Şii Teo-Politik Söylemin Zemini Olarak İmamet (Teori-Pratik)

Yıl 2019, Cilt: 1 Sayı: 1, 1 - 24, 30.06.2019

Metin Bozan

Öz

Şia’da imamet, bir inanç esası olmasının yanı sıra
bizzat günlük yaşama yansıyan bir politik söyleme sahiptir. Bu nedenle ilgi
odağı olmuştur. Söz konusu ilgi sadece tarihsel ve nazari bir inanış biçimi
açısından değil; aksine günümüz İran siyasetinin teolojik arka planını
oluşturması açısından da önemlidir. Zira günümüz İran siyasetinin teorik
çerçevesinin imamet nazariyesi ile ilişkili olduğu bilinen bir husustur. İşte
bu çalışmada Şii imamet nazariyesinin siyasi veçhesi ele alınacak; imamlara
yüklenilen siyasi misyon ile bu misyonun imamların tarihsel gerçekliği ile ne
derece uyumlu olduğu irdelenecektir.

Anahtar Kelimeler

İmamet, Şia, İmamiyye, On iki İmam

The Imamate As The Ground of Shiite Teo Political Discourse (Theory and Practice)

Öz

In Shia,
the imamate is the basis of faith and it has also a political discourse that
reflected the daily life itself. This interest is not only a historical and
theoretical belief; rather it is important for constituting of theological
background of Iranian politics, too. Because it is known that theoretical
framework of Iranian politics related with imamate theory. At this point, in
this study, the political aspect of the Shiite imamate theory will be
discussed; the political mission imposed on the imams and the compatible of
this mission with the historical reality of the imams will be examined.

