التَّفَاسِيرُالَّتِي كُتِبُوا بِالسَّجْعِ

Yıl 2019, Sayı: 15, 114 - 140, 20.06.2019

Selami Yalçın

https://doi.org/10.32950/rteuifd.558617

Öz

Tafsirs Writing With The Art of Sajʻ

Öz

Seciʻ Sanatıyla Yazılan Tefsirler

Öz

Cahiliye
döneminde konuşmada kullanılan seciʻ, zamanla kitap yazımında da
tercih edilmeye başlanmıştır. Özellikle
“makâme”lerde, kitapların mukaddimelerinde ve duâlarda sıkça başvurulan bir
tarz olmuştur. Muhatabı etkilemek maksadıyla şiirin dışında da vezin ve
kafiyeyle ifadeler süslenmeye çalışılmıştır. Vaaz ve hutbelerde de seciʻi kullanılmıştır. Tasavvufî
çevreler duygulara daha çok nüfuz ederek insanları irşad edebilmek amacıyla
seciʻin sanat yönünden
yararlanmışlardır. Bunun doğal bir
uzantısı olarak işârî tefsir
yazan tasavvuf erbabından bazı âlimler
bu üslubu tefsir kitaplarına yansıtmışlardır. Tefsir
kitaplarıyla, onlarla ilgili yazılan tezlerin ve makalelerin taranması
sonucunda Kuşeyrî, Necmeddîn Dâye, İzzuddîn b. Abdusselâm, Niʻmetullah en-Nahcuvânî ve İbn
Acîbe’nin tefsirlerinde sıkça; İbn Korkmaz’ın Fethu’r-rahmân’ın bazı
kısımlarını, Nesru’l-cumân’ın ise tamamını seciʻli üslupla yazdıkları tespit edilmiştir. Bu müfessirler
daha çok mutarraf ve mütevâzî, bazen murassaʻ tarzında fıkralar kaleme almışlardır. Şiirde
kullanılan tarsiʻ sanatını bazen,
seciʻin diğer çeşitlerini
de nadiren ifadelerine yansıtmışlardır. Estetiği sağlama düşüncesiyle müfessirler
sözü bazen uzatmış olsalar bile seciʻ tarzını tefsirlerinde tercih etmeleri
önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Seciʻ, Tefsirde Seciʻ, Kur’ân’da Seciʻ, İşârî

