Divan Şiirinde “Dedim-Dedi” Söyleyişi

Yıl 2019, Sayı: 41, 103 - 126, 19.06.2019

Lokman Taşkesenlioğlu

https://doi.org/10.21497/sefad.586609

Öz

Divan edebiyatı, başlangıcından 19. yüzyıla kadar oluşturduğu zengin edebî
gelenek ile gerek halk edebiyatının gerekse Tanzimat döneminden itibaren
yenileşme dönemi Türk edebiyatının şekillenmesine yardımcı olmuştur. Özellikle
halk edebiyatını nazım birimi, nazım şekilleri, mazmunlar ve ölçü gibi
hususlarda etkilemiş, pek çok halk şairi bu bakımdan divan edebiyatından
beslenmişlerdir. Bu etki ters istikamette de hâsıl olmuş, belli başlı
hususlarda divan şairleri de millî şiir geleneğinden etkilenmiş, halk
edebiyatının karakteristik özelliklerinden faydalanmışlardır. Bazı divan
şairlerinin hece ölçüsünü kullanmaları, türkü gibi nazım şekillerinin
örneklerini vermeleri, dilde sadeleşme temayülleri bu müşterek noktalar
arasında gösterilebilir. Klasik şairlerin halk şiirinden etkilenerek
eserlerinde kullandıkları bir diğer üslup özelliği de “dedim-dedi” veya
“mürâcaa” olarak ifade edilen söyleyiş tarzıdır. Erzurumlu Emrah, Âşık Ömer,
Gevheri gibi pek çok halk âşığının sevgili ile karşılıklı konuşuluyormuş
edasıyla söyledikleri şiirler ile geleneğe kattıkları bu samimi söyleyişin
örneklerini divan edebiyatında da görmek mümkündür. Bu söyleyiş bazen
beyitlerde sınırlı kalmış, bazen de tıpkı halk şiiri örneklerinde olduğu gibi
şiirin tamamına hâkim olmuştur. Fuzûlî, Ahmedî, Şeyhî, Muhibbî gibi pek çok
önemli divan şairinin dahi şiirlerinde bu söyleyişe yer vermeleri, divan ve
halk edebiyatları arasındaki çizginin çok da keskin olmadığını, divan
şairlerinin halktan ve halk şiirinden kopuk bir şiir anlayışı
geliştirmediklerini göstermektedir. Bu çalışmada halk şiiri üslup
özelliklerinden olan “dedim-dedi” söyleyiş tarzının divan edebiyatındaki
yansıması ele alınmıştır. Halk edebiyatından örneklerle birlikte mürâcaa
söyleyişi hakkında verilen genel bilginin akabinde beyit ve şiir bütünlüğü
çerçevesinde bu söyleyiş özelliği taşıyan metinler verilmiş, bu şekilde
“dedim-dedi” tarzının divan edebiyatındaki örnekleri derlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Divan Şiiri, klasik edebiyat, dedim-dedi söyleyişi, halk şiiri, mürâcaa

"I Said-She Said" Genre in Divan Poetry

Öz

From the beginning until the 19th century, Divan literature with its rich
literary tradition, has helped to shape both the folk literature and the
Turkish literature from the Tanzimat period until the period of renewal.
Especially it influenced folk literature on the verse unit, verse forms, themes
and measure, and many folk poets have been fueled by divan literature in this
respect. This effect has also taken place in the opposite direction, and the
divan poets have also been influenced by the national poetry tradition and have
benefited from the characteristics of folk literature. The use of syllabic
meter, examples of verse forms such as ballad, tendency for language
simplification of some divan poets can be shown as these common points. Another
stylistic feature used by classical poets in their works, influenced by folk
poetry, is the style of utterance expressed as "I said-she said" or
"müracaa". It is also possible to see examples of this sincere
expression added to the tradition by the poems of many folk poets such as
Erzurumlu Emrah, Aşık Ömer and Gevheri as if they talk with their beloved ones
face to face. This expression is sometimes limited in verses, and sometimes it
dominates the poetry just like in folk poetry. The place of this expression in the
poetry of many important divan poets such as Fuzûlî, Ahmedî, Şeyhî, Muhibbî
reveals that the line between divan and folk literature is not very sharp. It
also shows that divan poets do not develop a sense of poetry that is
disconnected from people and folk poetry. In this study, the reflection of the
style of ”I said-she said“, which is one of the stylistic features of folk
poetry, in the Divan literature is discussed. Following the general information
about folk literature with the examples of "müracaa" style, texts
with this characteristic were given within the framework of couplet and poetry
integrity. In this way, the samples of the style of "I said-she said"
in the divan literature are compiled.

