İki Seyyah Bir Kültür: Broquière ve İbn Battûta Seyahatnâmelerine Göre Türklerde Yemek Kültürü

Yıl 2019, Sayı: 41, 427 - 444, 19.06.2019

Mehmet Ali Kapar

https://doi.org/10.21497/sefad.586682

Öz

Yemek ve içmek insan yaşamının devam edebilmesinin en temel ögesidir. Fakat
insanlar sadece hayatlarını idame ettirmek için yemezler ve içmezler. Aynı
zamanda yemek; bir sınıf göstergesi, milletler arasındaki ilişkilerde bir
gösteri vesilesi, boş vakitlerde yapılacak bir faaliyet, şenlikler için bir
vesile unsurudur. Yemek kültürü incelenerek toplumların tarihsel gelişimleri de
izlemlenebilir. Türkler, köklü bir tarihe ve güçlü bir kültür birikimine
sahiptirler. Sahip oldukları bu kültür birikiminin önemli bir parçası da
yiyecek ve içecek alışkanlıkları ile bunun etrafında şekillenen kültürel
unsurlardır. Türkler, genel olarak İslam öncesi Orta Asya bozkır hayatında
şekillenen bu alışkanlıklarını göçlerle birlikte gittikleri coğrafyalara
taşımışlar, yeni bölgelerdeki toplumları etkileyerek ve onlardan etkilenerek
kültürlerini devam ettirmişlerdir. Ayrıca farklı inançlarla karşılaşmaları ve
özellikle İslamiyet başta olmak üzere değişik dinlere tabi olmaları, yiyecek ve
içecek alışkanlıklarının değişmesini de beraberinde getirmiştir. Yemek
kültürünün izlerini günümüzde de görmek mümkündür. Seyyahlar, sadece üst
yönetici sınıf ile görüşen olup onları yazan değil aynı zamanda toplumun alt
sınıfları ile de muhatap olan ve bunları aktaran kişiler olması nedeniyle daha
ayrıntılı bilgiler sunmaktadır. Çalışmamızda Orta Çağ’da Türklerin yaşadığı
coğrafyaya seyahat eden seyyahların gözüyle Türklerdeki yemek kültürünü
inceledik. Seyahatnâmelerinden istifade ettiğimiz seyyahları seçerken
Bertrandon de la Broquière ve İbn Battûta gibi farklı bölgelerden ve dinlerden
olanlarını tercih ettik. Ayrıca günümüze kadar gelen yeme içme kültürünü de tespit
etmeye çalıştık. Bu araştırmada daha fazla seyahatnâmeye yer verilebilirdi
fakat bir makale boyutunu aşacağı için iki seyyahın seyahatnâmesi ile sınırlı
tuttuk.

Anahtar Kelimeler

Türk, yemek kültürü, seyahatnâme, Broquière, İbn Battûta

Two Travellers, One Culture: Food Culture in Turks according to the Travels of Broquière and Ibn Battûta

Öz

Food and drink are the most
fundamental elements of human life. However, people simply don’t eat and drink
to survive. Food culture is a class indicator, a demonstration in relations
between nations, an activity to be done in leisure time and an element of
occasion for festivals. The historical development of societies can be
monitored by following the food culture. Turks have a long history and a strong
cultural background. An important part of this cultural accumulation they
possess is the food and drink habits and the cultural elements shaped around
it. The Turks moved these habits, which were shaped in the pre-Islamic Central
Asian steppe life, to the territories where they migrated with migrations and
continued their culture by influencing the societies in these new regions and
by being influenced by them. In addition, they met with different beliefs and
were subject to different religions, especially Islam. It is possible to see
the traces of these habits today. Travellers can have more detailed information
because they are not only concerned with the senior class but also sub-classes
of the society and tell. In our study, we examined the food culture of Turks in
the Middle Ages through the eyes of travellers traveling to the region where
Turks live. While choosing travellers whose travel books we benefited from, in
order to capture different points of view, we preferred those from different
regions and religions such as Bertrandon de la Broquière and İbn Battûta. In
this study, we have also tried to determine the culture of eating and drinking
which has survived to the present day. We wanted to give more places for travel
books in the study, but we limited it with travel books of the two travellers
because it will exceed the size of an article.

