BUHÂRÎ’NİN EHL-İ BİD‘AT RÂVİLERİ İLE İLGİLİ METODU

Yıl 2016, Cilt: 5 Sayı: 9, 69 - 116, 01.12.2016

Halil İbrahim Turhan Mustafa Taş

Öz

Buhârî (ö. 256/870) et-Târîhu’l-kebîr, et-Târîhu’l-evsat ve ed-Duafâu’s-sagîr adlı eserleri ile ricâl ve cerh-ta‘dîl ilimlerinde mühim bir yer edinmiş ve bu ilimlerde otorite kabul edilmiştir. Bu nedenle Buhârî’nin cerh-ta‘dîl metodunu tespitte onun Ehl-i bid‘at râvileri ile ilgili tavrını ortaya koymak önem arz etmektedir. Buhârî ricâlle ilgili tasnif ettiği mezkûr eserlerinde Ehl-i bid‘at râvilerini değerlendirmiş ve belirlediği kriterlerle değerlendirdiği söz konusu bu râvilerin bir kısmından rivayet etmiş bir kısmından ise rivayet etmemiştir. Bu çalışmada Buhârî’nin Ehl-i bid‘at râvileri hakkındaki metodu incelenirken hicrî ikinci asır ricâl tenkidinde otorite olarak kabul edilen münekkitlerin Ehl-i bid‘at olarak değerlendirdikleri râvilere karşı Buhârî’nin metodu karşılaştırmalı bir yöntemle incelenmiş ve bu râvilerin el-Câmi‘u’s-sahîh’te yer alıp almadığı tetkik edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Buhârî, Cerh-Ta‘dîl, Ehl-i bid‘at, Metot

The Method of Bukhari About Narrators of Ahlul Bi’dah

Öz

Imam Bukhari acquired an important place in rijdl and rebuttal-amendment sciences with his works called at-Tarikh al-Kabir, at-Tarikh al-Awsat and ad-Du’afa al-Saghir and he was approved as an authority in these scienceTherefore, for determining his rebuttal-amendment method, it is important to reveal his attitudes about narrators of Ahlul Bi’dah. In the aforementioned works which Bukhari clasified about rijdl, he evaluated the narrators of Ahlul Bi’dah and he related from some of these narrators whom he evaluated based on some criterias he determined, but also he didn’t related from some of them. In this work, while examining Bukhari’s method about the narrators of Ahlul Bi’dah, Bukhari’s method is examined by a comparative method against the narrators who were evaluated as Ahlul Bi’dah by critics considered as authority in second century of hijra and it is explored whether these narrators are stated in Al Camius Sahih or not.

Anahtar Kelimeler

Bukhari, al-Jarh al-Ta‘dîl, Ahlul Bi’dah, Method

منهج البخاري في الرواة ألهل البدع

Öz

البخاري هو مكانة هامة في علم الرجال والجرح و التعديل للكتبه التاريخ الكبير التاريخ الآوسط و الضعفاء الصغير قبلت البخاري حجة في هذا العلم لهذا السبب مهم الكشف المنهج البخاري في الرواة لأهل البدع البخاري تقييم في الرواة لأهل البدع في مصنفاته الرجال المذكور و يروي بعض الرواة لتعيين مقياسه ولا يروي بعضهم في هذا العمل عندما دقق منهج الإمام البخاري في الرواة لأهل البدع درس بالمنهج مقارن بتقييم العلماء الجرح والتعديل العصر الثاني في الرواة لأهل البدع و تدقيق هل يوجد هذه الرواة في الجامع الصحيح أم لا.

