EBU’L-LEYS TEFSİRİ TERCÜMESİNİN MUKADDİME KISMININ TRANSKRİPSİYONLU METNİ VE MUHTEVÂ DEĞERLENDİRMESİ

Hidayet Aydar; Nesibe Kablander

doi:10.17859/pauifd.20509

-

Yıl 2015, Sayı: 4, 127 - 176, 27.05.2015

Hidayet Aydar Nesibe Kablander

https://doi.org/10.17859/pauifd.20509

Cited By: 1

Öz

This study includes transcription and contextual analysis of a specific preface which is found in the translated editions of Tefsîru’l-Kur’ân into Anatolian Turkish from its original text written by Ebu’l-Leys es-Semerkandî in Arabic. The preface does not exist in the original text, Tefsîru’lKur’ân that is a commentary by Ebu’l-Leys. Thus, it is not a translation but has authenticity, which is of considerable importance for religious sciences mostly Sufism and Exegesis of the Quran as well as Turkish studies. The preface most likely to be composed by Mûsâ el-İznikî is in Anatolian Turkish from 15th century, which makes the relevant analysis and research noteworthy since this task has not been undertaken by any academic authorities so far. Therefore publication of the preface’s transcription has been intended as its promotion to the realm of social sciences. First of all, an introduction regarding the main qualities of the preface is presented followed by the examination of criteria adopted for transcribing the text. As a final step, the transcribed text is offered. The necessary background information for characters, incidents and tales taking place throughout the text are demonstrated within keynotes. Moreover, this study endeavors to determine the original form of the text by comparison the to the other existing copies of the preface and accounts in the original text. Lastly, this study is finalized with a conclusion

Anahtar Kelimeler

Tefsîru’l-Kur’ân by Ebu’l-Leys, Anatolian Turkish, exegesis, transcription, the preface, contextual analysis

