Şemseddin Muhammed İsfahânî’nin Kösedağ Bozgunu Öncesi ve Sonrası Diplomatik Faaliyetleri (1242-1245)

Yıl 2019, Cilt: 3 Sayı: 1, 242 - 266, 30.07.2019

Erol Topçu

Öz

Şemseddin Muhammed İsfahânî (?-1249), Türkiye
Selçuklu Devletine uzun yıllar hizmet etmişönemli devlet adamlarından biridir.
Kaynaklar, onun adını ilk defa Sultan I. İzzeddin Keykâvus döneminde zikreder.
Bu dönemde sırasıyla eşrâf-ı matbah (mutfak sorumlusu), münşî (İnşâ Divanı
kâtibi) ve Sultanın özel kâtibi anlamına geleninşâ-i hâssgörevlerinde
bulunmuştur. Sultan I. Alâeddin Keykubâd döneminde ise inşâ divanı başkanlığı
(Tuğrâi) ve daha sonra da Kayseri şahneliği görevinde bulunmuştur. II.
Gıyaseddin Keyhüsrev döneminde Saltanat nâibliğine getirilen İsfahânî, Moğol
istilası sırasında üstlendiği vazifeler neticesinde Niyâbet-i Hazret ve
ardından Vezirlik makamına yükselmiş ve ölene kadar bu görevi ifa etmiştir.
Şemseddin İsfahânî’nin Saltanat nâibi olarak görev yaptığı süreçte, Kösedağ
bozgunu öncesi ve sonrası (1242-1245) devleti adına yürüttüğü diplomatik
faaliyetler, hem kendisi hem de Türkiye Selçuklu Devleti açısından önemli
sonuçlar doğurmuştur. Kösedağ bozgunundan sonra Türkiye Selçuklu Devleti’nde
Moğol tahakkümü başlarken, Batı Moğollarının lideri Batu Han’dan aldığı yarlığ
ile otoritesini kuran Şemseddin İsfahânî için ise bir ikbal dönemi başlamıştır.
Biz de bu çalışmamızda, İsfahânî’nin söz konusu diplomatik faaliyetleri ve
doğurduğu sonuçları ele aldık.

Anahtar Kelimeler

Şemseddin Muhammed İsfahânî, Vezir, Türkiye Selçuklu Devleti, Selçuklular, Kösedağ Savaşı

