XII.-XIII. Yüzyıllarda Türkiye Selçuklularının Anadolu’nun Türk Yurdu Olmasına Etki Eden İktisadi ve Ticari Faaliyetleri

Yıl 2019, Cilt: 3 Sayı: 1, 189 - 241, 30.07.2019

Fatih Aksoy

Öz

Anadolu’da çok eski tarihlerden beri ticari hayat
mevcuttur. Bunu çeşitli kaynaklarda ve araştırmalarda açıkça görebiliyoruz. Bu
ticari hayatı şekillendiren unsurların başında ticari yollar gelmektedir. Eski
çağlardan beri bazı önemli ticari yolların Anadolu’dan geçtiği bilinmekle
birlikte ticarete konu ürünün türüne ve menşeine göre ticari güzergâhlarda
değişiklikler olabilmektedir. Türk tüccarlar da bulundukları coğrafyaların bir
unsuru olarak ticari hareketliliğin içerisinde yer alıyorlardı. Türkler,
Anadolu kapılarına dayandıktan sonraki dönemlerde ve 1075 yılında Türkiye
Selçuklu Devletinin ortaya çıkışını takiben örgütlü bir şekilde bu devletin
himayesi altında Akdeniz’e kadar olan sahada daha da yoğun bir şekilde ticaret
ile iştigal etmeye başlamışlardır. Zamanla güç kazanan Selçuklu Türkleri ticari
yollara sahip olabildiği ve ticari hareketliliğin devamını tesis edebildiği
kadar söz konusu yolların güvenliğini sağlamada gösterdiği başarı ile de
otoritesini pekiştirebilmiştir. Bu noktada kervansarayların rolü göz ardı
edilemez. Anadolu’nun güneyinde Alanya ve kuzeyinde Sinop gibi liman
kentlerinin de ele geçirilmesi ile hem doğu-batı ve hem de kuzey-güney
ekseninde ticari hayatı kontrol edebilir hale gelmişlerdir. 