Anahtar Kelimeler

البخاري, الجرح والتعديل, أهل البدعة, منهج

Kaynakça

• edilmiştir. Kaynakça Abdülhamid, İrfan, İslâm’da İ‘tikâdî Mezhebler ve Akaid Esasları, trc. Mustafa Saim Yeprem, Ankara: TDV., 2011. Abdülmecîd, Mahmûd Abdülmecîd, el-İtticâhâtu’l- fıkhiyye ‘inde Ashâbi’l- hadîs fî’l-karni’s- sâlisi’l-hicrî, Mektebetu’l-hancî, 1979/1399. Aras, M. Özgü, “Hammâd b. Ebû Süleyman”, DİA., İstanbul 1997, XV, 484-486. Âşıkkutlu, Emin, Hadiste Ricâl Tenkidi: Cerh ve Ta‘dîl İlmi, İstanbul: MÜİFAV. Yayınları, 1997. Aydınlı, Abdullah, “Ehl-i Hadis”, DİA., İstanbul 1994, X, 507-508. _______, Hadis Istılahları Sözlüğü, İstanbul: MÜİFAV. Yayınları, 2009. A‘zamî, M. Mustafa, “Buhârî”, DİA., İstanbul 1992, VI, 368-372. Bâcî, Ebü’l-Velîd Süleymân b. Halef b. Sa‘d et-Tücîbî, et-Ta‘dîl ve’t- tecrîh limen harrece anhu’l Buhârî fi’l-Câmi‘i’s- sahîh, thk. Ahmed Libzar, y.y., ts., I-III. Buhârî’nin Ehl-i Bid‘at Râvileri Ile İlgili Metodu 35 Bağdâdî, Abdülkâhir, el-Fark beyne’l-fırak, thk. Muhammed Osman, Kahire: Mektebetu İbn Sinâ, ts. Bağdadî, Abdülkahir, Mezhepler Arasındaki Farklar, çev. Ethem Ruhi Fığlalı, Ankara: TDV., 2001. Barouni, Ahmad Yousef, A Critical Study and Edition of the Manuscript of al-Du‘afâ (weak narrators) of Muhammad Ibn Ismâîl al-Bukhârî, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Medine 2009, Bilgin, Mustafa, “Abdülazîz b. Ebû Revvâd”, DİA., İstanbul 1988, I, 189- 190. Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî, Sahîhu’l- Buhârî, thk. Ahmed Zehve-Ahmed İnâye, Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l- Arabî, 2011/1432. _____, Kitâbu’t-târîhi’l- kebîr, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l- ilmiyye, ts. _____, Kitâbu’t-târîhi’l- kebîr, thk. Mustafa Abdulkadir Atâ, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l- ilmiyye, 2008/1429, I-IX. _____, et-Târîhu’s- sagîr, thk. Mahmud İbrahim Zayed, Hadislerinin Fihristi: Yusuf Mar‘aşî, Beyrut: Dâru’l-ma‘rife, 1986/1406, I-II. _____, et-Târihu’l- evsat, thk. Muhammed İbrahim el-Lehîdân, Riyad: Dâru’s-samiği, 1998/1418, I-II. _____, Kitâbu’d-duafâi’s- sagîr, (Nesâî’nin ed-Duafâ’sı ile birlikte), thk. Mahmud İbrahim Zâyed, Beyrut: Dâru’l-ma‘rife, 1986/1406. _____, Kitâbu’l-edebi’l- müfred, thk. Semîr b. Emin ez-Züheyrî, Riyad: Mektebetu’l-me‘arif, 1419/1998, I-II. Çakın, Kamil, “Buhârî’nin Mürcie ile İman Konusunda Tartışması”, AÜİFD., c. XXXII, ss. 183-198. Da‘ûr, Müyesser Receb Muhammed, Şuyûhu’l-Buhârî el-mütekellem fihim fi’l-Câmi‘i’s- sahîh dirâseten nakdiyyeten tahliliyyeten, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), el-Câmi‘atu’l- Ürdüniyye, 2010. Dayhan, Ahmet Tahir, Buhârî’ye Yöneltilen Bazı Tenkitler, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), DEÜSBE., İzmir 1995. Demirci, Ahmed, “Bidatcılık”, Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 5, Kayseri 1988, ss. 71-85. Doğanay, Süleyman, “Bid’atçilikle Tenkit Edilen Buhârî Râvileri”, Bilimname, XXVIII, 2015/1, ss. 27-54. Dümeynî, Müsfir b. Gurmulllah, Kavlu’l-Buhârî seketû anh, Riyad 1991/1412. Ebû Zehre, Muhammed, Târîhu’l-mezâhibi’l- İslâmiyye, Matbaatu’s- sa‘ade, yy., ts. Eren, Mehmet, Hadis İlminde Ricâl Bilgisi ve Kaynakları, İstanbul: İSAM. Yayınları, 2012. Eş‘ârî, Ebi’l-Hasan Ali