Kaynakça

• Algar, Hamid. “Bahrü’l-Hakāiḳ ve’l-Meânî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 4:515-516. İstanbul: TDV Yayınları, 1991. Aşık, Nevzat. “Hicri IV. Asırdan Sonra Makâmât Yazanlar”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2 (1985): 55-74. Ateş, Süleyman. İşârî Tefsir Okulu. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1974. Ay, Mahmut. Ahmed b. Acîbe ve İşârî Tefsir Açısından “el-Bahru'l-Medîd”. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2010. el-Bağdâdî, İsmail b. Muhammed. Hediyyetü’l-ârifîn esmâi’l-muellifîn ve âsâri’l-musannifîn. Beyrut: Dâru ihyâi’t-turâsi’l-arabî, ts. Bedir, Ahmet. “Kuşeyrî ve “Letâifu'l-İşarât" Adlı Tefsiri’nde "Besmele"nin Yorumu”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 6 (2001): 189-213, Birinci, Ahmet. İbn Nâkiyâ’nın Makâmeleri. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 2015. Cemâl, Mâlik Muhammed, Beni Atâ. es-Seceu fî’l-asri’l-câhilliyye. Doktora Tezi, Ürdün Câmiatu mute imâdetü’d-dırâsâti’l-ulyâ, 2011. Çaldak, Süleyman. “Eski Türk Edebiyatında Nesir (Düz Yazı)”, Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim Dergisi. 7 (Temmuz-Ağustos 2006): 77-78, Çiçek, Hacı. “es-Suyûtî’nin Makâmât’ında Konuşan Değerli Taşlar: el-Makâmâtu’l-Yâkûtiyye Örneği”. İslami İlimler Araştırmaları Dergisi. 1 (2017/2): 21-42. ed-Dâvûdî, Şemseddîn Muhammed el-Mısrî. Tabakâtü’l-müfessirîn. Beyrut: Dâru’l-kutûbi’l-ilmiyye, tr. Durmuş, İsmail. “Seciʻ”, TDV İslam Ansiklopedisi. 36:273-275. İstanbul: TDV Yayınları, 2009. Eroğlu, Ali. “Kur’ân-ı Kerim’de Fâsıla”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10 (1991): 251-291. Gazzâlî, Ebû Hâmid. İhyâu ulûmi’d-dîn. Beyrut: Dâru’l-maʻrife, tr. Görener, İbrahim. “İlmî Cazibe Yurdu Osmanlı’da Çok Yönlü Bir Müfessir: Nimetullâh-i Nahcuvânî”. Osmanlı Toplumunda Kur’an Kültürü ve Tefsir Çalışmaları. 1:281-294. İstanbul: İlim Yayma Vakfı, 2011. Gülle, Sıtkı. “Arap Edebiyatında 'Makame' ve el-Harirî’nin Osmanlı Medreselerinde Yüksek Arapça Öğretimi Çerçevesinde Okutulan 'el-Makâmât'ı”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2 (2000): 179-201. Hizânetü’t-Turâs. Fihrisü’l-mahtûtât. Riyad: Merkezu’l-melik faysal li’l-buhûs ve’d-dirâsâti’l-islâmiyye, tr. İbn Abdisselâm, İzzüddîn Abdülazîz es-Sülemî. Tefsîru’l-kur’ân. thk. Abdullah b. İbrahim el-Vehbî. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1996. İbn Acîbe, Ahmed, eş-Şâzelî. el-Bahrü’l-medîd fî tefsîri’l-ķur’âni’l-mecîd. thk. Ahmed Abdullah el-Kureşî. Kahire: Neşreden: Hasan Abbâs Zekî, 1419. İbnü’l-Esîr, Ziyâeddîn. el-Câmiu’l-kebîr fî sınâati’l-manzûm mine’l-kelâm ve’l-mensûr. thk. Mustafa Cevad. Metbeu’l-mecmeu’l-ilmî, 1375. İbnü’l-Esîr, Ziyâeddîn. el-Meselü’s-sâir fî edebi’l-kâtib ve’ş-şâir. Kahire: Dâru’n-Nehda, tr. İbn Hicce, el-Hamevî, Ebû Bekir b. Ali. Semerâtu’l-evrâk. Mısır: Mektebetü’l-cumhûriyeti’l-arabiyye, tr. İbn Korkmaz, b. Abdullah Nâsıruddîn Muhammed el-Aktemurî. Nesru’l-cumân el-muntazam min fethi’r-rahmân. 