Anahtar Kelimeler

Türkiye Selçuklu Devleti, Akdeniz, Venedik, Ceneviz, Anadolu

Kaynakça

• Altan, E., “Haçlı Ordularının Anadolu’da Selçuklu Topraklarına Son Girişi: İmparator Friedrich Barbarossa’nın Haçlı Seferi (1189-1190)”, Tarih Dergisi, Sayı: 68 (2018/2), İstanbul 2018, s. 15-30. Anna Komnena, Alexiad: Anadolu’da ve Balkan Yarımadası’nda İmparator Aleksias Komnenos Dönemi’nin Tarihi Malazgirt’in Sonrası, İnkılâp Kitapevi, İstanbul, 1996. Apak, A., “Emeviler Döneminde Anadolu’da Arap-Bizans Mücadelesi”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 18, Sayı: 2, 2009, s. 95-122. Atçeken, İ. H., “Endülüs’ün Fetih Süreciyle İlgili Farklı Görüşlere Eleştirel Bir Yaklaşım”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 19, Konya, 2005, s. 17-30. Aytaç, İ., “Selçuklu Kervansarayları”, Türkler Ansiklopedisi, Cilt: 7, Ankara, 2002, s. 854-864. Ayönü, Y., Selçuklu-Bizans Münasebetleri (1116-1308), (Basılmamış Doktora Tezi), Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Ana Bilim Dalı, İzmir, 2007. Bakır, Abdulhalik, Ortaçağ İslam Dünyasında Itriyat, Gıda, İlaç Üretimi ve Tağşişi, Ankara, 20000. Baş, A., Beylikler Dönemi Hanları, (Basılmamış Doktora Tezi), Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 1989. Baykara, T., I. Gıyaseddin Keyhusrev (1164-1211) Gazi-Şehit, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1997. Bedirhan, Y., “Türkiye Selçuklu Sultanlarının Milletlerarası Ticareti Geliştirmek İçin Yürüttüğü Faaliyetler ve İzlediği Politikalar", Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 9, Sayı 42, Şubat, 2016, s. 483-502. …………………., “Türkiye Selçuklularında Dış Ticaret", Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Tukic, Volume 9/5, Spring 2014, s. 371-402. …………………., “Milletlerarası Ticaret Bağlamında Türkiye Selçuklu Devleti’nin Ticari Münasebette Bulunduğu Devletler ve Tacirler", The Journal of Academic Social Science Studies, Number: 43, Spring I, 2016, s. 325-346. …………………., “Selçuklu Türkiye’sinde Ticaret Yolları, Limanlar ve Pazar Yerleri", Turkish Studies – International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 11/11, Summer 2016, s. 13-28. Cahen, C., “Ibn Sa‘id sur L‘Asie Mineure Seldjuqide”, A. Ü. D. T. C. F. Tarih Araştırmaları Dergisi, IV, 10-11, Ankara, 1968. …………………, “İslam Kaynaklarına Göre Malazgirt Savaşı”, (Çev. Zeynep Kerman), Türkiyat Mecmuası, Cilt: 17, s. 77-100. …………………, Osmanlılardan Önce Anadolu, (Çev. Erol Üyepazarcı), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2012. Çavuşdere, S., 14. Yüzyıl İtalyan Kaynaklarında (Zibaldone da Canal, Francesco Balducci Pegolotti, Pignol Zucchello) Türkiye Ticaret Tarihine Dair Kayıtlar, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Ana Bilim Dalı, Kahramanmaraş, 2007. …………………….“Selçuklular Döneminde Akdeniz Ticareti, Türkler ve İtalyanlar”, Tarih Okulu, Yaz 2009, Sayı IV, s. 53-75. Demirkent, I., Haçlı Seferleri, Dünya Yayıncılık, İstanbul, 1999. Demirpolat, A.-Akça, G., “Ahilik ve Türk Sosyo-Kültürel Hayatına Katkıları”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı: 15, Bahar 2004, Konya, s. 355-376. Eskikurt, A., “Ortaçağ Anadolu Ticaret Yolları”, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 33, 2014 Güz, s. 15-40. Fazlulllah El-Ömeri, Ş., Türkler Hakkında Gördüklerim ve Duyduklarım (Mesâliku’l Ebsâr), (Çev. Ahsen Batur), Selenge Yayınları, İstanbul, 2004. Gregory Abûl-Farac, Abûl-Farac Tarihi, (Çev: Ömer Rıza Doğrul), Cilt: 2, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1999. Gündüz, S., “Bursa'nın Antik Deniz Limanları”, U. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 8, Sayı 1, 2015, s. 105-146. Günel, G., “Anadolu Selçuklu Dönemi’nde Anadolu’da İpek Yolu-Kervansaraylar-Köprüler”, Kebikeç İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, Sayı: 29, 2010, s. 133-146. Halife b. Hayyât, Tarihu Halife b. Hayyât, Halife b. Hayyât Tarihi, (Çev. Abdulhalik Bakır), Bizim Büro Basımevi, Ankara, 2001. Heyd, W., Yakın-Doğu Ticaret Tarihi, (Çev. Ord. Prof. Enver Ziya Karal), Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2000. Ioannes Kinnamos’un Historia’sı (1118-1176), (Yay. Haz. Işın Demirkent), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 2001. İbn Battûta, Ebû Abdullah Muhammed, İbn Battûta Seyahatnâmesi I, (Çev. A. S. Aykut), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2000. İbn Bibi, El-Evâmirü’l- Alaiyye fi’l-Umuri’l- Alaiyye (Selçuk-nâme), (Trc. Mürsel Öztürk), Cilt I, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1996. ………….., Farsça Muhtasar Selçuknâmesinden Anadolu Selçuklu Devleti Tarihi, (Çev. M. Nuri Gençosman), Uzluk Basımevi, Ankara, 1941. Kaya, A., “Anadolu’nun Türk ve İslâm Yurdu Haline Gelmesinde Ahîlerin Rolü ve Önemi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 7, Sayı 29, 2014, s. 547-561. Kayaoğlu, İ., “Anadolu Selçukluları Devrinde Ticari Hayat”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 24, Sayı: 1, 1981. Kerimüddin Mahmud Aksarayi, Müsameretü'l-Ahbar, (Çev. Mürsel Öztürk), Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2000. Kırpık, G., “Haçlılar ve İpek Yolu”, Bilig, Ahmet Yesevi Üniversitesi Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 61, Ankara 2012, 173-200. Koca, S., Sultan 1. İzzettin Keykavus (1211-1220), Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1997. Kuşçu, A. D., “Selçuklu Deniz Ticaretinin Anadolu Ekonomisinin Dünya Ekonomisine Entegrasyonundaki Rolü”, Internatıonal Conference On Eurasian Economies, Kaposvár-Hungary 29-31 August 2016, s. 330-336. Marko Polo, Marko Polo Seyahatnamesi I, Tercüman 1001 Temel Eser. Nicol, M.N., Bizans ve Venedik (Diplomatik ve Kültürel İlişkiler Üzerine), Sabancı Üniversitesi, İstanbul, 2000. Nikephoros Bryennios, Tarihin özü: (Anadolu’da ve Rumeli’nde 1070-1079 Döneminin Tarihi), (Çev. Bilge Umar), Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, 2008. Özcan, Altay Tayfun, “XVI. Yüzyıla Kadar Türkiye ve Türkmenya Adının Batı Dünyasında Kullanımı ve Sınırları”, Türkiyat Mecmuası, C. 22, 2012, s. 63-82. Pegolotti, F. B., La Pratica Della Mercatura, ed. A. Evans, The Medieval Academy of America 24, Cambridge, Massachusetts, 1936. Perinçek D., Orta Asya Uygarlığı, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2008. Robert de Clari, İstanbul’un Zaptı (1204), (Çev. Dr. Beynun Akyavaş), Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1994. Ruy Gonzales de Clavijo, Anadolu Orta Asya ve Timur (Embaja a Tamor Lan), (Çev. Ö. R. Doğrul), Ses Yayınları, İstanbul, 1993. Ruysbroeckli Willem, Mengü Han’ın Sarayına Yolculuk 1253-1255, (Ed. P. Jackson, D. Morgan, çev. Zülal Kılıç), Kitap Yayınevi, İstanbul 2010. Sevim, A., Anadolu Fatihi Kutalmışoğlu Süleymanşah, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1990. Sümer, F., Yabanlu Pazarı (Selçuklular Devrinde Milletlerarası Büyük Fuar), Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul, 1985. Şavk, S., Türkiye Selçukluları Devrinde Haberleşme (XI.-XIII. Yüzyıllar), (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Ana Bilim Dalı, Ankara, 2007. Turan, O., “Selçuk Kervansarayları”, Belleten, Cilt: X, Sayı: 39, 1949. ..………….., Selçuklular Tarihi ve Türk İslam Medeniyeti, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2009. ..………….., Selçuklular Zamanında Türkiye, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2004. ..………….., Türkiye Selçukluları Hakkında Resmi Vesikalar (Metin, Tercüme ve Araştırmalar), Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1988. Turan, Ş., Türk Kültürü Tarihi (Türk Kültüründen Türkiye Kültürüne ve Evrenselliğe), Bilgi Yayınevi, Ankara, 2004. Tükel, A., “Alara Han’ın Tanıtılması ve Değerlendirilmesi”, Belleten, Cilt: XXXIII, Ekim 1969, Sayı: 132, s. 429-491. Uçar, Ş, "Müslümanların İstanbul'u Fethetmek İçin Yaptıkları İlk Üç Muhasara", Selçuk Üniversitesi Selçuk Dergisi, Konya 1986, sayı 1, s. 65-83. Uzunçarşılı, İ. H., Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1937. Uyumaz, E., Sultan I. Alâeddin Keykubat Devri Türkiye Selçuklu Devleti Siyasi Tarihi, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2003. Yavuz, A.T., “Anadolu Selçuklu Kervansaraylarında Mekân - İşlev İlişkisi İçinde Savunma Ve Barınma”, IX. Vakıf Haftası Kitabı, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayını, Ankara, 1992, s. 253-284.