Türk müziğinde notasyon ve miftâh-ı nota

Yıl 2018, Cilt: 6 Sayı: 2, 1890 - 1913, 30.12.2018

Ahmet Feyzi

Öz

Türk müzik kültüründeki ilk nota yazım çalışmaları Göktürkler ve Uygurlar döneminde başlamıştır. Bu toplumlar tarafından kullanılan Kuça notasyonu Ebced notasının temelini oluşturmuştur. Türklerin İslamiyet’i kabul edişinden sonra Ebced notasyonu yaygınlaşmaya başlanmış ve bu sistem yaklaşık olarak 700 yıl boyunca bu kültüre ait müzik eserlerinin kayıt altına alınması amacı ile kullanılmıştır. Ebced sisteminin kullanımı devam ederken, ilerleyen süreçte Kantemiroğlu, Tanburi Küçük Artin, Çanakkaleli Hrisantos ve Hamparsum Limonciyan gibi müzik bilimciler Ebced notasyonu dışında kalan sistemlere uygun nota yazım şekilleri geliştirmişlerdir. Bu nota yazımlarından bazıları yoğun olarak kullanılmış fakat bazıları müzik icracıları tarafından kabul görmemiştir. Miftâh-ı Nota, birkaç farklı nota yazım şeklini içerisinde barındıran ve oluşturulduğu dönem içerisindeki toplumsal ve müzikal etkileşimin izlerini taşıyan özgün bir kaynaktır. Eser içerisinde kullanılan notasyon, kısmi olarak gelenekten kısmi olarak ta Batı’dan etkilenerek oluşturulmuştur. Bu notasyon sistemi, iki farklı nota yazım yaklaşımının (harf notası-dizekli nota) birleştirilmesiyle oluşturulmuş fakat dönemi içerisinde yeteri kadar yaygınlık kazanmamıştır. 