587-588, Beyazıt Kütüphanesi. ___________. Fethu’r-rahmân fî tefsiri’l-kur’ân. III. Ahmed, A.35, Topkapı Kütüphanesi; Sofya Milli Kütüphanesi, OP 548, Sofya, Bulgaristan; Denizli 391, Süleymaniye Kütüphanesi; Mektebetü’l-mahtûtât 2215 (3716), Kuveyt. ___________. Zehru’r-Rebîʻ fî Şevâhidi’l-Bedi. Beyrut: Dâru’l-kutûbi’l-ilmiyye, 2007. ___________. Gaysü’l-merîʻ ala şevâhidi’l-bedîʻ. Kadızâde Mehmed 417, Süleymaniye Kütüphanesi; Hacı Selim Ağa Kütüphanesi, 1042. İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemalüddîn. Lisânu’l-arab. Beyrut: Dâru sâdır, tr. İbn Sîde, Ali b. İsmail el-Mursî. el-Muhassas. thk. Halil İbrahim Cefâl. Beyrut: Dâru İhyaî Turasi’l-Arabî, 1996. Kalkaşandî, Ahmed b. Ali. Subhu’l-aʻşâ fi sınaâti’l-inşâ. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmyye, tr. Kara, Mustafa. “İbn Acîbe”, TDV İslâm Ansiklopedisi. 19:294-295. İstanbul: TDV Yayınları, 1999. Katib Çelebi. Keşfü’z-zunûn an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. Bağdat: Mektebetü’l-müsenna, 1941. Kehhâle, Ömer Rızâ. Muʻcemu’l-mü’ellifîn. Beyrut: Mektebetü’l-müsennâ, tr. Kılıç, Filiz - Yıldız, Ayşe. “Sehi, Latifi ve Aşık Çelebi Tezkirelerinde Seciʻ”. Osmanlı Araştırmaları, 27: 235-254. İstanbul: Neşir Heyeti- Halil İnalcık - İsmail E. Erünsal, 2006. Köksal, M. Fatih. “Tartışmalı Bir Seciʻ Türü: Secʻi Mütevâzin”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. 21 (2018): 589-604. Kuşeyrî, Abdülkerîm b. Hevâzin. Letâifu'l-işarât. thk. İbrâhim Besyûnî, Mısır: tr. Nahcuvânî, Niʻmetullah. el-Fevâtihu’l-ilâhiyye ve’l-mefâtihu’l-gaybiyye el-muvaddiha li’l-kelimi’l-kur’ânîyye ve’l-hikemi’l-furkâniyye. Mısır: Dâru rekâbî li’n-neşr, 1999. Necmeddîn el-Kübrâ. et-Te’vîlâtü necmiyye. thk. Ahmed Ferîd el-Mizyâdî. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2009. Okumuş, Sait. “Klâsik Türk Edebiyatında XV. ve XVI. Yüzyıl Nesir ve Nâsirlerine Bakış”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4/18 (Yaz 2011): 86-118. Okuyan, Mehmet. Necmeddîn Dâye ve Tasavvufî Tefsiri. Doktora Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, 1994. Öznurhan, Alim. “Tarsîʻ”, TDV İslam Ansiklopedisi. 40:130-131. İstanbul: TDV Yayınları, 2011. Rahmetü’ş-Şâmisî, Yusuf Muhammed. tefsîru’l-kur’âni’l-azîm li izzüddîn abdülazîz b. abdisselâm es-sülemî (ö. 660/1262) min evveli sûreti’l-fâtiha ila âhiri sûreti’t-tevbe. Doktora Tezi, Suûdi Arabistân Câmiatü ummi’l-kurâ, Kulliyetü’d-daʻveti ve usûli’d-dîn, 1998. Recâizâde Mahmud Ekrem. Taʻlîm-i Edebiyyat. İstanbul: 1299. Selvi, Dilaver. “Ahmed İbn Acîbe el-Hasenî’nin Hayatı, Eserleri ve Tefsirdeki Metodu”. Marife, 10/3 (Kış 2010): 261-281. ____________. “İbn Acîbe’nin Hayatı, Eserleri ve Tefsirdeki Metodu”, Bahrü’l-Medîd fî Tefsîri’l-Ķur’âni’l-Mecîd-Kur'an'ın Tefsiri ve Tasavvufi İşâretleri. 1:69-152. İstanbul: Semerkand Yayınları, 2011. Turan, Abdülbaki. “Kuşeyrî ve “Letâifu'l-İşarât" İsimli Tefsiri”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 4 (1991): 35-54. Ulvî, el-Mueyyed. Yahya b. Hamza b. Ali. et-Tırâzu lî esrâri’l-belaga ve ulûmi hakâiki’l-i’câz. Beyrut: el-Mektebetü’l-Unsuriyye, 1423. Uzun, Mustafa. “Seciʻ”, TDV. İslam Ansiklopedisi. 36:275-276. İstanbul: TDV Yayınları, 2009. Yalar, Mehmet. “Önsöz”, Kur'an-ı Kerim Tefsiri - Letaifu'l İşarat. İstanbul: İlk Harf Yayınevi, 2012. Yıldız, Ayşe. “Bazı Belâgat Kitaplarına Göre Seciʻnin Tanım ve Tasnifi Üzerine Düşünceler”. Türkoloji Araştırmaları: Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume, 2/4 (2), Tunca Kortantamer Özel Sayısı 2:1055-1065. (2007). ez-Ziriklî, Hayruddîn. el-Aʻlâm. 15. Baskı. Dâru’l-ilm li’l-melâyîn, 2002.