Değişen toplumun Türk atasözlerine etkisi

Yıl 2019, Sayı: 14, 373 - 383, 21.03.2019

Öznur Usta Tuzcu

https://doi.org/10.29000/rumelide.541037

Öz

Sözlü edebiyat ürünü olan atasözleri geçmiş ve
gelecek arasında güçlü bağlantılar kurarak kültürün devamlılığını sağlar.
Ancak, toplumsal yapıdaki değişiklikler, geleneksel atasözleri ve yaşanmakta
olan kültür arasında bir tezat oluşturmakta ve bireylerin atasözlerini, çoğu
zaman hicivli bir uslüpla, dönüştürmelerine neden olmaktadır. Yaşanan yeni
tecrübelerin geleneksel atasözlerinde karşılığını bulamayan bireyler, yeni
atasözleri üretmek yerine bu değişmez yapıları kelime ekleme, değiştirme veya
çıkarma yoluyla atasözlerinin anlamını ve mesajını değiştirerek yeni hayata
adapte etmektedirler. Bir başka deyişle, anti-atasözü adı verilen atasözlerinin
değiştirilmiş bu biçimleri, değişen fikir veya yenilikleri ifade etmek veya
eski ve yeni arasındaki farklılığa dikkat çekmek için geleneksel atasözlerinin
anlamı ve yapısı değiştirilerek oluşturulurlar. Teknolojinin hızla
ilerlemesi,  sosyal medya kullanımının
artması, geleneksel değerlerin değişimi, bireyciliğin öne çıkması, kişisel
çıkarların gözetilmesi ve ekonomik problemler atasözlerinin değişiminde önemli
rol oynayan faktörlerden bazılarıdır. Bu çalışmada, kitap, gazete, reklam,
televizyon, sosyal medya, şarkı gibi çeşitli kaynaklardan alınan 1368
anti-atasözü değerlendirilmiş fakat belirlenen faktörlere dayanılarak 28
atasözünden türeyen 39 anti-atasözü makalede analiz edilmiştir. İnceleme sonucu
göstermiştir ki; bilgili olmak; çalışkan olmak; aidiyet duygusu; dürüstlük,
yardımseverlik gibi kavramların yanı sıra şiddet olaylarının artması; ekonomik
problemler, sağlık sorunlarının artması, sosyal medyanın gücü ve etkisinin
artması gibi Türk toplumunun düşünce ve davranış yapısına doğrudan etki eden
olgularda değişimler yaşanmaktadır. 

Anahtar Kelimeler

Anti-proverb, proverb, culture, change, Turkish society

The effect of the changing society on the Turkish proverbs

Öz

Proverbs, the product of oral literature,
establish strong links between past and future, ensuring the continuity of
culture. However, changes in societies have caused a contradiction between the
daily culture and traditional proverbs; therefore, proverbs go through a
process of transformation, mostly in a humorous way.  Individuals who do not find the appropriate
proverbs for the new experiences have adapted the existing proverbs to the new
life by changing the content and wisdom of proverbs through addicting,
replacing or distracting the lexis. In other words, the transformed proverbs,
which are then called as anti-proverbs, are created by changing the meaning and
the structure of traditional proverbs in order to express new wisdom and
innovations or to draw attention to the old and new. The development of
technology, the increase within using social media, the exchange of traditional
values ​​in society, the rise of notions such as individualism, self-interest
and the economic problems are some of the factors that play a significant role
in the changing of proverbs. In this study, 1368 anti-proverbs collected from
various sources such as books, newspapers, advertisement, television, social
media, songs have been evaluated; however, 39 anti-proverbs derived from 28
proverbs have been analyzed based on each factor indicated in the study. The
Turkish anti-proverbs reveal that there have been changes in the value of some
notions such as knowledge, intellectuality, the sense of belonging, honesty,
kindness and facts such as the increase in the events of violence, financial
problems, the power and effect of social media, which have an immediate effect
on the mentality and behavioral ethics of Turkish society. 

