Hasan Bin Muhammad al-Hanafiyya’s Life, Pamphlet About Destiny and Opinions About Destiny

Yıl 2019, Cilt: 10 Sayı: 22, 334 - 362, 15.06.2019

Yasin Ulutaş

https://doi.org/10.35415/sirnakifd.548411

Öz

Because of
many different political and faith factors, one of the first discussed subjects
among Muslims in the first century is destiny. In this era, two opposite
concepts have grown among Muslims. One of these is the faith concept which
takes human will into the center by rejecting destiny, the other one is a compulsive faith concept which is based on holy will.  Of the three pamphlets written in early ages
and have come to the present day, one supports human will concept while the
other two are based on a faith concept that is based on Allah’s will. One of
the pamphlets that supports compulsive faith belongs to Hasan b. Muhammed
el-Hanefiyye. As one of the first written texts of Islamic euphemism, this
pamphlet has been written as an opposition to those who claim that human beings
act with their own will. This compulsive concept stated in the pamphlet claims
that humans do all their actions with Allah’s will, they don’t have the power
to change or abolish what Allah has appreciated for them and they have no other
option than do what Allah has planned for them. To ground this concept verses
of the Koran which emphasize Allah’s power have been presented as evidence by
plucking the parts related to them and their past. The pamphlet has been
written in an imaginary discursive method between the ones who support the idea
that human actions happen with Allah’s will and the ones who support that they
happen with humans’ own will. It is possible to see this dialectic method in
late euphemism texts, as well. The first written texts on destiny subject are
important in that they show how the destiny subject was discussed and
understood at the beginning of euphemism. 

Anahtar Kelimeler

Euphemism, Destiny, Hasan bin Muhammed el-Hanefiyye, Destiny pamphlet, Human actions, Guidance, Livelihood, Time of death

Hasan Bin Muhammed el-Hanefiyye’nin Hayatı, Kadere Dair Risâlesi ve Kaderle İlgili Görüşleri

Öz

Birçok farklı siyasi ve itikadî etken nedeniyle ilk asırda
Müslümanlar arasında tartışılan ilk konulardan biri kader konusudur. Bu dönemde,
kader ile ilgili Müslümanlar arasında birbirine zıt iki anlayış gelişmiştir.
Bunlardan biri kaderi reddetmek suretiyle insan iradesini merkeze alan kader
anlayışı, diğeri ise ilahi iradeyi esas alan cebri kader anlayışıdır. Erken
dönemde kader ile ilgili yazılan ve günümüze ulaşan üç risaleden biri insan
iradesine dayalı bir anlayışı savunurken diğer ikisi, Allah’ın iradesini temel
alan bir kader anlayışına dayanır. Cebri kader anlayışını savunan risalelerden
biri Hasan b. Muhammed el-Hanefiyye’ye aittir. İslam kelamının ilk yazılı
metinlerinden biri olan bu risale insan, fiillerini iradesi ile yapar diyenlere
karşı reddiye olarak yazılmıştır. Risalede belirtilen bu cebri anlayış, insanın
bütün eylemlerini, Allah’ın emir ve iradesi ile gerçekleştirdiğini,  kendisi için takdir ettiğini değiştirmeye veya
ortadan kaldırmaya güç yetiremeyeceğini, aynı zaman da kendisi için
planladığını da uygulamaktan başka bir seçeneğinin olmadığını iddia eder.  Bu anlayışı temellendirmek için Allah’ın
kudretine vurgu yapan ayetler, siyak ve sibakından koparılarak delil olarak
sunulmuştur. Risale, insan fiillerinin Allah’ın takdiri ile gerçekleştiğini
savunanlar ile insanın hür iradesi ile gerçekleştiğini savunanlar arasındaki
hayali bir tartışma metoduyla yazılmıştır. Bu diyalektik metodu daha sonraki
kelam metinlerinde de görmek mümkündür. Kader konusu ile ilgili yazılan ilk
metinler, kader konusunun kelam ilminin başlangıcında nasıl tartışılıp
anlaşıldığını göstermesi bakımından önemlidir. 