Anahtar Kelimeler

Turkish, food culture, travel book, Broquière, İbn Battûta

Kaynakça

• Alptekin, A. B. (1992). Manas’ın balalarıyla yedi gün. Millî Folklor, 16, 20-24.
• Aykut, A. Sait (1999). İbn Battûta. İslam Ansiklopedisi (Cilt 19, s. 361-368) içinde. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Belâzürî, Ahmed b. Yahyâ b. Câbir (1996). Ensâbü’l-Eşrâf (Süheyl Zekkâr-Riyâd Ziriklî, Thk.). Beyrut: yy.
• Bozkurt, N. (2000). İçki. İslam Ansiklopedisi (Cilt 21, s. 455-456) içinde. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• De La Broquière, B. (2000). Bertrandon de la Broquiere'in denizaşırı seyahati. (İ. Arda, Çev., S. Eyice, Der.). İstanbul: Eren Yayıncılık.
• El-Ömerî, Şihâbüddîn Ahmed b. Yahyâ b. Fazlillâh (1991). Mesâliku’l-Ebsâr (Anadolu beylikleri hakkında araştırmalar I). (Y. Yücel, Çev.). Ankara: TTK Yayınları.
• Ergun, P. (2011). Alevilik-Bektaşilikteki tavşan inancının mitolojik kökleri üzerine. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 60, 281-312.
• Eyice, S. (1975). Bertrandon de la Broquière ve Seyahatnâmesi. İslam Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, 6, 85-126.
• Eyice, S. (1992). Bertrandon de la Broquière. İslam Ansiklopedisi (Cilt 5, s. 523-524) içinde. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Hacıgökmen, M. A. (2013). Türklerde yas âdeti temelleri ve sonuçları. Tarihçiliğe adanmış bir ömür: Prof. Dr. Nejat Göyünç’e armağan (s. 393-423). Konya: S.Ü. Türkiyat Ens. Yayınları:
• İbn Battûta, Ebu Abdullah Muhammed İbn Battûta Tancî (2000). İbn Battûta Seyahatnâmesi I-II. (A. S. Aykut, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• İbn Bibî, Nâsırüddîn Hüseyn b. Muhammed b. Alî el-Ca‘ferî er-Rugadî el-Münşî (1996). el-Evâmirü’l-Alâ’iyye fi’l-Umûri’l-Alâ’iyye. (Mürsel Öztürk, Çev.). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• İbn Haldûn, Ebu Zeyd Abdurrahman b. Muhammed b. Haldun el Hadramî (1956). Mukaddime. Beyrut: Dâru'l-Fikr.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillah Muhammed (1985). et-Tabakâtü’l-kübrâ. (İhsân Abbâs, Nşr.). Beyrut: Dâru Sadır.
• Koçyiğit, T. (2009). İbn Battûta’nın Karadeniz seyahati üzerine bazı mülahazalar”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 9(4), 53-73.
• Kofuoğlu, S. (1997). Hamîdoğulları. İslam Ansiklopedisi (Cilt 15, s. 471-476) içinde. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Öcal, S. (1985). Eski Türklerde yiyecekler. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Z. F. Fındıkoğlu Armağanı, 35, 161-213.
• Ögel, B. (1978). Türk kültür tarihine giriş 4. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Öztürk, C. (2018). Türk tarihi ve kültürü. Ankara: Pegem Yay.
• Rasonyi, L. (1971). Tarihte Türklük. Ankara: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü.
• Solmaz, S. (2018). İbn Fazlan Seyahatnâmesine’ne göre İtil Bulgarları. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Sümer, F. (2001). Karamanoğulları. İslam Ansiklopedisi (Cilt 24, s. 454-460) içinde. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Turan, A. N. (2007). Boza’yı kurcalamak. Acısıyla tatlısıyla boza. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Uzunağaç, Ö. (2014). Selçuklu Anadolu’sunda beslenme ve yemek kültürü (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Üstün, Ç. (2009). Eski bir Türk içeceği: Kımız (Koumıss). TÜBAR, 26, 247-255.
• Yazıcı, H. (2009). Seyahatnâme. İslam Ansiklopedisi (Cilt 37, s. 9-11) içinde. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.