b. İsmaîl, Makâlâtu’l-islamiyyîn ve’htilâfu’l- musallîn, thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd, Beyrut: Mektebetu’l-asriyye, 1990/1411, I-II. Fığlalı, Ethem Ruhi, Çağımızda İtikadi İslam Mezhepleri, İstanbul: Şa-to ilahiyat, ts. _____, “Hâricîler”, DİA., İstanbul 1997, XVI, 169-175. Güneş, Yusuf, Hadis Usulü Açısından Bid‘at Ehl-i Râviler ve Rivayetlerinin Değeri, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), MÜSBE., İstanbul 1999. Hammâd, Nafiz Hüseyin, “Ruvâtu’s-Sahîhayn el-müttehimûne bi’l-vad‘ dirâseten-tevsîkiyyeten”, Mecelletu’s-sırât, yıl 13, S. 22, 1432/2011, ss. 10-55. Hansu, Hüseyin, Mutezile ve Hadis, Ankara: OTTO, 2012. Hasan el-‘Aysâvî, İdris Asker, “er-Ruvâtu’l- müttehimûn bi-bid‘ati’l- havârîc ve merviyyâtihim fî Sahîhi’l-Buhârî dirâseten nakdiyyeten”, Meceletu’l-câmi‘ati’l- İslâmiyye, Külliyetü’l-adâb- Kısmu ulûmi’l-Kur’an, ss. 70-89. Hassûn, İndunisiyyen Hâlid Muhammed, Menhecu’l-İmâmi’l- Buhârî fi’r- rivayeti ammen rumiye bi’l-bid‘ati ve merviyyâtihim fi’l-Câmi‘i’s- sahîh, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Mekke: Ümmü’l-Kura, , 1424/2003. Hatîb, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit el-Bağdâdî, el-Kifâye fî ilmi’r- rivâye, Medine ts. Hatiboğlu, Mehmet Saîd, “Müslüman Âlimlerin Buhârî ve Müslim’e Yönelik Eleştirileri”, Hadis Literatürü Araştırmaları, Yayına haz. Salih Özer-Sabri Kızılkaya, Ankara: Kitâbiyât, 2007, ss. 15-44. Hâyik, Mus‘ab b. Atâullah, el-İmâmu’l- Buhârî ve menhecuhu fî’l-cerh ve’t-ta‘dîl el-İmâmu’l- Buhârî, Riyad: Fehresetu Mektebetu’l-Melik Fahd el-Vataniyye, 2009/1430. İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullâh b. Abdillâh el-Cürcânî, el-Kâmil fi duafâi’r- ricâl, thk. Süheyl Zekkâr, Beyrut: Dâru’l-fikr, 1984/1404, I-VII. İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Alî b. el-Hasen b. Hibetillâh b. Abdillâh b. Hüseyn ed-Dımaşkî eş-Şâfiî, Târihu Medineti Dımeşk, thk. Muhibbiddin Ebî Said Ömer el-Umerî, Beyrut: Dâru’l-fikr, ts., I-LXXX. İbn Ebî Hâtîm, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed b. İdris, Kitâbu’l-cerh ve’t-ta‘dîl, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l- ilmiyye, 1953/1372, I- IX. İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el- Askalânî, Hedyu’s-sâri mukaddimetu fethi’l-bâri şerhu Sahîhi’l- Buhârî, Dımeşk: Dâru’l-feyhâ, 2000/1421. ________, Fethu’l-bârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî, thk. Abdilazîz b. Abdillah b. Bâz, Beyrut: Dâru’l-ma‘rife, 1959/1379, I- XIII. ________, Nüzhetü’n-nazar fi tavdîhi nuhbeti’l-fiker fi mustalahi Ehli’l- eser, thk. Abdullah b. Dayfullah er-Rahîlî, Riyad: Mektebetu Melik Fahd el-vataniyye, 2001/1422. ________, Tağlîku’t-ta‘lîk âlâ Sahîhi’l-Buhârî, thk. Saîd Abdurrahman, Amman: el-Mektebü’l- İslâmî, 1985, I-V. ________, Tehzîbü’t-tehzîb, thk. Âdil Mürşid, İbrahim Zeybek, Beyrut: Müessesetu’r-risâle, ts., I-IV. İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Ahmed el-Büstî, Kitâbu’l- mecrûhîn mine’l-muhaddisîn ve’d-duafâ ve’l-metrûkîn, thk. Mahmud İbrahim Zâyed, Beyrut: Dârul-ma‘rife, 1992/1412, I-III. _________, Kitâbu’s-sikât, thk. Seyyid Şerefüddîn Ahmed, Dâiretu’l- me‘arifi’l-Osmâniyye, 1973/1393, I-X. İbn Kuteybe, Ebî Muhammed Abdillah b. Müslim, Te’vilu