MALİKİ NEVAZİL FIKHINDA FURÛUN FURÛA TAHRİCİ

Yıl 2019, Sayı: 42, 174 - 198, 30.06.2019

Alhusein Muftah

Öz

Bu çalışmada furûun furûa
tahrici incelenmiş ve bu tahricin Malikî fıkhına etkisi konu edinilmiştir.
Çalışmada mezkûr tahricin hakikatinin ne olduğu, hangi türlerde görüldüğü,
kurallarının ne olduğu ve Malikîlerde nevazil fıkhıyla ne ölçüde ilişkili
olduğu sorularına yanıt aranmıştır. Çalışma yalnızca Malikî fıkhıyla sınırlı
kalmamış, tahricin nevâzil fıkhına olan faydasına ve tahric yapabilmek için
muharricin uyması gereken prensiplere de değinilmiştir. Bu bağlamda tahricin
aslında içtihat dallarından biri olduğu vurgulanmış, özellikle nevazil
meselelerdeki fonksiyonuna dikkat çekilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tahric, Nevâzil Fıkhı, İslam Hukuku, Malikî Mezhebi

Kaynakça

• Abdu’l-Hayy b. Abdi’l-Kebîr, Fihrisu’l-Fehâris ve Mu’cemu’l-Meâcim ve’l-Müşeyhât ve’l-Müselselât, el-Matbaatü’l-Cedîde, h. 134.
• Abdullah b. İbrahim el-Alevî eş-Şenkîtî, Neşru’l-Benûd alâ Merakî’s-Suûd, Thk. Muhammed Bîb, yy, h. 1425.
• Abdullah b. İbrahim Alevî Şenkîtî, Neşru’l-Bunûd alâ Merâgi’s-Suûd, Fas Krallığı Hükümeti ve B.A.E. Hükümeti arasında ortak Neşru’t-Turâsi’l-İslâmî Komisyonu gözetiminde basılmıştır, ty.
• Abdülaziz el- Halîfî, el-İhtilâfu’l-Fıkhî fî Mezhebi’l-Mâlikî Mustalahâtuhu ve Esbêbuhu, h. 1414.
• Ahmed Abdu’l-Azîz, Nûru’l-Basar fî Şerhi’l-Muhtasar, Taş baskı, ty.
• Ahmed b. Hamdân el-Harrânî, Sıfatu’l-Fetvâ ve’l-Müftî ve’l-Müsteftî, Neşru’l-Kütübi’l-İslâmî, 3. Baskı, ty.
• Ahmed el-Vanşarîsî, Mi’yâru’l-Mu’rab, Dâru’l-Garbi’l-Islâmî, ty.
• Ahmed er-Raysûnî, Nazariyyetu’l-Mekâsid inde’l-İmâmi’ş-Şâtibî, ed-Dâru’l-Âlemiyye li’l-Kitâbi’l-İslâmî, 2. Baskı, h. 1412.
• Ahmed Muhtar Ömer, Mu’cemu’l-Lugati’l-Arabiyyeti’l-Muâsıra, Alemü’l-Kütüb, h. 1429.
• Ahmet Muhtar Abdu’l-Hamîd, Mu’cemu’l-Lugati’l-Arabiyyeti’l-Muâsır, Âlemu’l-Kütüb, h. 1429.
• Âmidî, Ebu’l-Hasan Ali b.Ebî Ali, el-Ahkâm fî Usûli’l-Ahkâm, talik: eş-Şeyh Abdurrezzak Afîfî, Müessesetü’n-Nûr, h. 1389.
• Bekir Ebû Zeyd, el-Medhalü’l-Mufassal ilê Fıkhi’l-İmâm Ahmet b. Hanbel, Dâru’l-Âsıme, h.1417.
• Burhâneddin, en-Neffâtî, Tahrîcu’l-Furû ale’l-Furû ınde’l-Mâlikiyye, Muhâdarâtü’l-Mültakâ es-Sêmin li’l-Mezhebi’l-Mâlikî.