Kaynakça

Abd b. Humeyd, Ebû Muhammed, el-Müntehab min Müsnedi Abd b. Humeyd’i, (thk. Subhî el-Bedrî es-Samarraî-Mahmud Muhammed Halil es- Saidî), Mektebetu’s-Sünneh, el-Kâhire 1408/1988.
Ahmed b. Hanbel, el-Müsned’i, (thk. Şuayib el-Arnavut), Müessestü’r- Risâle 1421/2001.
Altıkulaç, Tayyar, “Kisâî, Ali b. Hamza”, DİA, İstanbul 2002, XXVI/69- 70.
el-Âmilî, Ca’fer Murtezâ, es-Sahih min Sîreti’l-İmam Ali –aleyhisselam- el-Murteza min Sireti’l-Murteza, el-Merkezu’l-İslamî li’d-Dirâsât 1429/2009.
el-Aynî, Ebû Muhammed Mahmud b. Ahmed Bedruddîn, Umdetu’l-Kârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabi, Beyrut ts.
Baytop, Turhan - Kurnaz, Cemal, “Lâle”, DİA, Ankara 2003, XXVII/79- 81.
el-Beğavî, Ebû Muhammed el-Hüseyin b. Mes’ud, Meâlimu’t-Tenzil Tefsîru’l-Beğavî, (thk. Abdurrezzak el-Mehdi), Dâru İhyai’t-Turasi’l-Arab, Beyrut 1420.
el-Beyhakî, Ahmed b. El-Hüseyin Ebûbekir, ed-Davatu’l-Kebir’i, thk. Bedr b. Abdullah el-Bedr, Ğaras li’n-neşr ve’t-Tevzi, el-Kuveyt 2009.
el-Beyhakî, Ahmed b. El-Hüseyin Ebubekir, es-Sünenu’l-Kubra, (thk. Muhammed Abdulkadir Ata), Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1424/2003.
el-Bezzar, Ebubekir Ahmed b. Amr, Müsnedu’l-Bezzar el-Menşur bi’smi’l-Bahr ez-Zihar, (thk. Mahfuzurrahman Zeynullah-Adil b. Sa’d-Sabri Abdulhâlik), Mektebetu’l-Ulûm ve’l-Hikem, el-Medine el-Munevvere 1988- 2009.
Bursalı Mehmed Tâhir, Osmanlı Müellifleri, Bizim Büro Basımevi, Ankara 2009. el-Cüveynî, Ebu’l-Meali Abdulmelik b. Abdillah, Nihâyetu’l-Matlab fi Dirâyeti’l-Mezheb, (thk. Abdulazim Mahmude d-Deyyib), Dâru’l-Minhac
Dahhak b. Müzahim, Tefsîru’d-Dahhak, (Cem ve thk. Muhammed Şükri Ahmed ez-Zaviyeti), Dâru’s-Selam, el-Kahire 1419/1999.
ed-Dârekutnî, Ebu’l-Hasan Ali b. Ömer, Sünenu’d-Dârekutnî, (thk. Şuayip el-Arnaut ve diğerl.), Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1424/2004.
ed-Dâremî, Ebu Muhammed Abdullah b. Abdurrahman, Sünenu’d- Dâremî, (thk. Hüseyin Selim Esed ed-Dârânî), Dâru’l-Muğni li’n-Meşr ve’t- Tevzi’, el-Memleketu’l-Arabiyyetu’s-Suûdiyye 1412/2000.
Doğan, İshak, Osmanlı Müfessirleri, İz Yayıncılık, İstanbul 2011.
Ebû Dâvûd Süleyman b. El-Eşas es-Sîcistânî, Sünenu Ebî Dâvûd, (thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid), el-Mektebetu’l-Asriyye, Beyrut ts.
Ebû Nuaym Ahmed b. Abdillah el-Esbahânî, Hilyetu’l-Evliya ve Tabakâtu’l-Esfiya, es-Saâde, Mısır 1394/1974.
Ebû Ubeyd el-Kâsım b. Sellam, et-Tuhûr li’l-Kâsım b. Sellam, (thk. Meşhur Hasan Mahmud Selman), Mektebetu’s-Sahabe, Cidde 1414/1994.
el-Elbânî, Nasıruddin, Daîfu’l-Câmii’s-Sağîr ve Ziyâdâtih (el-Fethu’l- Kebir), el-Mektebu’l-İslâmî ts.
el-Elbânî, Nâsıruddîn, Silsiletu’l-Ehâdisi’d-Daîfe ve’l-Mevdûa ve Esruhâ es-Seyyiu fi’l-Umme, Dâru’l-Maârif, er-Riyad 1412/1992.
Eroğlu, Muhammed, “Dahhak b. Müzahim”, DİA, İstanbul 1993 VIII/410- 411.
Ersoy, Elif, “Lâle Üzerine Notlar”, Anadolu Aydınlanma Vakfı, 3-4, erişim için bkz. http://www.anadoluaydinlanma.org/Yazilar/lale.pdf (05 Şubat 2015).
Ersöz, İsmet, “Ashâb-ı Kehf”, DİA, İstanbul 1991, III/465-467. el-Hakim, Ebu Abdillah Muhammed b. Abdillah, el-Müstedrek ale’s- Sahiheyn, (thk. Mustafa Abdulkadir Ata), Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut
Harman, Ömer Faruk, “Bel’am b. Bâûrâ”, DİA, İstanbul 1992, V/389-390.
el-Hâzin, Alauddin Ali b. Muhammed el-Bağdadi, Lübâbu’t-Te’vîl fî Maâni’t-Tenzîl, (thk. Tash. Muhammed Ali Şahin), Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1415.
İbn Atiyye, Ebû Muhammed Abdulhak el-Endülüsî, el-Muharraru’l-Veciz fi Tefsîri’l-Kitabi’l-Aziz, (thk. Abdusselam Abduşşafi Muhammed), Dâru’l- Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1422.
İbn Ebi Şeybe, Ebûbekir, el-Musannaf fi’l-Ehâdîs ve’l-Âsâr, (thk. Kemal Yusuf el-Hût), Mektebetu’r-Rüşd, er-Riyad 1409.
İbn Hemmam, Ebûbekir Abdurrezzak es-San’ani, el-Musannaf, (thk. Habiburrahman el-A’zami, el-Mecliu’l-İlmi, el-Hind 1403.
İbn Hibbân, Ebû Hatim Muhammed, el-İhsân fi Takrîbi Sahîhi İbn Hibbân, (Tertb. Alâuddîn el-Fârisî, (thk. Şuayip el-Arnaut), Müessesetü’r- Risâle, Beyrut 1408/1988.