Anahtar Kelimeler

Imamate, Shia, Imamiyya, Twelve Imams, Sect

Kaynakça

• Ahbâru’d-Devleti’l-Abbâsiyye (Müellifi Meçhul, III/IX. asır), thk. Abdulazîz ed-Dûrî, Beyrut 1997. Ayyâşî, Ebû’n-Nasr Muhammed b. Mes‘ûd b. Ayyâş es-Sülemî es-Semerkandî (320/932), Tefsîru’l-Ayyâşî, tsh. Seyyid Hâşim er-Resûlî, Tahran 1380. Baran, İlhan, İmamet Nazariyesi Bağlamında Şia’nın Sünni Kaynaklardaki Referansları, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi) Dicle Üniversitesi Sosyal Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2011. Belâzurî, Ahmed b. Yahyâ b. Câbir, Ensâbu’l-Eşrâf, thk. Mahmûd el-Ferdûs el-Azem, Dimeşk 1997. Belâzurî, Ahmed b. Yahyâ b. Câbir, Futûhu’l-Buldân, Beyrut, 2000, -çev. Mustafa Fayda, Ankara, 1987. Bozan, Metin, İmamiyye Şiasının İmamet Tasavvuru, İlahiyat, Ankara 2007. Bozan, Metin, İmamiyye'nin İmamet Nazariyesinin Teşekkül Süreci, İsam, İstanbul 2009. Bozan, Metin, “İmamiyye Şiası’nın Peygamberlik ve İmamet Anlayışlarının Mukayesesi”, Dinî Araştırmalar, 2006, cilt: IX, sayı: 26, s. 95-112. Bozan, Metin, “Ali er-Rıza’nın Veliahtlığı Meselesi (İmamiyye’nin İmamet Nazariyesine Teori-Pratik Açısından Eleştirel Bir Yaklaşım)”, Dinî Araştırmalar, 2004, cilt: VII, sayı: 19, s. 159-171. Bozan, Metin, “Şii Literatürde Hz. Ali”, e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi -www.e-sarkiyat.com- ISSN: 1308-9633 Sayı: V, Nisan 2011, s. 4-18. Büyükkara, M. Ali, İmamet Mücadelesi ve Hâşimoğulları (Hicri II. asır), İstanbul 1999. Ca’feriyân, Resûl, el-Hayâtu’l-Fikriyye ve’s-Siyâsiyye li Eimmeti Ehl-i’l-Beyt, Beyrut 1994. Câhız, Ebû Osmân ‘Amr b. Bahr (255/868), el-Osmâniyye, thk. Abdusselâm Muhammed Hârun, Mısır 1955. Demirci, Mustafa, “iktâ’ ” https://islamansiklopedisi.org.tr/ikta#3-fikih Donaltson, D. W., Akidetü’ş-Şîa, Arp. çev. A. M. Mısır 1946. Dineverî, Ebû Hanîfe Ahmed b. Dâvûd (282/890) Ahbâru’t-Tıvâl, thk. Ömer Fâruk, Beyrut 1995. Ebû Mihnef, Lut b. Yahyâ (150/767), Maktelu Hüseyn ve Masrau Ehl-i Beytihi, Bağdâd 1977. Ebu’l-Abbâs Ahmed b. İbrahim b. Hasan (353/964), el-Mesâbîh, thk. Abdullah b. Abdillah b. Ahmed el-Hûsî, San’a 2002. Ehlu’l- Beyt; Makamuhum, Menhecuhum ve Mesarihim, Heyet, İran 1992. Edib, Adil, el-Eimmetu’l-İsna Aşer, Beyrut, 1985. Ezdî, Ebû Zekeriyyâ Yezîd b. Muhammed b. ‘İyâs b. Kâsım (334/945), Târîhu Mûsul, thk. Ali Habîbe, Kahire 1967 Fadl b. Şâzân, Ebû Muhammed en-Nîsâbûrî (260/873), el-Îzâh, Beyrut 1982. Faruk Ömer, el-Abbâsiyyûnu’l-Evâil, Beyrut 1970. Fayda, Mustafa, “Atâ”, https://islamansiklopedisi.org.tr/ata--atiyye . Feyyâz, Abdullah, Tarîhu’l-İmâmiyye ve Eslâfuhum mine’ş-Şîa, Bağdâd 1970. Halîfe b. Hayyât, (240/854), Târîh, thk. Ekrem Daya’ el-Umerî, Riyad 1985, s. 12 Hillî, Allâme, İbn Mutahhar Cemâluddîn Hasan b. Yûsuf, Minhâcu’l-Kerâme fî Ma’rifeti’l-İmâme, thk. Muhammed Reşâd Sâlim, Kahire 1962. Hillî, Allâme, İbn Mutahhar Cemâluddîn Hasan b. Yûsuf, el-Elfeyn fi İmâmeti Emîri’l-Müminîn Ali