Kaynakça

• Ahmed Bin Mahmud. (2011). Selçuknâme. (Haz. Erdoğan Merçil). İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yay. Akkuş, M. (2011). İlhanlıların Anadolu’daki Dini Siyaseti. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Selçuk Üni. Sosyal Bil. Enst., Konya. AknerliGrigor. (2012). Okçu Milletin Tarihi. (Çev. Hrant D. Andreasyan). İstanbul: Yeditepe Yay. Aktaş, Y. (2015). Türkiye Selçuklu Devleti’nin Diplomasi Tarihi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üni. Sosyal Bil. Enst., Erzurum. Aktaş, Y. (2015, Ağustos). “II. GıyaseddinKeyhüsrev Döneminde Türkiye Selçuklu Devleti ile Eyyûbîler Arasındaki İlişkiler”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, VIII (39), 254-262. Anonim. (2014). Tarîh-i Âl-i Selçuk (Anonim Selçuknâme). (Trc. ve Notlar; Halil İbrahim Gök – Fahrettin Çoşguner). Ankara: Atıf Yay. Bal, M. S. (2006). “Türkiye Selçuklu Devletine Hükümdarlık Yapan Vezir; Şemseddin İsfahânî”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (19), 265-294. Cahen, C. (2014). Osmanlılardan Önce Anadolu. (Çev. Erol Üyepazarcı). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay. Dulaurier, E. (1928). “Ermeni Müverrihlerine Nazaran Moğollar”. Türkiyat Mecmuası, C. II, 139-218. Ebü’l – Ferecİbnü’l-İbrî. (2011). TârîhuMuhtasari’d-Düvel. (Çev. ŞerafeddinYaltkaya). Ankara: TTK Eflâkî, Ahmed.(2012). Ariflerin Menkıbeleri. (Trc. Tahsin Yazıcı).İstanbul: Kabalcı Yay. Feridun b. Ahmed-i Sipehsâlâr. (2011). Mevlana ve Etrafındakiler (Sipehsâlâr Risalesi). (Trc. Tahsin Yazıcı). İstanbul: Pinhan Yay. GenceliKiragos. (2018). Ermeni Müverrihlere Göre Moğollar.(Terc. Mahmut Kemal Bey - Günümüz Türkçesine Çev. Fuat Hacısalihoğlu ve İlhan Arslan). İstanbul: Post Yay. GregoryAbû’l-Farac (Bar Hebraeus). (1987). Abû’l-Farac Tarihi (II).(Trc. Ömer Rıza Doğrul). Ankara: TTK İbn Bibi. (1941). Anadolu Selçukî Devleti Tarihi. (İbni Bibi’nin Farsça Muhtasarnamesinden)(Çev. M. Nuri Gençosman, Not. F. Nafiz Uzluk). Ankara: Uzluk Basımevi. İbn Bibi. (2014) El-Evâmirü’l-Alâ’iyyefi’l-Umûri’l-Alâ’iyye (Selçuknâme II). (Trk. Trc. M. Öztürk). Ankara: TTK. Kafalı, M. (1992). “Batu Han”. TDV İA. C.5, 208-210. Kartal, A. (2008). “Anadolu Selçuklu Devleti Döneminde Dil ve Edebiyat”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, (1), 95-168. Kaymaz, N. (1970). PervâneMu’înü’d-dîn Süleyman. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi. Kaymaz, N. (2011). Anadolu Selçuklularının İnhitatında İdare Mekanizmasının Rolü. Ankara: TTK. Kaymaz, N. (2014). Anadolu Selçuklu Sultanlarından II. Gıyâsü’d-DînKeyhüsrev Ve Devri. (İkinci Baskı). Ankara: TTK. Kesik, M. (2008). “Sâdeddin Köpek” T.D.V. İ.A., C.35, s.392-393 Kılıç, M. (2019). Halep Eyyûbîleri;ElMelikü’n-Nâsır II. SalahaddinYûsuf Devrinde Eyyûbîler Devleti. Ankara: TTK. Koca, S. (1997). Sultan I. İzzeddin Keykâvus (1211-1220). Ankara: TTK. Koca, S. (2015). “Türkiye Selçuklu Tarihinin Akışını Değiştiren Ve Anadolu’nun Kaderini Belirleyen Savaş; Kösedağ Bozgunu”. Selçuk Üni. Türkiyat Araştırmaları Dergisi. (37), 35-84. Köprülü, F. (2001). “Hârizmşâhlar”. M.E.B. İ.A. V/I, s.265-296; Melville C. (2009) “Anatolia Under TheMongols”. Kate Fleet (Ed.). TheCambrıdgeHıstory Of Turkey(Vol. I. ByzantiumtoTurkey 1071-1453). Cambridge Uni. Press. Merçil, E. (2015). Selçuklular Zamanında Dîvân Teşkilâtı (Merkez ve Eyalet Dîvânları). İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yay. Müneccimbaşı Ahmed b. Lütfullah. (2017). Câmiu’d-Düvel, Selçuklular Tarihi II. (Yay. ve çev. Ali Öngül), İstanbul: Kabalcı yay. Ocak, A. Y. (1991). “Baba İlyas”. TDV İA.,C.4, s.368. Ocak, A. Y. (1991). “Baba İshak”. TDV İA.,C.4, s.368-369. Ocak, A. Y. (2017). Babaîler İsyanı (Aleviliğin Tarihsel Altyapısı Yahut Anadolu’da İslâm-Türk Heterodoksisinin Teşekkülü). İstanbul: Dergâh Yay. Özbek, S. (2018). Selçuklu – Eyyubî İlişkileri. Ankara: Berikan Yay. Roux, J. P. (2018). Moğol İmparatorluğu Tarihi. İstanbul: Dergah Yay. Sevim, A. (2002). “Keyhüsrev II”. T.D.V İ.A.,C.25, s.349-350. Taneri, A. (1993). “Celâleddin Karatay”. TDV İA., C.7, s.251-252. Turan, O. (1948). “Selçuklu Devri Vakfiyeleri III, Celaleddin Karatay Vakıfları ve Vakfiyeleri”.TTK Belleten, XII (45), 17-169. Turan, O. (1971). Selçuklular Zamanında Türkiye (Siyâsi Tarih Alp Arslan’dan Osman Gazi’ye 1071-1318). İstanbul: Turan Neşriyat. Turan, O. (2001). “Keykubâd I”. M.E.B. İ.A., VI, s.646-661. Turan, O. (2014). Türkiye Selçukluları Hakkında Resmî Vesikalar. Ankara: TTK. Turan, R. (1995). Türkiye Selçuklularında Hükûmet Mekanizması (Vezîr ve Dîvan). İstanbul: M.E.B. Yay. Türkiye Selçukluları – İlhanlı İlişkileri (1258-1308). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üni. Sosyal Bil. Enst., Ankara. Uyumaz, E. (2003). Sultan I. Alâeddîn Keykubad Devri Türkiye Selçuklu Devleti Siyasî Tarihi (1220-1237). Ankara: TTK. Uyumaz, E. (2011). Türkiye Selçuklu Devleti’ne Gelen ve Giden Elçiler (XI. Yüzyılın Sonu – XIV. Yüzyılın Başları). İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yay. Uzluk, F. N. (1952). Anadolu Selçukluları Devleti Tarihi III (Anonim Selçuknâme). Ankara: Uzluk Yay. Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Devleti Teşkilâtına Medhal. (Dördüncü Baskı). Ankara: TTK. Yazıcızâde. (2017). Tevârîh-i Âl-i Selçuk (Oğuznâme-Selçuklu Târihi). (Neşre Haz. Abdullah Bakır). İstanbul: Çamlıca Yay.