Meclis-i Mebusan Bütçe Görüşmelerinde Salgın Hastalılarla İlgili Tartışmalar ve Öneriler (1914-1918)

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 8 - NİSAN, 70 - 92, 15.04.2019

Sibel Yazıcı

https://doi.org/10.21021/osmed.530569

Öz

Osmanlı Devletinde salgın hastalıklar daha Birinci Dünya Savaşı öncesi
halk sağlığını tehdit eder boyuttaydı. Öyle ki Balkan Savaşının yenilgi
sebepleri arasında kolera salgını önemli nedenlerden biriydi. Savaştan sonra
ise tifüs salgınları ülkenin hemen her yerinde görülmeye başlamıştı. Bu noktada
hükümet, Balkan Savaşlarının tecrübesiyle halk sağlığı adına önemli adımlar
attı. Bunlardan biri Dâhiliye Nezareti’ne bağlı Sıhhiye Müdüriyet-i Umumiye
Bütçesi’nin 1913 yılında bağımsız hale getirilmesiydi. Hükümet böylece salgın
hastalıklarla mücadelenin etkinliğini arttırmaya çalıştı. Meclis-i Mebusan bu
durumu insan sağlığına verilen değerin artması olarak değerlendirerek takdirle
karşıladı. Kanun-ı Esasi’nin 80. Maddesine göre Meclis-i Mebusan’ın görevlerinden
biri bütçeyi değerlendirmek ve onaylamaktı. Meclis bu yetkisine bağlı olarak
Sıhhiye Müdüriyet-i Umumiye bütçe görüşmelerinde, salgın hastalık tehdidinin
dikkate alınması konusunda yetkililere uyarılarda bulunarak alınan önlemlerle
ilgili bilgi istedi. Özellikle bütçedeki tahsisat miktarının artmasına rağmen
salgın tehdidinin sürekli büyümesi Meclis tarafından endişeyle karşılandı.
Bütçe görüşmeleri sırasında salgın hastalıklara yönelik, mebuslar tarafından
dile getirilen sorunlar arasında; tabip sayısı ve hastane imkânlarındaki
yetersizlik, tecrübeli eleman eksikliği, ahlaki bozukluk ve buna bağlı olarak
yasal tedbirlerin alınmaması, bataklıkların kurutulamaması ve belediye
hizmetlerinin yetersizliği dile getirilenlerdendi. Meclis, Birinci Dünya Savaşı
boyunca salgın hastalıklarla mücadele etmek üzere Sıhhiye Müdüriyet-i Umumiye
bütçesinin arttırılmasına onay verdi. Bununla birlikte içinde bulunulan
ekonomik, askeri ve ahlaki şartlar mücadelenin istenen seviyeye ulaşmasını
engelledi.

Anahtar Kelimeler

Salgın hastalıklar, Meclis-i Mebusan, Birinci Dünya Savaşı, Sıhhıiye Müdüriyet-i Umumiyesi

Debates and Recommendations with Epidemic Diseases on during Assembly Budget Negotiations (1914-1918)

Öz

The epidemics in the Ottoman State are more threatening to public health
before the First World War. Cholera outbreak among the reasons for the defeat
of the Balkan Wars is one of the important reasons. After the war, typhus
outbreaks were seen all over the country. The government has taken important
steps towards public health with the experience of the Balkan Wars. Before the
outbreak of the first World War 1913 ın year allocated the budget of the
General Directorate of Health (Sıhhiye Müdüriyet-i Umumiye). The situation was
evaluated as an increase in the value given to human health ın Assembly. 80 of
the Constitution (Kanun-ı Esasi). According to the article, the assembly was
authorized to audit the budget. During the war, parliament has warned
authorities to consider the threat of epidemics in general directorate of
health during talks. On the other hand, authorities have asked for information
about what is happening about the disease. Despite the increase in the amount
allocated from the budget, the continued growth of the threat of epidemics was
assembly of alarmed. Among the problems mentioned by the mebuses in budget
negotiations for epidemics; lack of doctor and hospital facilities, a lack of
experienced staff, moral disorder and not taking legal measures, not drying the
marshes, and improving the conditions of municipalities. Parliament controls
budget against epidemics but under the heavy economic, military and moral
conditions of First World War, it did not achieve the desired level of
struggle.

Anahtar Kelimeler

Epidemic diseases, The Assembly, The First World War, General Directorate of Health