İbn Hibbân, Muhammed, Sahihu İbn Hibbân bi tertibi İbn Bilban, (thk. Şuayip el-Arnaut), Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1414/1993.
İbn Kesir, Ebu’l-Fida İsmail, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azim, (thk. Muhammed Hüseyin Şemsuddin), Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1419.
İbn Kesir, Ebu’l-Fida İsmail, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azim, (thk. Sami b. Muhammed Selame), Dâru’t-Taybe li’n-neşr ve’t-tevzi’ 1420/1999
İbn Mâce, Ebu Abdillah Muhammed b. Yezid, Sünenu İbn Mâce, (thk. M.Fuad Abdulbâkî), Dâru İhyâi’l-Kutubi’l-Arabî ts.
İbnu’l-Cevzî, Cemâluddin Ebu’l-Ferec Abdurrahman, Zâdu’l-Mesir fi İlmi’t-Tefsîr, (thk. Abdurrezzak el-Mehdi), Dâru’l-Kitabi’l-Arabî, Beyrut 1422.
İbnü’l-Mülekkin, Sirâcuddin Ebû Hafs Ömer b. Ali, Tabakâtu’l-Evliya, (thk. Nuruddin Şeribe), Mektebetu’l-Hanci, el-Kâhire 1415/1994.
Kara, Mustafa, “Bişr el-Hafi”, DİA, İstanbul 1992, VI/221-222.
el-Kastalânî, Ahmed b. Muhammed Şihabuddin, İrşâdu’s-Sârî li Şerhi Sahîhi’l-Buhârî, el-Matbaatu’l-Kubra el-Emiriyye, Mısır 1323.
Kitâbu’l-Kur’ânî ve’d-Duâ, http://www.alseraj.net/3/index2.shtml?81&90&83&1&4 (03 Şubat 2015).
el-Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed, el-Câmi li Ahkâmi’l- Kur’ân Tefsîru’l-Kurtubî, (thk. Ahmed el-Berduni-İbrahim Ettafayyiş), Dâru’l- Kutubi’l-Mısriyye, el-Kahire 1384/1964.
el-Maverdi, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed, el-Hâvî’l-Kebir fi Fıkhi Mezhebi’l-İmam eş-Şafii, (thk. Ali Muhammed Muavvid-Adil Ahmed Abdulmevcud), Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1419/1999.
el-Mevsilî, Ebû Ya’lâ Ahmed b. Ali, Müsnedu Ebî Ya’lâ, (thk. Hüseyin selim Esed), Daru’l-Me’mun li’t-Turas, Dimaşk 1404/1984.
Mukâtil b. Süleyman, Tefsîru Mukâtil b. Süleyman, (thk. Abdullah Mahmud Şehhate), Dâru İhyâi’t-Turas, Beyrut 1423.
el-Muzaffer, Müştak, Uyûnu’l-Ğurer fi Fedâili’l-Âyi ve’s-Suver, Mektebetu’l-Kur’âni’l-Kerim ts.
el-Münâvî, Zeynuddin Muhammed Abdurrauf, Feyzu’l-Kadîr Şerhu’l- Câmii’s-Sağîr, el-Mektebetu’t-Ticariyye el-Kubra, Mısır 1356.
en-Nevevî, Ebû Zekeriya Muhyiddin Yahyâ b. Şeref, el-Mecmû’ Şerhu’l- Muhezzeb, Dâru’l-Fikr ts.
Özdemir, Hikmet, Mûsâ b. Hacı Hüseyin el-İznikî Hayatı ve Eserleri, (Yayınlanmamış doktora tezi), Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Ankara 1980.
Özkan, Abdurrahman, “Ahmed-i Dâî’nin Tefsir Tercümesinin Manzum Mukaddimesi ve Dil Özellikleri”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 11, Bahar, Konya 2002, 1-39.
Es-Semerkandî, Ebu’l-Leys Nasr b. Muhammed, Terceme-i Tefsîr-i Ebi’l- Leys es-Semerkandî, Süleymaniye Kütüphanesi, Halet Efendi, numara 24, varak 871.
es-Serahsî, Muhammed b. Ahmed, el-Mebsût, Dâru’l-Marife, Beyrut 1414/1993.
es-Suyûtî, Celâluddîn, Buğyetu’l-Vuât fi Tabakâti’l-Luğaviyyine ve’n- Nuhât, (thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim), el-Mektebetu’l-Asriyye, Lübnan ts.
es-Suyûtî, Celâluddîn Abdurrahman, ed-Dürrü’l-Mensûr, Dâru’l-Fikr, Beyrut ts.
es-Sülemî, Muhammed b. El-Hüseyin Ebu Abdirrahman, Tabakâtu’s- Sufiyye, (thk. Mustafa Abdulkadir Ata), Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1419/1998.
Uzun, Mustafa, “Ebced”, DİA, İstanbul 1994, X/68-70.
el-Vâhidî, Ebu Hasan Ali b. Ahmed, et-Tefsîru’l-Basît, (thk. Lecne ilmiyye), Câmiatu’l-İmâm Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye 1430.
Yakıt, İsmail, “Ebced Düzeninde Rakam-Harf İlişkisinin Tarihî Gelişimi ve Hermetizm”, I. Uluslararası Katılımlı Bilim Din ve Felsefe Tarihinde Harran Okulu Sempozyumu, 28-30 Nisan 2006, cilt: I, 84-91.
Yazçiçek, Ramazan, “Bilgi Değeri Açısından Cefr ve Ebced -Harfler ve Rakamlar Metafiziği-”, Milel ve Nihal, İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi, Yıl 2, sayı, 1 Aralık 2004, 75-111.
ez-Zâviyeti, Muhammed Şükri Ahmed, “et-Ta’rif bi’d-Dahhak”, Tefsîru’d-Dahhâk, (Cem ve thk. Muhammed Şükri Ahmed ez-Zaviyeti), el- Dâru’s-Selâm, Kahire 1419/1999. ez-Zehebî, Şemsuddîn Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Kaymaz,
Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ, (thk. Şuayip el-Arnaut ve diğerl.), Müessetü’r-Risâle