b. Ebî Tâlib, Beyrut 1982 Hillî, Allâme, İbn Mutahhar Cemâluddîn Hasan b. Yûsuf, Nehcu’l-Hak ve Keşfu’s-Sıdk, ‘Aynullâh el-Huseynî el-Ermevî, Kum 1407. Humeynî, Ruhullah, İslam Fıkhında Devlet, çev. Hüseyin Hatemi, İstanbul 1979. Isfehânî, Ebû’l-Ferec, Makâtilu’t-Tâlibiyyîn, thk. Seyyid Ahmed Sakr, Kahire 1949. Isfehânî, Ebû’l-Ferec, el-Eğânî, Beyrut 1986. İbn Abdirabbih, Ebû Ömer Ahmed b. Muhammed el-Endulûsî (328/938), el-Ikdu’l-Ferîd, thk. Ahmed Emîn, Ahmed Zeyn, İbrahim el-Ebyârî, Kâhire 1948. İbn A’sam, Ebû Muhammed Ahmed el-Kûfî, el-Futûh, Beyrut 1986. İbn Cevzî, Cemâluddîn Ebû’l-Ferec, Abdurrahmân, Sıfatu’s-Safve, Beyrut 1989. İbn Esîr, Ebî’l-Hasen Ali b. el-Kerem Muhammed b. Muhammed, el-Kâmil fî’t-Târîh, Beyrut 1979. İbn Habîb el-Endulûsî, Abdulmelik b. Habîb es-Sülemî, Kitâbu’t-Târîh, Beyrut 1999. İbn Kıbe, Ebû Ca’fer er-Râzî, Nakdu Kitâbi’l-İşhâd, (Crisis and Consolidation in the Formative Period of Shi’ite Islâm içinde) Princeton (1993), s. 171-244. İbn Kuteybe, Ebî Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dîneverî, el-Ma’ârif, thk. Servet Ukkâşe, byy. 1960. İbn Kuteybe, Ebî Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dîneverî, Uyûnu’l-Ahbâr, thk. Muhammed el-İskenderânî, Beyrut 1997. İbn Sa'd, Ebû Abdillâh b. Muhammed, Tabakâtu’l-Kubrâ, Beyrut trz. İbn Zenceveyh, Hamîd, Kitâbu’l-Emvâl, thk. Şâkir Zîb Feyyâz, Riyad 1986. Kâşânî, Muhammed Murtazâ, İlmu’l-Yakîn, byy. trz. Kâşifu’l-Ğıtâ, Muhammed Huseyin, Aslu’ş-Şîa ve Usûluhâ, Beyrut trz . Keşşî, Muhammed b. Ömer, İhtiyâru Ma’rifeti’r-Ricâl, tsh. ve tlk. Mirâbâd el-Esterâbâdî, thk. Mehdî er-Recâî, Kum 1404. Kuleynî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Ya’kûb b. İshâk, el-Usûlu’l-Kâfi, tsh. Necmuddîn Âmîlî, tlk. Ali Ekber Ğıffârî, Tahran 1388. Kuleynî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Ya’kûb b. İshâk, er-Ravda mine’l-Kâfi, tsh. Seyyid Hâşim Resûlî Mallatî, byy. trz. Kummî, Ali b. İbrâhîm Ebî’l-Hasan, Tefsîru’l-Kummî, Beyrut 1991. Kureşî, Bâkır Şerîf, Hayâtu’l-İmâm Musa b. Ca'fer, Beyrut 1993. Meclisî, Muhammed Bâkır (1110/1697), Bihâru’l-Envâr, thk. Lecnetun min Ulemâ, Beyrut 1992. Mes’ûdî, Ebî’l-Hasan Ali b. Huseyn, Murûcu’z-Zeheb ve Me’âdinu’l-Cevher, thk. Saîd Muhammed el-Lehhâm, Beyrut 1997 Mes’ûdî, Ebî’l-Hasan Ali b. Huseyn, İsbâtu’l-Vasiyye, Beyrut 1988 Murtazâ, Şerîf Ebî’l-Kâsım Ali b. Huseyn el-Mûsevî, eş-Şâfî fî’l-İmâme, thk. es-Seyyid Abdu’z-Zehrâ el-Huseynî el-Hatîb, Tahran 1987 Murtazâ, Şerîf Ebî’l-Kâsım Ali b. Huseyn el-Mûsevî, Tenzîhu’l-Enbiyâ, byy. trz. Mutahharî, Murtaza, Hatemiyyet, çev. Şamil Öcal, Ankara, 1997. Müfîd, Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed b. Nu’mân el-‘Abkarî el-Bağdâdî, el-İrşâd fî Ma’rifeti Hucecillâhi alâ’l-İbâd, thk. Muessesetu Âl-i Beyt, Beyrut 1993. Müfîd, Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed b. Nu’mân el-‘Abkarî el-Bağdâdî, el-Mukni‘a, thk. Müessesetu’l-Neşri’l-İslâmî, Beyrut 