Anahtar Kelimeler

Kelam, Kader, Hasan bin Muhammed el-Hanefiyye, Kader Risalesi, İnsan Fiilleri, Hidayet, Rızık, Ecel

Kaynakça

• Abdülaziz, Ömer. Risalet’ü Ömer bin Abdülaziz fi Reddi a’lel Kaderiyye. Thk. Josef Van Ess. Beyrut: Me’hedu el-Almaniyi lil ebhasü’Şerkiyye, 1977.
• Akbulut, Ahmet. “Allah’ın Takdiri Kulun Tedbiri”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 33/1 (Haziran 1994): 129-156.
• Balâzuri, İmam Ahmed bin Yahya bin Cabir. Ensâbü’l-eşrâf. Thk. Süheyl Zekkar – Riyaz Zerkâyi. 13 Cilt. Beyrut: Dârü’l-İkr, 1418/1996.
• Basri, Hasan, “Kadere Dair İki Risale”. Trc. Mehmet Kubat, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 8/1 (Haziran 2008): 351-374.
• Ceylan, M. Akif. “Josef Van Ess’ın Tahlilleri Işığında Kelamın Doğuşu ve Metodu” Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 13/1 (Aralık 2013): 215-233.
• Ess, Josef Van. Bidayâtü’l-ilmil kelâm fil İslâm. 1. Baskı. Beyrut: Me’hedu el-Almâniyi lil ebhasü’Şerkiyye, 1977.
• Hanefiyye, Hasan b. Muhammed. er-Risâletü fi reddi ale’l-Kaderiyye. Thk. Josef Van Ess. 1. Baskı. Beyrut: Me’hedu el-Almaniyi lil ebhasü’Şerkiyye,1977.
• İbn Asâkîr, Ebi’l-Kasım Ali bin el-Hasan bin Hibetullah bin Abdullah. Târihû Medineti Dımeşk,.Thk. Ömer bin Ğurâme el-Amriyi. 80 cilt. Beyrut: Darü’l-Fikr, 1995.
• İbn Kesir, Ebu’l-Fidâ İsmail İmadu’d-Din İbn Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. Trc. Mehmet Keskin. 15 cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1995.
• İbn Kudame el-Makdisi, Abdullah b. Ahmed b. Muhammed. et-Tebyin fi Ensâbi’l-Kureşiyyin. Thk. Muhammed Nayif ed-Deylemi. 1. cilt. Beyrut: 1988.
• İbn Sa’d, Muhammed bin Sa’d Müni’ ez-Zühri. Tabakati’l-kübra. Thk. Ali Muhammed Ömer. 7 cilt. Kahire: Mektebet’ü-Hanci, 1421/2001.
• Kutlu, Sönmez. “İlk Mürciî Metinler ve Kitâbü'l-İrcâ”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 37/1(Aralık 1997): 317-331.
• Sezgin, Fuad. Tarihu’t-turasi’l-arabi. 8 cilt. Riyad: Camiatu’l-İmam Muhammed bin Suud el-İslamiyye, 1411/1991.
• Schwarz, Michael. “Hasan Basri’nin Kader Risalesi Üzerine Bir İnceleme”. Trc. Muhit Mert. Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/3 (Haziran 2003): 123-141.
• Şehristânî, Muhammed bin Abdülkerim. Milel ve Nihal. Trc. Mustafa Öz. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2011.
• Ulutaş, Yasin. “Ömer bin Abdülaziz’in Hayatı, Şahsiyeti, Kelami Görüşleri ve Kadere Dair Risalesi”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/31 (Haziran 2017): 327-362.
• Watt, W. Montgomery. İslamın İlk Dönemlerinde Hür İrade ve Kader. Trc. Arif Aytekin. İstanbul: Bereket Yayınları, 2011.
• Zehebi, Şemseddin Muhammed bin Ahmed. Siyeru a’lâmî’n-nübelâ. Thk. Memun es-Sağirci-Şuayb er-Lut. 30 cilt. Beyrut: Müesessetü’r-Risâle, 1402/1982.