Anahtar Kelimeler

Anti-proverb, proverb, culture, change, Turkish society

Kaynakça

• Aksoy, Ö. A. (1988). Atasözleri ve deyimler sözlüğü I atasözleri sözlüğü. İstanbul: İnkılap Kitabevi Yayın Sanayi ve Tic. A.Ş. Alper, M. R. (2017). Tembellik ve işsizlik. Retrieved from http://milligundem.net/kose-yazisi/91/tembellik-ve-issizlik.html Altıntaş, M. E. (2012). Bireycilik ve toplumculuk tartışmaları bağlamında değerler eğitimi yaklaşımları. Değerler eğitimi dergisi, 10(24), 31-52. Aranyosi, E. U. (2010). Atasözü neydi, ne oldu?. Milli Folklor, 22(88). Atasözü uydurmaca. (2009). Retrieved from https://www.chip.com.tr/forum/atasozu-uydurmaca_t95616.html Bağırsakçı. S. (2014, March 21). Politikada atasözü uygulamaları. İskenderun Gazetesi. Retrieved from http://www.iskenderungazetesi.com/politikada-atasozu-uyarlamalari/ Bekiroğlu, O. (2014). Türkçe atasözlerinde iletişim olgusunun izleri ve sosyo-kültürel çıkarımları. Milli Folklor, 26(103). Buğra, G. (2005). Çağdaş kentte sözel anlatı kalıplarının parodiye dönüşümü. Milli Folklor, (17)67, 74-78. Çevikoğlu, S. (2009). Menfaatçilik ve çıkarcılık. Retrieved from http://www.merhabahaber.com/menfaatcilik-ve-cikarcilik-2199yy.htm Dağpınar, A. (1994). Tıpkı ve benzer Türk-İngiliz atasözleri ve deyimleri (Vol. 2115). A. Dağpınar. Dağpınar, A. (2017). Proverbs and idioms with their Turkish equivalents. İstanbul: Remzi Kitabevi. Demirci, C. (2004). Hayata düşen yalana sarılır. İstanbul: Bileşim Yayınları. Ekşi sözlük. (2002) Neo atasözü. Retrieved from https://eksisozluk.com/neo-atasozu--297323 Fırat, A. (2008). Göğe merdiven. Retrieved from http://www.ufukotesi.com/yazigoster.asp?yazi_no=20051214 Focus economics. (2019). Retrieved from https://www.focus-economics.com/countries/turkey Gazi anadolu lisesi. (2011). Retrieved from https://www.facebook.com/135254866491645/posts/s%C4%B1nava-kopyas%C4%B1z-girmek-sava%C5%9Fa-silahs%C4%B1z-girmek-gibidir-/274007945949669/ Gülünç Atasözleri. (2010). Retrieved from https://www.facebook.com/notes/t%C3%BCrk%C3%A7enin-dirili%C5%9F-hareketi-tdh/g%C3%BCl%C3%BCn%C3%A7-atas%C3%B6zleri/126163170765427/ Gürçayır, S. (2008). Kuşaktan foruma geçiş ve bilgisayar atasözleri. Milli Folklor(79), 70-77. Güzelim sözler. Retrieved from http://www.guzelimsozler.com/geyik-sozler/ Hofstede, G. (2011). Dimensionalizing cultures: The Hofstede Model in Context. Online Readings in Psychology and Culture, 2(1). https://doi.org/10.9707/2307-0919.1014 Her insan bir filozoftur. Retrieved from http://bnuran.tripod.com/soz.htm Ivanova. E. (2015). Proverbial and antiproverbial pictures of the world. Russian Linguistic Bulletin, 4 (4), 34-36. doi: 10.18454/RULB.4.07 Kağıtçıbaşı, Ç. (1996). Family and human development across cultures: A view from the other side. Mahwah, NJ: Erlbaum Kılınç, H; Tuncer, D. (2016). Türkiye’de fiziksel şiddet eğiliminin sebepleri ve analizi. Retrieved from http://myweb.sabanciuniv.edu/bac/files/2013/10/T%C3%BCrkiyede-Fiziksel-%C5%9Eiddet-E%C4%9Filiminin-Sebepleri-ve-Analizi_final.pdf Komik atasözleri ve deyimler. (2011). Retrieved from https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=226229820770412&id=168410306552364 