Dört asır dört şair bağlamında divan edebiyatında dünya algısı

Yıl 2019, Sayı: 14, 224 - 240, 21.03.2019

Halime Çavuşoğlu

https://doi.org/10.29000/rumelide.541014

Öz

Divan edebiyatında
çoğunlukla dinî ve tasavvufî bakış açısıyla değerlendirilen dünya kavramı,
yüzyıllar boyunca çok farklı unsurlarla sembolize edilmiş, çoğu zaman fiziki ve
coğrafi bir varlık olmaktan ziyade insanların ona yüklediği anlamlarla
değerlendirilmiştir. Bu da dünya kavramının ahlaki bir kavram olarak ele
alınmasına zemin hazırlamıştır. Bu anlayıştan dolayı edebî metinlerde dünya, çoğunlukla
uzak durulması gereken bir unsur olarak telakki edilmiştir ve dünya kavramına
ilişkin yapılan benzetmeler de bu doğrultuda çoğunlukla olumsuz nitelikte olmuştur. Edebî metinlerde, kimi zaman bir oyun yeri, kimi zaman bir
pazar, kimi zaman bir acuze, kimi zaman da bir yılan olarak algılanan dünyanın
vefasızlığına, dönekliğine, kararsızlığına da ayrıca dikkat çekilmiştir. Bu
çalışmada öncelikle dünya kavramının Kur'an-ı Kerim ve hadislerde genel
itibariyle nasıl değerlendirildiği ifade edilecek, ardından ilk dönem İslâmî
ürünlerinden alınan metinlerle çalışma örneklendirilecektir. Bu bağlamda divan
şiirinin büyük şahsiyetlerinin yetiştiği 15., 16., 17. ve 18. yüzyıllardan
tespit edilen şairlerin divanlarında dünya kavramına yönelik var olan beyitler
taranıp divan şairinin dünya algısına yönelik tespitler yapılmaya
çalışılacaktır. Çalışmada değerlendirmeler üç başlık altında ele alınacaktır.
Öncelikle dünya kavramına yönelik benzetmeler seçilen şairler noktasında tespit
edilecek, akabinde metinlerde dünyanın niteliklerine dair yapılan göndermeler
örneklendirilerek insanların dünya ve dünya hayatına dair alması gereken
tedbirler şair gözüyle sunulacaktır. Bu zeminde divan edebiyatında dünya
algısına dair tespitler dört asır ve dört şair bağlamında değerlendirilecektir. 

Anahtar Kelimeler

Divan edebiyatı, divan şiirinde dünya, tasavvuf, divan

The perception of the world in divan literature in the context of four centuries and four poets

Öz

The concept of the world,
which is mostly evaluated in religious literature from the religious and
mystical point of view in Divan literature, has been symbolized by many
different elements over the centuries, and has often been evaluated by the
meaning attributed to it by people rather than as a physical and geographic
entity. This has paved the way for the concept of the world as a moral
concept. Because of this understanding, the world in literary texts is mostly
considered as an element that needs to be avoided and the analogies made about
the concept of the world are mostly negative in this direction. In literary
texts, the world’s hypocrisy, betrayal and instability, which can be perceived
as sometimes a game place, sometimes a market, sometimes a grumpy woman and
sometimes a snake, have also been pointed out. In this study, firstly
how the concept of world is evaluated in the Quran and Hadith-Sharifs will be
explained, then the study will be exemplified using the works taken from the first period Islamic products. Poets from the 15th, 16th, 17th and
18th centuries, in which the great personalities of the divan poetry were
raised, will be selected and conclusions about the world perception of the
divan poet will be drawn by scanning the couplets existing for the concept of
the world in the selected poet's divans. In this study, the evaluations
will be discussed under three headings. Firstly, the comparisons for the
concept of the world will be determined for the chosen poets, then the
references in the texts about the qualities of the world will be exemplified
and finally the measures that people should take on the world and world life
will be presented from the perspective of the poets. The determinations of
world perception in divan literature will be evaluated in the context of four
centuries and four poets.

Anahtar Kelimeler

Divan literature, world in divan poetry, mysticism, divan

Kaynakça

• Cebecioğlu, E. (1997). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Ankara: Rehber Yayınları. Çelebioğlu, Â. (1969). Mesnevî-i Şerîf Aslı ve Sadeleştirilmişiyle Manzum Nahîfî Tercümesi, C. 2, İstanbul: Sönmez Neşriyat. Erginli, Z. (Ed.). (2006). Metinlerle Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Kalem Yayınları. Erginli, Z. (2006). "Temel Tasavvuf Klasiklerinde Dünyâ Algısına Tolu Bir Bakış", Uludağ Ünversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 15, S. 2, s. 117-181. Ertem, R. (1995). Yahyâ Divanı, Akçağ, Ankara. İmam Gazâlî. (1989). İhyâu Ulûmi'd-dîn, (Çev. Ahmed Serdaroğlu), C. 3, İstanbul: Bedir Yayınevi. İmam Gazâlî. (2003). Kalplerin Keşfi, (Çev. Ali Kaya), İstanbul: Semerkand Yayınları. İsen, M. , Kurnaz, C. (1990). Şeyhî Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları. İmam Nevevi. (2016) Riyâzü's-Sâlihîn, (Çev. Prof. Dr. M. Emin Özafşar, Prof. Dr. Bünyamin Erul), C. 1, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları. Kalkışım, M. (1994). Şeyh Gâlîb Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları. Küçük, S. (1994). Bâkî Dîvânı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Schimmel, Annemarie. (2001). İslamın Mistik Boyutları, (Çev. Ergun Kocabıyık), İstanbul: Kabalcı Yayınevi. Pala, İ. (2014). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, İstanbul: Kapı Yayınları. Tatcı, Mustafa. (2012). Dîvân-ı İlâhîyât, İstanbul: Kapı Yayınları. Uludağ, S. (1994). "Dünya" DİA, C.10, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi, s. 22-25 Yetik, E. (1992). "Mevlânâ'nın Dünya Görüşü ve Topluma Bakışı" Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S: 6, s. 101-108. Yusuf Has Hacip. (2008). Kutadgu Bilig, (Çev. Reşid Rahmeti Arat), İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2. Basım. http://www.tdk.gov.tr E. T: 15.01.2019 https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir E. T: 10.01.2019