muhtelifi’l- hadis, thk. Muhammed Muhyiddîn el-Asfar, Beyrut: el-Mektebu’l- islamî, 1999/1419. İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî, Sünenü İbn Mâce, Beyrut: el-Mektebetu’l- asriyye, 2013/1434, I-IV. İbn Manzûr, Ebü’l-Fadl Muhammed b. Mükerrem el-Ifrikî, Lisânu’l-Arab, Beyrut: Dâru-sadr, ts., I-XV. İbn Receb, Ebü’l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahmân b. Ahmed b. Abdirrahmân Receb el-Bağdâdî ed-Dımaşkî, Şerhu ileli’t-Tirmizî, thk. Nureddin Itr, Dâru’l-melâh, I-II. İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Osman b. Abdurrahman eş-Şehrezûrî, Mukaddimetu İbnü’s-Salâh, thk. Nûreddin Itr, Dımeşk: Dâru’l-fikr, 2012/1433. İbrahim Mustada vd., el-Mu‘cemu’l- vasît, İstanbul: el-Mektebetu’l- İslâmiyye, ts. İclî, Ebî’l-Hasan Ahmed b. Abdillah b. Salih, Ma‘rifetu’s-sikat, thk. Abdulalim Abdulazim el-Bestevî, ts., I-II. Kâfî, Ebû Bekr, Menhecu’l-İmâmi’l- Buhârî fî tashîhi’l-ehâdîsi ve ta‘lîliha min hilâli’l-Câmi‘i’s- sahîh, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2000/1421. Kahraman, Hüseyin, Hadis İlminde İrcâ ve Mürciî Râviler, Bursa: Emin Yayınları, 2011. Kandemir, M. Yaşar, Mevzû Hadisler, Ankara: DİB. Yayınları, ts. __________, “Sahîhayn’a Yöneltilen Tenkitlerin Değeri”, Sünnetin Dindeki Yeri, Ensar Neşriyat, 1995, s. 335-376. Karahan, Abdullah, Hadis Râvilerinin Güvenilirliği, Bursa: Sır Yayıncılık, 2005. Kelâbâzî, Ebû Nasr Ahmed b. Muhammed b. el-Hüseyn el-Buhârî, el- Hidâye ve’l-irşâd fî ma‘rifeti Ehli’s-siķa ve’s-sedâd ellezîne ahrece lehüm el-Buhârî fî Câmi‘i’hi Ricâlu Sahîhi’l-Buhârî, Beyrut: Dâru’l- ma‘rife, 1987/1407, I-II. Keskin, Yusuf Ziya, “Buhârî’nin et-Târîhu’l- kebîr’ine Yönelik Tenkitler”, Marife, Yıl 3, Sayı 2, Güz 2003, ss. 103-120. Kılıçer, M. Esad, “Ehl-i Re’y”, DİA., İstanbul 1994, X, 520-524. Koçyiğit, Talat, Hadisçilerle Kelamcılar Arasındaki Münakaşalar, Ankara: TDV., 1989. Köktaş, Yavuz, “Kaderiyye ve Mürcie ile İlgili Hadislerin Değerlendirilmesi”, Hadis Tetkikleri Dergisi, c. I, S. 2, 2003, ss. 113- 143. Kudsî, Abdüssettâr Abdülhamîd, “Râvinin Adâleti Problemi Açısından Ehl-i Bid‘atın Rivayetleri”, Hadis Araştırmaları, çev. Salahattin Polat, İstanbul: İnsan Yayınları, 2003, ss. 79-98. Kutlu, Sönmez, İslam Düşüncesinde İlk Gelenekçiler, Ankara: Kitâbiyât, 2002. _____, Türklerin İslamlaşma Sürecinde Mürcie ve Tesirleri, Ankara: TDV. Yayınları, 2002. Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf, Tehzîbü’l-kemâl fî esmâi’r-ricâl, thk. Beşşâr Avvâd Ma‘ruf, Beyrut: Müessesetu’r-risâle, 1994/1415, I-XXXV. Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî, Sahîh’u Müslim, Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2010/1430. Nevbahtî, Ebû Sehl İsmâîl b. Alî b. İshâk b. Ebî Sehl el-Fazl b. Nevbaht el-Bağdâdî- Kummî, Sa‘d b. Abdillah, Kitâbu firaki’ş-Şiâ, thk. Abdülmün‘im el-Hanefî, Kahire: Dâru’r-reşâd, 1992/1412 Özdemir, Zehra, Hadis Usulünde Ehl-i Bid‘at Problemi ve Uygulamadaki Yansımaları, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, , Kayseri 2007. Özşenel, Mehmet, İlk Dönem Hadis-Rey Tartışmaları Şeybânî Örneği, İstanbul: MÜİFAV. Yayınları, 2015. Öztürk, Mustafa, “Kaderî Olmakla İtham Edilen Hadis Râvileri”, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2013/1, c. 12, S. 23, ss. 77- 112. Polat, Salahattin, “Buhârî’nin Sahîh’ine Yapılan Tenkitler”, Uluslararası Sempozyum, Erciyes Üniversitesi Matbaası, Kayseri 1996, ss. 85- 87. Râzî, Muhammed b. Ebî Bekr b. Abdulkâdir, Muhtâru’s-sıhâh, Beyrut: Dâru’l-ma‘rife, 2014/1435. Sûdânî, Kerîme, Menhecu’l-İmâmi’l- Buharî fi’r-rivayeti ani’l-mübtedi‘âti min hilali’l-Cami‘i’s- sahîh, Riyad: Mektebetu’r-rüşd, 1425/2004. Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî eş-Şâfiî, Tedrîbü’r-râvi fi şerhi Takrîbi’n-Nevevî, thk. İrfân el-Aşşâ, Beyrut: Dârul-fikr, 1993/1414. Şehristânî, Muhammed b. Abdilkerîm b. Ebî Bekr Ahmed, el-Milel ve’n- nihal, thk. Emîr Ali Mehnâ-Ali Hasan Fa‘ûr, Beyrut: Dâru’l-ma‘rife, 1993/1414, I-II. Tavâlibe, Muhammed Abdurrahman, “er-Ruvâtu’l- mubadde‘ûne fi’d- duafâi’s-sagîr li’l-Buhârî”, Mecelletu’l-cami‘ati’l- islamiyyeti li’d- dirâsâti’l-islamiyye, c. XXII, S. 2, 2014, ss. 259-299. Tehânevî, Zafer Ahmed, Yeni Usul-i Hadis, thk. Abdulfettah Ebû Gudde, çev. İbrahim Canan, İzmir: Silm Matbaası, 1982, s. 215. Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre, Sünenü’t-Tirmizî, haz. Muhammed Nâsırüddîn el-Elbânî, Riyad: el-Mektebetu’l- me‘arif, ts. Topgül, Muhammed Enes, Hadis Râvilerinde Şiîlik Eğilimi, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), MÜSBE., İstanbul 2010. Turhan, Halil İbrahim, Ricâl Tenkidinin Doğuşu ve Gelişimi Hicrî İlk İki Asır, İstanbul: İFAV., 2015. Uğur, Mücteba, Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü, Ankara: TDV., 1992. _____, “Cerh ve Ta‘dîl Yönünden Buhârî Râvileri”, Büyük Türk İslâm Bilgini Buhârî Uluslararası Sempozyum, 18-20 Haziran 1987, Kayseri 1996, ss. 75-79. Ukaylî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Amr b. Mûsâ, Kitâbu’d-duafâi’l- kebîr, thk. Abdülmu‘tî Emîn Kal‘acî, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l- ilmiyye, 1984/1404, I-IV. el-Umerî, Muhammed Ali Kâsım, “Buhârî’nin Cerh ve Ta‘dîl Hakkındaki Metodu”, çev. Necati Avcı, Büyük Türk İslam Bilgini Buhârî Uluslararası Sempozyum, Kayseri 1987, ss. 171-174. Ünal, İsmail Hakkı, İmâm Ebû Hanife’nin Hadis Anlayışı ve Hanefi Mezhebinin Hadis Metodu, Ankara: DİB. Yayınları, 2010. Yardım, Ali, “Buhârî ve et-Târîhu’l- kebîr’i”, DEÜİFD., Sayı V, İzmir 1989, ss. 181-193. Yavuz, Yusuf Şevki, “Buhârî- Akaide Dair Görüşleri”, DİA., İstanbul 1992, VI, 372-374. _____, “Ehl-i Bid‘at”, DİA., İstanbul 1994, X, 501-505. _____, “Ehl-i Sünnet”, DİA., İstanbul 1994, X, 525-530. Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed b. Muhammed b. Abdirrezzâk el-Bilgrâmî el-Hüseynî, Tâcü’l-‘arûs min cevâhiri’l-kâmûs, thk. Abdülkerîm el-Azbâvî, Kuveyt: et-Turâsü’l- Arabî, 1965/1385, I-XL. Zebîdî, Zeynuddin Ahmed bin Ahmed Abdillatif, Sahih’i Buhârî Muhtasarı -i Sarih Tercemesi ve Şerhi (Tecrîd Mukaddimesi), trc. Ahmed Naim, Ankara: DİB. Yayınları, 1987, I-XII. Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân et- Türkmânî el-Fârikî ed-Dımaşkî Mîzânü’l-i‘tidâl fi nakdi’r-ricâl, thk. Şeyh Ali Muhammed Muavvad, Şeyh Adil Ahmed Abdulmecid, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l- ilmiyye, 1995/1416, I-VII. _____, Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ, thk. Şu‘ayb el-Arnaût vd., Beyrut: Müessesetu’r-risâle, 1983/1403, I-XXV.