Litovkina, A. T., Mieder, W., & Földes, C. (2006). Old proverbs never die; they just diversify: A collection of anti-proverbs (Vol. 4). University of Vermont Press. Mieder, W. (2004). Proverbs. A handbook. Westport, CT, and London: Greenwood Publishing Group. Notusta. Atasözleri komik. Retrieved from https://www.notusta.com/atasozleri-komik-433/ Onan, B. (2011). Türk atasözlerinde dil farkındalığı ve işlevsel dil kullanımı. Millî Folklor Dergisi, 91, 91-100. Özdemir, E. (1981). Açıklamalı atasözleri sözlüğü. Remzi Kitabevi. Özezen, M. Y. (2016). Türkçede söz kalıplarının yeniden üretimi: aforizmadan laforizmaya. Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 1(1), 69-80. Özkan, S. (2016). Sağlığının düşkünü meyve yer kış günü. Yeşil gazete. Retrieved from https://yesilgazete.org/blog/2016/04/02/yesil-atasozleri-sagliginin-duskunu-meyve-yer-kis-gunu-simaynur-ozkan/ Petty, L. (2017). Changes in eating habits over the years: comparing diets now & then. Retrieved from https://www.highspeedtraining.co.uk/hub/changes-in-eating-habits/) Proverbs and their cultural significance. (2018). Retrieved from http://www.afrostylemag.com/ASM8/proverbs.php Seçkin, P. (2017). Toplumsal yapıdaki değişimin göstergesi: anti-atasözleri. Milli Folklor, (113). Shavladze, T., & Makharidze, T.N. (2017). Proverbial and anti-proverbial pictures of the world: Based on English and Georgian anti-proverbs. G. Senatore., &M. Cilento., &M. Cara (Ed.), Book of Proceedings 7th International Conference on Human and Social Sciences (pp. 273-276). Barcelona. Sorensen, N; Oyserman D.(2011). Collectivism, effects on relationships. Encyclopedia of Human Relationships. SAGE Publications. Syzdykov, K. (2014). Contrastive studies on proverbs. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 136, 318-321. Türk dil kurumu. (2018). Retrieved from http://www.tdk.gov.tr, ilk erişim tarihi 10.02.2013 Turkish statistical institute. (2019). Retrieved from http://www.turkstat.gov.tr/HbGetirHTML.do?id=27697 Türkiye obezite (şişmanlık) ile mücadele ve kontrol programı sağlık bakanlığı. (2015). Retrieved from http://www.istanbulsaglik.gov.tr/w/sb/halksag/belge/mevzuat/turkiye_obezite_mucadele_kontrol_prg.pdf Uludağ sözlük. (2006) Bülbülü altın kafese koymuşlar. Retrieved from https://www.uludagsozluk.com/k/b%C3%BClb%C3%BCl%C3%BC-alt%C4%B1n-kafese-koymu%C5%9Flar/ Uludağ Sözlük. (2009) Cenk erdem modeli atasözleri. Retrieved from https://www.uludagsozluk.com/k/cenk-erdem-modeli-atas%C3%B6zleri/ Uludağ sözlük. (2015) Atasözlerini değiştirip komik hale getirmek. Retrieved from https://www.uludagsozluk.com/k/atas%C3%B6zlerini-de%C4%9Fi%C5%9Ftirip-komik-hale-getirmek/ Uludağ sözlük. (2006) Bekleyen derviş beklemekten gebermiş. Retrieved from https://www.uludagsozluk.com/k/bekleyen-dervis-beklemekten-gebermis/ Usta Tuzcu, Ö. (2018). Anti-Proverb as a Type of Intertextual Joke. Humanitas 6(12), 34-48. Yurtbaşı, M. (1993). Dictionary of Turkish Proverbs. Turkish Daily News. Yurtbaşı, M. (2007). Turkish and English Proverbs İngiliz ve Türk Atasözleri. İstanbul: Bahar.