• Ebû Abdillah el-Mâzerî, Şerhu’t-Telkîn, thk. Muhtar es-Selâmî, Dâru’l-Mağribi’l-İslâmî, 2008.
• Ebû Abdullah eş-Şerîf et-Tilmistânî, Miftâhu’l-Usûl fî Binâi’l-Furû ale’l-Usûl, thk. Ahmet Halefu’l-Allah, el-Cezîra li’n-Neşri ve’t-Tevzî’, Mısır, t.y.
• Ebû İshâk eş-Şâtibî, el-Muvâfakât, thk. Meşhûr b. Hasen, Dâru İbn Afâf, h. 1417.
• Ebu Said el- Berâzeî, et-Tehzîb fî İhtisâri’l-Müdevvene, thk. Muhammed Emin b. Muhammed Sâlim b. Eş-Şeyh. yy, ty.
• Ebû Zekeriyyâ Muhyî’d-Dîn b. Şeraf en-Nevevî, el-Mecmû’ Şerhu’l-Muhezzeb, thk. Muhammed Necîb, el-Matbaatu’l-Mektebetu’l-Âlemiyye bi’l-Cefâle, ty.
• Ebû’l-Abbâs Ahmed el-Hilâlî, Nûru’l-Basar Şerhu Hitbeti’l-Muhtasar li Halîl, Mektebetü’l-İmam Malik, 2007.
• Ebû’l-Fellâh b. İmâd, Şezerâtü’z-Zeheb fî Ahbâri Men Zeheb, thk. İhyâu’t-Türâsi’l-Arabî komisyonu, Dâru’l-Âfak, Beyrut, t.y.
• Ebûbekir b. Dureyd, Cemheretü’l-Lüga, thk. Remzi Münîr, Dâru’l-İlim li’l-Melâyîn, Beyrut, 1987.
• ed-Dehlevî, el-İnsâf Fî Beyâni Esbâbi’l- İhtilâf, thk. Dr. Abdulfettah Ebû Gudde, Dâru’l- Nefâis, Beyrut, 3. Baskı, 1986.
• ed-Dehlevî, el-İnsâf Fî Beyâni Esbâbi’l- İhtilâf, tah. Dr. Abdulfettah Ebû Gudde, Dâru’l- Nefâis, Beyrut, 3. Baskı, 1986.
• ed-Dehlevî, Huccetullâhi’l-Bâliga. Huccetullah el-Bâliğa, Dâru’l- Meârif, Beyrut- Lübnan, ty.
• el-Cevherî, İbrâhim b. Hammâd, Sıhâh, thk. Ahmet Abdulgafûr Attâr, , Dâru’l-İlim li’l-Melâyîn, Beyrut, 4. Baskı, h. 1407.
• el-Ferâhidî, Kitâbu’l-Ayn, Thk. Mehdî el-Mahzûmî – İbrahim es-Sêmirâî, Dârü’l-Hilal.
• el-Hattâb er-Ruaynî, Mevâhibu’l-Celîl fî Şerhi Muhtasari Halîl, Dâru’l-Fikr, 3. Baskı, h. 1412.
• el.Hattâb er-Ruaynî Mevâhinü’l-Celîl fî Şerh-i Muhtasar Halil, Dâru’l-Fikr, 3. Baskı, h. 1412.
• el-Hattâb er-Ruaynî, Şerhu İbn Nâcî’t-Tenûhî alâ Metni’r-Risale, Thk. Ahmed el-Mezîdî, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrût, h. 1428, c. I.
• el-Hattâb, Muhammed b. Muhammed, Mevâhibu’l-Celîl, Matbaatu’s-Seâde, h. 1328.
• Ebu Zekeriyya Muhyiddin b. Şeref Nevevî, el-Mecmû’ Şerhu’l-Mühezzeb, thk. Muhammed Necib, el-Matbaatü’l-Mektebetü’l-Âlemiyye bi’l-Cefâle, ty.
• el-Kâdî Abdu’l-Vehhab el-Bağdâdî, el-Meûnetu alâ Mezhebi Allâmi’l-Medine, Thk. Hamîş, el-Mektebetü’t-Ticâriyye, Mekketü’l-Mükerreme, ty.