Kaynakça

• 1.Arşiv ve Resmi Yayınlar
• Düstur, II. tertip, 1. Cilt, Dersaadet: Matbaa-i Osmaniye, 1329.
• Düstur, II. Tertip, 5. Cilt, Dersaadet: Matbaa-i Amire, 1332.
• Düstur, II. Tertip, 6. Cilt, Dersaadet: Matbaa-i Amire 1334.
• Düstur, II. Tertip, 7. Cilt, Dersaadet: Matbaa-i Amire 1336.
• Düstur, II. Tertip, 8. Cilt, İstanbul: Erkan Matbaası, 1928.
• Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, Devre: 3, İçtima: İçtima-i Fevkalade, İnikad: 38, II.
• Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, Devre: 3, İçtima: İçtima-i Fevkalade, İnikad: 42, II.
• Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, Devre: 3, İçtima: 1., İnikad: 25, I.
• Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, Devre: 3, İçtima: 1., İnikad: 27, I.
• Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, Devre: 3, İçtima: 2, İnikad: 26, I.
• Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, Devre: 3, İçtima: 2, İnikad: 29, II.
• Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, Devre: 3, İçtima: 3, İnikad: 30, II.
• Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, Devre: 3, İçtima: 3, İnikad: 33, II.
• Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, Devre: 3, İçtima: 3, İnikad: 47, II.
• Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, Devre: 3, İçtima: 3, İnikad: 49, III.
• Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, Devre: 3, İçtima: 4, İnikad: 8, I.
• Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, Devre: 3, İçtima: 4, İnikad: 54, II.
• Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, Devre: 3, İçtima: 4, İnikad: 56, II.
• II. Kaynak Eser ve İncelemeler
• Ahmet Şerif Bey, Anadolu’da Tanin, I. Cilt, (hazırlayan: Mehmed Çetin Börekçi), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1999.
• Aydın, Erdem. “IX. Yüzyılda Osmanlı Sağlık Teşkilatlanması”, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 15(15) 2004:185-207. Bulut, Fatma. “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Tehlikeli Bir Miras: Frengi”, Tarih Okulu, İlkbahar 2009, Sayı III: 109-123.
• Çalık Ramazan ve Tepekaya, Muzaffer. “Birinci Dünya Savaşı Esnasında Anadolu’daki Salgın Hastalıklar ve Ermeniler”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 16, 2006: 205-228.
• Çavdar, Necati ve Karcı, Erol. “XIX. Yüzyıl Osmanlı Sağlık Teşkilatlanmasına Dair Bibliyografik Bir Deneme”, Turkish Studies International Periodical For The Languages, Sayı 9/4 ( Bahar) 2014, 255-286.
• Dağlar, Oya. War, Epidemics and Medicine in the Late Ottoman Empire(1912-1918), Haarlem: SOTA 2008.
• Gratıen Chrıs, “Toprakla Oynayan Mezarını Kazar’ Osmanlı’da Sıtma ve Medeniyet”, Çev. İsmail Yaşayanlar, Toplumsal Tarih Dergisi, Sayı: 36, Ağustos 2018: 42-48.
• Hot, İnci. Sıhhiye Mecmuasına Göre Ülkemizde Bulaşıcı Hastalıklarla Mücadele (1913-1996), Yayınlanmamış Doktora Tezi,.İstanbul Üniversitesi, İstanbul 2001.
• Karayaman, Mehmet. 20.Yüzyılın İlk Yarısında İzmir’de Sağlık, İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayını, İzmir 2008.
• Kılıç, Selda. I. Balkan Savaşı Dönemi’nde Sağlık Hizmetleri ve Koşulları (Kolera Salgını), IX. Askeri Tarih Semineri Bildirileri, Genelkurmay Yayınları, Ankara 2005.
• Kırlı, Engin. “Tanzimat Sonrası Fuhuş Hadisesine Yaklaşımda Yaşanan Değişim”, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Yıl: 2010/2, Sayı:12: 39-51. Kumaş, Nursal. “Bursa’da Kolera Salgını ve Alınan Karantina Önlemleri (1890-1895)”, U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl: 12, Sayı: 21, 2011/2: 213-241.
• Mağnumi, Şerafettin. Bir Osmanlı Doktorunun Hatıraları Yüzyıl Önce Anadolu ve Suriye, (Günümüz Türkçesine Uyarlayan: Cahit Kayra), Boyut Kitapları, 2008 İstanbul.
• Moore, Elaine A.& Moore Lisa Marie. Encyclopedia of Sexually Transmitted Diseases, Mcfarland & Company Inc. Publishers, North Carolina 2008.
• Muşmal, Hüseyin ve Semiz, Esra. “Osmanlı Devleti’nde Kuduz Hastalığı ve Tedavi Süreci: Konya Örneği”, Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi Tarihin Peşinde, Yıl: 2018, Sayı: 20: 235‐267.
• Özdemir, Hikmet. Salgın Hastalıklardan Ölümler 1914-1918, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2005.
• Öztel, Muharrem. II. Meşrutiyet Dönemi Osmanlı Maliyesi, Kitabevi, İstanbul 2009.
• Sağlam, Tevfik. Büyük Harpte 3. Orduda Sıhhî Hizmet, İstanbul 1941.
• Sayı, Hasan Basri. Osmanlı Belgeleri Işığında Dr. Esat Bey’in Biyografisi ve Görme Engellilere Yönelik Eğitim Çalışmaları, Yayınlanmamış Yüksek Lisan Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 2008.
• Sert, Gürkan ve Dölen, Emre. “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Devlet Kinini”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, XIV/2 (2013): 69-86.
• Şenel, Şennur. “19.Yüzyılda Kastamonu Vilayetinde Frengi Hastalığıyla Mücadele”, CBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:13, Sayı:1, Mart 2015 Beşeri Bilimler Sayısı: 256-274.
• Temel, Mehmet. “Birinci Dünya Savaşı ve Mütareke Yıllarında Türkiye’deki Bulaşıcı ve Zührevi Hastalıklara Karşı Alınan Önlemler”, İlmi Araştırmalar 6, İstanbul 1998: 227-243.
• Uğuz, Sacit. “1895 Tarsus Kolera Salgını”, Hıstory Studies International Journal of History, Prof. Dr. Enver Konukçu Armağanı 2012: 437-448.
• Unat, Ekrem Kadri. “Osmanlı İmparatorluğunda Mikrobiyoloji Tarihçesi Üzerine Bir Deneme”, Mikrobiyoloji Bülteni, Cilt: 4 Sayı: 3 Temmuz 1970: 159-175.
• Yakut, Kemal ve Yetkin, Aydın. “II. Meşrutiyet Dönemi'nde Toplumsal Ahlâk Bunalımı: Fuhuş Meselesi”, Kebikeç, 31, 2011: 275-307.
• Yıldırım, Nuran. “Hekim Kimliği İle Abdülhak Adnan Adıvar ve Tıp Tarihi ve Deontoloji Müderrisliği”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, VII/2, 2006: 56-72.