ed.) Osmanlı, XII Cilt, Ankara, Yeni Türkiye Yayınları, IV. 535-550.
• Kuneralp, Sinan, (1996)“Osmanlı Dönemindeki(1831-1911) Hicazda Hac ve Kolera” Münir Atalar (Çev.)OTAM-Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı: 7, 497-511.
• Lammens, H., (2001) “Suriye” İslam Ansiklopedisi, XV Cilt, Eskişehir, MEB yayınları, XI. 51-66.
• Lenormant, Francois, (1861) Histoire Des Massacres De Syrie en 1860, Paris, Libraire De L. Hachette Et C.
• Mackıntosh, Mrs. (1883) Damascus and Its People, London, Seely Jackson and Halliday, Fleet Street.
• Margolıouth, D.S., (1907) Cairo, Jerusalem and Damascus: Three Chief Cities of the Egyptian Sultans, New York, Dodd, Mead and Company.
• Orhonlu, Cengiz, (1990) Osmanlı İmparatorluğunda Derbent Teşkilatı, İstanbul, Eren Yayıncılık.
• Öke, Mim Kemal, (2002) Siyonizm’den Uygarlıklar Çatışmasına Filistin Sorunu, İstanbul, Ufuk yay.
• Özveren, Y. Eyüp, (1994) “Beyrut” Keyder, Özveren, Quataert (Ed.) Doğu Akdeniz’de Liman Kentleri, İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 75-102.
• Porter, J.L. A.M.,F.R.S.L., (1855) Five Years in Damascus of the History, Topography and Antiquities of that City, Vol. II, London, I. 1-278.
• Rasim, Binbaşı Mustafa, (1305) Memâlik-i Mahrûsa-i Şâhâne Coğrafyası, Dersaâdet Tophane-i Âmire Mat.
• Raymond, Andre, (1995) Osmanlı Dönemi Arap Kentleri, (Çev. Ali Berktay), İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Redhouse, James,W.(1884) A.H. Boyajian (Print.) A Lexicon English and Turkish / Lehcetü’l-Meânî, Constantinople, Third Edition.
• Saıntsbury, George, (1896) A History of Nineteenth Century Literature (1780-1895), New York, Mac Millan and Co. And London.
• Sezer, Ayten, (1999) “Osmanlıdan Cumhuriyete Misyonerlerin Türkiye’deki Eğitim Öğretim Faaliyetleri” Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. Özel Sayı 169-183.
• Soy, Bayram, (2004) “Arap Milliyetçiliği Ortaya Çıkışından 1918’e Kadar” BİLİG, Yaz, Sayı:30 173-202.
• Soydemir, Fatma, (2007), “Surre Defterlerine Göre Sultan II. Mahmut Han Vakfından Hac Yolu ve Hicaza Dağıtılan Yardımlar” (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Sûdî, Süleyman, (2008) Defter-i Muktesid, Mehmet Ali Ünal (Osmanlı Vergi Düzeni adıyla Haz.) Isparta, Fakülte Kitabevi.
• Sungur, Mutullah, (1999) “XIX. Yüzyılda Osmanlı Devletinde Nüfus ve Nüfus Sayımları” Güler Eren (ed.) Osmanlı, XII Cilt, Ankara, Yeni Türkiye Yayınları, IV. 558-566.
• Ürekli, Fatma, (2002) “Tanzimat Dönemi Osmanlı Eğitim Sistemi ve Kurumları” Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 2, Sayı 3, 382-406.
• Vatter, Sherry, (1994) “Militant Journeymen in Nineteeth-Century Damascus: İmplication for the Middle Eastern Labor History Agenda” Worker and Working Clases in the Middle East, Zachary Lockman (ed.), State University of New York, (1-21).
• Weber, Stefan, (1999) “Ottoman Damascus of the 19th Century Artistic and Urban Development as an Expression of Changing Times” Art Turc / Turkish Art 10th International Congress of Turkish Art. Geneva, 731-740.
• Zara, Lababedi,(2008) The urban development of Damascus: A Study of Its Past, Present and Future. Masters thesis, UCL (University College London)