• el-Karâfî, Şihâbu’d-Dîn, Envâru’l-Burûk fî Envâi’l-Furûk, yy, ty.
• el-Karâfî, Şihâbu’d-Dîn, ez-Zehîra, Thk. Muhammed Ebû Hubze, Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, Beyrût, 1994.
• el-Karâfî, Şihâbu’d-Dîn, Temyîzu’l-Fetâvâ mine’l-Ahkâm, el-Envâr, ty.
• el-Lahmî, Ebû Hasen, et-Tebsira, Thk. Ahmed Necîb, Vizâratü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, Katar, h. 1432.
• el-Mukrî, Ebû Abdillah Muhammed, Kavaidu’l-Fikh, Thk. Muhammed ed-Derdâbî, Daru’l-Hadîs, 1980.
• es-Senûsî, Muhammed b. Alî, el-Mesâilu’l-Aşr el-Müsemmâ Buğyetu’l-Mekâsid ve Hulâsatu’l-Merâsid, Matbaatu’l-Muâhid, Mısır.
• eş-Şâtibî, el-Muvâfakât thk. Meşhur b. Hasen, Dâru İbn Ifâf, h. 1417.
• eş-Şerîf et-Tilmisânî, Miftâhu’l-Usûl fî Binâi’l-Furûi ale’l-Usûl, thk. Ahmed Halefullah, el-Cezîre li’n-Neşr ve’t-Tevzî, Mısır, ty.
• Fahrettin Atar, Fıkıh Usûlü, İFAV., İstanbul, 1988.
• Halil b. Ahmet el-Ferâhîdî, el-Ayn, thk. Mehdi el-Mahzûmî, Dârû ve Mektebetü’l-Hilâl, t.y.
• Halîl b. İshâk, et-Tevzîh fî şerhi’l-Muhtasar li-İbni’l-Hâcib, thk. Ahmet b. Abdulkerim, Merkez-i Necibe Veyh li’l-Mahtûtât ve Hizmeti’t-Türâs, ty.
• Hamza Aktan, Klasik Fıkıhta Usûl ve Pratik Karşılaştırması, İslam Fıkhını Nasıl Anlamalıyız, Kurav Yayınları, Bursa 2006.
• Hayreddin ez-Zerkelî tercümesi, el-A’lâm, Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, Beyrut, 5. Baskı, 1980.
• Hayruddin Zereklî, el-A’lâm, Dâru’l-İlim li’l-Melâyîn, 6. Baskı, Beyrut, Lübnan, 1984.
• Ifâf bnt. Muhammed, Eseru’l-Kavâidi’l-Fıkhiyye fî Tahrîci Ahkâmi’n-Nevâzil, Dirâse Te’sîliyye Tatbîkiyye alâ Nevâzili’l-Mer’e, Doktota tezi, Ümmü’l-Kurâ Ün., İslamî Araştırmalar ve Şeriat Fak., Arabistan, 1436.
• İbn Ferhûn, Keşfü’n-Nikâbi’l-Hâcib, thk. Hamza Ebu Fâris ve Abdüsselâm Şerîf, Dâr-u Ğarbi’l-İslâmî, Beyrut, 1990.
• İbn Ferhûn el-Ya’merî hakkındaki tercüme, ed-Dîbâcü’l-Mezheb, thk. Muhammed el-Ahmedî, Dâru’t-Türâs li’t-Tab’i ve’n-Neşr, Kâhire.
• İbn Ferhûn, Keşfu’n-Nikâbi’l-Hâcib an Mustalahi İbni’l-Hâcib, Thk. Hamza Ebû Fâris; Abdusselam eş-Şerîf, Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, Beyrût, 1990.
• İbn İshâk, et-Tevzîh fî Şerhi’l-Muhtasar libni’l-Hâcib, thk. Ahmed b. Abdülkerim, Merkez-ü Nüceybeviyye li’l-Mahtûtât ve Hidmetü’t-Türâs, ty.