Anahtar Kelimeler

Divan poetry, classical literature, I said-she said expression, folk poetry, müracaa.

Kaynakça

• Ak, C. (1987). Muhibbî Divanı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Akarsu, K. (2011). Rumelili Zaifi Divanı (tenkidli metin). Ankara: Berikan Yayınları.
• Akdoğan, Y. (t.y.) Ahmedî Divan. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. Erişim adresi: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr.
• Aksoyak, İ. H. (2018). Gelibolulu Mustafa Âlî Divanı. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. Erişim adresi: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr.
• Albayrak, N. (2001). Erzurumlu Emrah. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Alıcı, L. (2002). Klasik Türk edebiyatında mürâca’a şiirler. İlmi Araştırmalar Dergisi, 14, 1-15.
• Alparslan, A. (1977). Kadı Burhaneddin Divanı’ndan seçmeler. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Altun, K. (1999). Gelibolulu Mustafa Ali ve Divanı (Varidatü’l-Enika). Niğde: Özlem Kitabevi.
• Arslan, M. (2007). Mihri Hatun Divanı. Ankara: Amasya Valiliği Yayınları.
• Aslan, E. (1978). Doğu Anadolu saz şairleri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Atalay, B. (2013). Divan-ı Lügati’t-Türk. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Atmaca, S. (2016). Âşık edebiyatında “dedim-dedi” örnekleri. Akademik Bakış Dergisi, 58, 113-126.
• Aydemir, Y. (2007). Ravzî Divanı. Ankara: Birleşik Kitabevi
• Batislam, H. D. (2000). Divan şiiriyle halk şiirinde ortak bir söyleyiş biçimi (mürâca’a-dedim-dedi). Folklor/Edebiyat, 22, 147-158.
• Elçin, Ş. (1984). Gevheri Divanı. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Elçin, Ş. (1987). Âşık Ömer. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Erdoğan, M. (2017). Bursalı Rahmî Divanı. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. Erişim adresi: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr.
• Ersoylu, H. (1989). Cem Sultan’ın Türkçe Divanı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gür, A. (2004). Münazara. Türk dünyası edebiyat kavramları ve terimleri ansiklopedik sözlüğü (Cilt 6, s. 457) içinde. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Gürgendereli, M. 2002). Hasan Ziyai hayatı, eserleri, sanatı ve Divanı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• İsen, M. ve Kurnaz, C. (1990). Şeyhî Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kalkışım, M. (1994). Şeyh Gâlib Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kurnaz, C. (1997). Türküden gazele halk ve divan şiirinin müşterekleri üzerine bir deneme. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kutluk, İ. (1989). Kınalı-zâde Hasan Çelebi Tezkiretü’ş-Şu’arâ. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Küçük, S. (1994). Bâkî Divanı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Mermer, A. (1997). Karamanlı Aynî ve Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Mirzaoğlu, F. G. (2003). Dedim-dedi. Türk dünyası edebiyat kavramları ve terimleri ansiklopedik sözlüğü (Cilt 2, s. 114) içinde. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Oğraş, R. (2004). Hasbihâl. Türk dünyası edebiyat kavramları ve terimleri ansiklopedik sözlüğü (Cilt 3, s. 250) içinde. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Özmen, M. (2017). Ahmed-i Dâî Divan. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Özyıldırım, A. E. (1999). Hamdullah Hamdi ve Divanı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Parlatır, İ. (2014). Fuzulî Türkçe Divan. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Saraç, M. A. Y. (2002). Emrî Divanı. İstanbul Eren Yayınları.
• Tarlan, A. N. (1997). Necati Beg Divanı. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Taş, H. (2015). Vusûlî Divan. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Taşkesenlioğlu, L. (2017a). Kilitbahir erenlerinden Câhidî Ahmed Efendi ve Divanı. Ankara: Gece Kitaplığı Yayınları.
• Taşkesenlioğlu, L. (2017b). Divan edebiyatında elifnameler ve bilinmeyen iki elifname örneği: Memi Can Saruhani ve Ömer Karibi elifnameleri. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 58, 159-202.
• Turan, S. (2004). Mürâca’a gazel. Türk dünyası edebiyat kavramları ve terimleri ansiklopedik sözlüğü (Cilt 4, s. 462) içinde. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Türk dili ve edebiyatı ansiklopedisi (1977). Dedim-dedi. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Üst, S. (2012). Edirneli Nazmî Divanı (İnceleme-metin). Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. Erişim adresi: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr.
• Yekbaş, H. (2010). Sehî Bey Divanı. İstanbul: Kitabevi Yayınları.