Anahtar Kelimeler

türk müziği, nota yazımı, miftah-ı nota, müzikal etkileşim

Kaynakça

• Akkaş, Salih. Türkiye’de Cumhuriyet Dönemi Kültür ve Müzik Politikaları (1923-2000). Ankara: Sonçağ Yayıncılık, 2015.
• Aksoy, Bülent. «Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Musiki ve Batılılaşma.» Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi. İstanbul: İletişim Yayınları, 1985.
• Aktar, Ayhan. «Şark Ticaret Yıllıklarında “Sarı Sayfalar”: İstanbul’da Meslekler ve İktisadi Faaliyetler Hakkında Bazı Gözlemler, 1868-1938.» Toplum ve Bilim, 1998: 105-143.
• Akyüz, Yahya. Türk Eğitim Tarihi. Ankara: Pegem Yayınevi, 2009.
• Alaner, Bülent. Osmanlı İmparatorluğundan Günümüze Belgelerle Müzik Yayıncılığı. Ankara: Anadol Yayıncılık, 1986.
• Alimdar, Selçuk. «“XIX. Yüzyıldan İtibaren Osmanlı Devletinde Batı Müziğinin Benimsenmesi ve Toplumsal Sonuçları.» Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi, 2011.
• Arslan, Fazlı. İslam Medeniyetinde Mûsıkî. İstanbul: Beyan Yayıncılık, 2015.
• Ayangil, Ruhi. «Western Notation in Turkish Music.» Journal of the royal Asiatic Society, 2008: 401-447.
• Ayas, Güneş. Musiki İnkilabının Sosyolojisi-Klasik Türk Müziği Geleneğinde Süreklilik ve Değişim. İstanbul: Doğu Kitabevi, 2014.
• Bardakçı, Murat. Fener Beylerine Türk Şarkıları. İstanbul: Pan Yayıncılık, 1993.
• Başer, Fatma Âdile. Türk Musikisinde Abdülbâki Nâsır Dede. İstanbul: Konservatuvar Müdürlüğü Yayınları, 2013.
• Beaud, Michel. A History of Capitalism 1500-1980. New York: Monthly Review Press, 1983.
• Behar, Cem. Aşk Olmayınca Meşk Olmaz. Geleneksel Osmanlı/Türk Müziğinde Öğretim ve İntikal. İstanbul: Yapı Kredi yayınları, 2012.
• —. Klasik Türk Müziği Üzerine Denemeler. İstanbul: Bağlam Yayıncılık, 1987.
• —. Saklı Mecmua-Ali Ufkî’nin Bibliothèque Nationale de France’taki [Turc 292) Yazması. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2008.
• —. «Türk Musikisinin Tarihi Kaynaklarından Karamanlıca Yayınlar.» Müteferrika, 1994: 38-53.
• —. Zaman, Mekân, Müzik (Klasik Türk Musıkisinde Eğitim (Meşk), İcra ve Aktarım. İstanbul: Afa Yayınları, 1993.
• Bent, D. İan. The new Grove Dictionary of Music and Musicians. Glasgow: Oxford University Press, 1991.
• Çetin, Abdurrahman. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık ve Ticaret İşletmesi, 2011.
• Ekrem, Nuraniye Hidayet. «Dunhuang Müzik Notaları.» Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 2012: 101-159.
• Elçin, Şükrü. Ali Ufkî: Hayatı, Eserleri ve Mecmuâ-i Saz ü Söz. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1976.
• Enderuni, Hafız İlyas. Vekây-i Letâif-i Enderûn. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, D.N:1299/1922, 1858.
• Erdoğan, Aynur. «Yurtdışı Eğitim ve Türk Modernleşmesi.» Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, 2013.
• Erol, Merih. «The “Musical Question” and Educated Elite of Greek Ortodox Society in Late Nineteenth-Century Constatinople.» Journal of Modern Greek Studies, 2014: 133-163.
• Feyzi, Ahmet. «Tanzimat Döneminde Geleneksel Türk Müziği-Bizans Müziği “Kuramsal Benzerlikler Üzerine Bir İnceleme”.» Bilig, 2017: 261-294.
• —.«XIX. Yüzyı Bizans Müziği Kuramsal Yapı İfadesinde Geleneksel Türk Müziği Etkileri.» Zeitschrift für die Welt der Türken, 2016: 199-215.
• Gazimihal, Mahmut Ragıp. «“Sabri Sistem”-Nota Okuyuş.» Musiki Mecmuası, Sy.325-326-329-330-333, 1976.
• İhsanoğlu, Ekmeleddin, Ramazan Şeşen, Gülcan Gündüz , ve M. Serdar Bekar. Osmanlı Musiki Literatürü Tarihi. İstanbul: İslam tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi, 2003.
• İnalcık, Halil. Has-Bağçede ‘Ayş u Tarab-Nedimler Şairler Mutrîbler. İstanbul: İş Bankası Yayınları, 2015.
• Kalender, Ruhi. «Yüzyılımızın Baslarında İstanbul’un Musiki Hayatı.» Ankara Üniveristesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1978: 411-444.
• Kaplan, Ayten. Kültürel Müzikoloji. İstanbul: Bağlam Yayınları, 2008.
• Kappler, Matthias. «I Giovani fanarioti’ e le antologie Dicanzoni Ottomane.» Annalidica’ Foscari. Rivistadella facolta di Linguie e Letterature Stranieredell Universitadi Venezia, Estratto, 1991: 5-37.
• Karamahmutoğlu, Gülay. «Türk Müziğinde Kullanılan Notasyon Sistemleri.» Yeni Türkiye, 2014: 755-773.
• Karateke, Hakan T. Padişahım Çok Yaşa- Osmanlı Devletinin Son Yüzyılında Merasimler. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2017.
• Kerovpyan, Aram, ve Yılmaz Altuğ. Klasik Osmanlı Müziği ve Ermeniler. İstanbul: Surp Birgiç Kültür Yayınları, 2010.
• Kodaman, Bayram. Abdülhâmîd Devri Eğitim Sistemi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1999.
• Lewis, Bernard. Modern Türkiyenin Doğuşu. Ankara: Arkadaş Yayınevi, 2011.
• Melling, David. Reading Psalmodia An introduction to Modern Byzantine Notation. Manchester: Greek Orthodox Church, 2000.
• Notacı Hacı Emin. Nota Muallimi. İstanbul: Zartaryan Matbaası, 1884.
• Ortaylı, İlber. İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. İstanbul: Timaş Yayınevi, 2014.
• —. İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. İstanbul: Hil Yayınları, 1987.
• Popescu-Judetz, Eugenia. Prince Dimitrie Cantemir-Theorist and Composer of Turkish Music. İstanbul: Pan Yayınevi, 1999.
• —. Türk Musiki Kültürünün anlamları. İstanbul: Pan Yayıncılık, 2007.
• —. Eugenia, ve Adriana Ababa Sırlı. Sourches of 18th Century Music, Panayiotes Chalatzoglou and Kyrillos Marmarinos Comparative Treatises on Secular Music. İstanbul: Pan Yayıncılık, 2000. Romanou, Katy. «Great Theory of Music By Chrysanthos of Madytos.» Master Thesis. İndiana University, 1973.
• Savas, Savas I. Byzantine Music in Theory and in Pratice. Boston: Hercule Press, 1965.
• Selanik, Cavidan. Müzik Sanatının Tarihsel Serüveni. Ankara: Doruk Yayıncılık, 1996.
• Skoulios, Markos. «Modern Theory And Notation Of Byzantine Chanting Tradition–A Near Eastern Musicological Perspective.» NEMO-online, 2012: 15-34.
• Şamlı Hasan Dede, ve Ahmet Rıfat. Miftâh-ı Nota. İstanbul, 1874-1875.
• Tohumcu, Z.Gonca Girgin. Müziği Yazmak-Müzik Notasyonunun Tarih İçerisinde Yolculuğu. İstanbul: Nota Yayıncılık, 2006.
• Töre, Abdülkadir. Usûl-i Tâlim-i Keman. İstanbul, 1911.
• Tura, Yalçın. Kitâb-ı İlm ül Musıki âla Vech-ül Hurufat, Mûsikîyi Harflerle Tesbit ve İcrâ İlminin Kitabı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2001.
• Üngör, Etem Ruhi. «Türk Musikisinde Nota Yayımcılığı Yayımlar-Yayımcılar.» Musiki Mecmuası, 1977: 337-338.
• Williams, C.F. Abdy. The Story of Notation. London: The Walter Scott Publishing Co.,Ltd., 1903.
• Yekta, Rauf. Türk Musikisi Nazariyatı. İstanbul: Mahmud Bey Matbaası, 1924.
• —. Türk Notası ile Kırâat-ı Musîkiyye Dersleri. İstanbul: evkâf-ı İslâmiye Matbaası, 1919.