• İbn Rüşd Ced, el-Beyân ve’t-Tahsîl, thk. Muhammed Hacı ve diğerleri, Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 2. Baskı, Beyrut Lübnan, 1408/1988.
• İbn Rüşd el-Ced, El-Mukaddemâtü’l-Mümehhedât, Thk. Muhammed Hacî, Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, Beyrût, h. 1408.
• İbn Rüşd el-Hafîd, ed-Darûriyyu fî Usûli’l-Fikh, Thk. Cemalu’d-Dîn el-Alevî, Dâru’l-Arabi’l-İslâmî, Beyrût, 1994.
• İbn Rüşd, el-Beyân ve’t-Tahsîl, Thk. Muhammed Hacî, Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, Beyrût, 2. Baskı, h. 1408.
• İbn Rüşd, el-Mukaddimêtü’l-Mümehhedêt, thk. Muhammed Hacî, Dârû’l-Garbi’l-İslâmî, Beyrut, h. 1408
• İbn Şâş, Akdü’l-Cevâhiri’s-Semîne, thk. Hamîd Muhammed, Dâru’l-Mağribi’l-İslâmî, Beyrut, h. 1423.
• İbn Teymiye, Takıyuddin Ebu’l-Abbâs Aḥmet ibn Abdi’l-Ḥalîm ibn Abdu’s-Selâm, el-Müsevve’de fî Usûli’l-Fıkh, Matbaatü’l-Medenî, Mısır, h. 1384.
• İbn Yûnus, el-Câmi li Mesêili’l-Müdevvene ve’l-Mühtelita, thk. Ebu’l-Fadl ed-Dimyâtî, Beyrut-Lübnan, ty.
• İbnu’l-Arabî, el-Ahkâm’ul-Kur’ân, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrût, h. 1424.
• İbrahim b. Ali b. Ferhun, Keşfü’n-Nikâbi’l-Hâcib min Mustalah İbnü’l-Hâcib, thk. Ebu Fâris ve Abdüsselâm Şerîf, Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, Beyrut, 1990.
• İsmail Neffâz, Tahrîcu’l-Kavâidi’l-Makâsıdiyye ve Elyêtü’n-Nazari’l-İcrâiyye, Dirâsetün fi’l-Menhec, ty.
• Kâdî İyâz, Tertîbü’l-Medârik ve Takrîbü’l-Mesâlik, thk. Saîd A’rab, Matbaatu Fedâleti’l-Muhammediyye, 1983.
• Karafî, Envâru’l-Burûk fî Envâi’l-Furûk, yy, ty.
• Karâfî, ez-Zehîra, thk., Muhammed Ebu Habze ve Saîd A’râb ve Muhammed Haccî, Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, Beyrut, 1994.
• M. Esat Kılıçer, “Ashâbü’t-tahrîc”, DİA, İstanbul 1991.
• Merâbitu’ş-Şenkîtî, Merâkiyyü’s-Suûd, thk. Muhammed Muhtar eş-Şenkîtî, Mektebetü İbn-i Teymiye, Kahire, h. 1413.
• Muhammed Alâü’d-Dîn b. Ali Haskefî, ed-Dürrü’l-Muhtâr Şerhu Tenvîri’l-Besâr fî Fıkhi Mezhebi’l-İmam Ebi Hanife, Dâru’l-Fikr, Beyrut, Lübnan, 1386.
• Muhammed Ali, Tehzîbü’l-Furûk ve’l-Kavâidu’s-Sitte fî’l-Esrâri’l-Fıkhiyye, Kitâbu’l-Furûk eserinin haşiyesidir. Vizâratü’ş-Şuûni’l-İslâmiyye ve’l-Evkâf ve’d-Da’ve ve’l-İrşâd, Suûdiyye, 2010.
• Muhammed b. Alî es-Senûsî, Buğyetu’l-Mekâsid fî Hulasati’l-Merâsid (yahut Kitâbu’l-Mesâili’l-Aşr), Vizâratu’l-A’lâm ve’s-Sekâfe, Libya, 1968.