1993. Müfîd, Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed b. Nu’mân el-‘Abkarî el-Bağdâdî, Evâilu’l-Makâlât fî Mezâhibi’l-Muhtârât, tlk. Fadlullâh ez-Zencânî, Tebriz 1363. Müfîd, Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed b. Nu’mân el-‘Abkarî el-Bağdâdî, Fusûlu’l-Muhtâra, thk. Seyyid Ali Mir Şerîfî, Beyrut 1993. Müfîd, Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed b. Nu’mân el-‘Abkarî el-Bağdâdî, el-İfsâh fi İmâmeti Emîri’l-Mü’minîn, Kum 1412. Müfîd, Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed b. Nu’mân el-‘Abkarî el-Bağdâdî, el-İhtisâs, thk. Ali Ekber el-Ğıfârî ve Seyyid Mahmut ez-Zernedî, Beyrut 1993 Nehcu’l-Belâğa, Beyrut 1998. Nevbahtî, Ebû Muhammed Hasan b. Mûsâ, Fıraku’ş-Şîa, tsh. Seyyid Muhammed Sâdık, Necef 1936. Nu’mânî, İbn Ebî Zeyneb Ebû Abdillah Muhammed b. İbrahim, Kitâbu’l-Gaybe, thk. Ali Ekber el-Ğıffâri, Tahran trz. Rızâ el-Muzaffer, Muhammed, Şia İnançları, çev. Abdulbaki Gölpınarlı, İstanbul 1978. Sâdâbâdî, Ubeydullah b. Abdillah, el-Mukni’a fi’l-İmame, thk. Şâkir Şeb’ı, Kum 1414. Sadûk, Muhammed b. Ali b. Hüseyin, Uyûnu Ahbâr-ı Rızâ, Meşhed 1413. Sadûk, Muhammed b. Ali b. Hüseyin, Kemâlu’d-Dîn ve Temâmu’n-Ni’me, tsh. Ali Ekber el-Ğıffârî, Kum 1405. Sadûk, Muhammed b. Ali b. Hüseyin, ‘İlelu’ş-Şerâyi‘, Necef 1966. Sadûk, Muhammed b. Ali b. Hüseyin, Emâlî, byy, 1362 Saffâr, Muhammed b. Hasan b. Ferruh (290/902), Besâiru’d-Derecât el-Kübrâ fi Fedâili Âl-i Muhammed, Kum 1374. Sâfî Gulpeyganî, Lutfullaf, Fedâilu el-Itreti’t-Tâhire Muhtârat Hâmme min Kutubi’l-‘Amme, ( Kum: Neşru’l-Alemiyye 2017), 3 cilt. Ya’kûbî, Ahmed b. Ebî Ya’kûb b. Ca'fer b. Vehb (292/905), Târîhu’l- Ya’kûbî, Beyrut trz. Taberî, İbn Cerîr, Ebû Ca'fer Muhammed (310/922), Târîhu’t-Taberî, Beyrut 1998. Taberî, İbn Rüstem, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr el-Âmilî (IV/X. asır), Delâilu’l-İmâme, Beyrut 1988 Tabersî, Ebû Mansûr Ahmed b. Ali b. Ebî Tâlib (VI/XII. asır), el-İhticâc, thk. Seyyid Muhammed Bâkır el-Mûsevî, Meşhed 1403/1981. Tûsî, Ebû Ca'fer Muhammed b. Hasan, Kitâbu’l-Gaybe, thk. İbâdallâh et-Tahrânî ve Ali Ahmed Nâsıh, Kum 1411. Tûsî, Ebû Ca'fer Muhammed b. Hasan, el-İktisâd fî mâ Yeteallaku bi’l-İ’tikâd, Necef 1979. Tûsî, Ebû Ca'fer Muhammed b. Hasan, Risâle fî’l-Fark beyne’n-Nebî ve’l-İmâm (Resâilu Şeyh Tûsî içinde), İran trz, 109-114. Tûsî, Nâsıruddîn, Muhammed b. Muhammed b. Hasan, Keşfu'l-Murâd fî Şerhi Tecrîdi’l-İ’tikâd, Beyrut 1988. Tûsî, Nâsıruddîn, Muhammed b. Muhammed b. Hasan, Risâle-i İmâmet, Tahran 1335. Watt, W. Montgomery, İslâmî Tetkikler: İslam Felsefesi ve Kelâmı, çev. Süleyman Ateş, Ankara 1968. Yahya b. ‘Adem El-Kureşî, (203/818), Kitâbu’l-Harâc, tsh. Ahmed Muhammed Şakir, Kahire, 1347. Yahyâ b. Hüseyin b. Hârûn el-Hârûnî el-Hüseynî (424/1032), el-İfâde fî Târîhi Eimmeti’z-Zeydiyye, thk. Muhammed Yahyâ Sâlih İzzân, San’a 1996. Zencânî, Seyyid İbrahim el-Mûsevî, Akâidu’l-İmâmiyye, Kum 1982.