• Muhammed b. Alî, Tehzîbü’l-Furûk ve’l-Kavâidü’s-Sitte fi’l-Esrâri’l-Fıkhiyye ve Hiye Hâmiş alâ Kitâbi’l-Furûk, İslâmî İşler, Vakıflar, Davet ve İrşat Bakanlığı, Arabistan, 2010.
• Muhammed Ebû Zühre, Mâlik Hayâtuhu ve Asruhu Ârâuhu ve Fikhuhu, Dâru’l-Fikri’l-Arabî, ty.
• Muhammed el-Hacevî, el-Fikru’s-Sâmî fî Târîhi’L-Fıkhi’l-İslâmî, tahriç: Dr. Abdülaziz b. Abdülfettah Kârî, el-Mektebetü’l-İlmiyye, Medine, h. 1396.
• Muhammed Uleyş, Menhu’l-Celîl, Dâru’l-Fikir, Lübnan, Beyrut, 1409/1982.
• Muhammed b. Muhammed Mahlûf, Şeceratü’n-Nûri’z-Zekiyye fî Tabakâti’l-Mâlikiyye, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 2. Baskı, Beyrut, Lübnan, 1349.
• Muhammed Osmân Şebîr, el-Kavâidu’l-Kulliyye ve’d-Davâbitu’l-Fıkhiyye fî’ş-Serîati’l-İslâmiyye, Dâru’n-Nefâis, Ürdün, 2. Baskı, 2007.
• Muhammed Riyâd, Usûlu’l-Fetvâ ve’l-Kadâ fî’l-Mezhebi’l-Mâlikî, Matbaatu’n-Necâh ed-Dâru’l-Beydâ, 2010.
• Muhammed Yahyâ el-Velâtî, Fethu’l-Vedûd Şerhu Merâkî’s-Suûd, Matbaatu’l-Mevleviyye, Fas/Mağrib, h. 1327.
• Muhammed Yahyâ el-Velâtî, Fethu’l-Vedûd Şerhu Merâkî’s-Suûd, Matbaatu’l-Mevleviyye, Fas/Mağrib, h. 1327.
• Müfessir Kahtânî, Menhecü İstihrâci’l-Ahkâmi’l-Fıkhiyye li’n-Nevâzil, ty.
• Nevvâr b. Şelî, Nazariyyetü’t-Tahrîc fi’l-Fıkhi’l-İslâmî, Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, Beyrut, h. 1431.
• Nezîr Hammâd, Tahrîcu’l-Furû ale’l-Furû ınde’l-Mâlikiyye, Dirâsetü Te’sîliyye mea Nezec-i Tatbîkiyye, Filistin Üniversitesi, ty.
• Nureddin Hammâdî, Davâbitu’t-Tahrîci’l-Fıkhî fî’l-Mezhebi’l-Mâlikî, Muhâdarâtü’l-Mültekâ ed-Düvelî es-Sâmin li’l-Mezhebi’l-Mâlikî.
• Ömer Rıza Kehhâle, Mu’cem-ü Kabâili’l-Arab, Müessesetü’r-Risâle, 5. Baskı, Beyrut, 1885.
• Saddam Muhammedî, Tahrîcü’l-Furû ale’l-Furû, Nemâzic Tatbîkiyye min Tabsırati’l-Lahmî, Mastır tezi, Cezayir, Tilmesan Üniversitesi, 2015-2016.
• Şihâbuddîn en-Neferâvî, el-Fevâkihü’d-Devvânî alâ Risâleti İbn Ebî Zeyd el-Kayrevânî, Dâru’l-Fikir, h. 1415.
• Yakub b. Abdülvehhab Bâhüseyin, et-Tahrîç Inde’l-Fukahâ ve’l-Usûliyyîn, Dirâse Nazariyye Tatbîkiyye Te’sîliyye, Mektebetü’r-Rüşd, Riyad, 1414.
• Yıldız, Rifat, İbnü’l-Kâsım’ın Endülüs Mâlikî Fıkıh Ekolüne Etkisi, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (DÜSBED), 2016, Yıl 8, S. 17, s. 156-171.