OSMANLI DEVLETİ’NDE TÜTÜN KAÇAKÇILARIYLA MÜCADELE: “NİĞDE ÖRNEĞİ”

Yıl 2015, Sayı: 38, 49 - 69, 31.05.2016

Serdar Ösen

https://doi.org/10.21563/sutad.187029

Cited By: 7

Öz

1883 yılında tekel işletmesi olarak Reji şirketinin kurulması Osmanlı Devleti’nde tütün
tarımının seyri açısından bir dönüm noktası olmuştur. Reji İdaresi 1883 yılından 1925 yılına kadar
42 yıl tütün işletmecisi olarak çalışmıştır. Bu süre içinde idare ile Osmanlı Hükümeti, tütün
çiftçisi, tütün tüccarı, mahalli idareler ve Türk halkı arasında çeşitli ilişkiler olmuştur. Reji
idaresinin uygulamaları ve yaptırımlarına karşı halktan bazı kesimlerin tütün kaçakçılığına
başvurması da söz konusu olmuştur.
Bu çalışmada yukarıda bahsettiğimiz üzere Reji İdaresinin uygulamalarına karşı Türk halkının
hafızasında önemli bir yer tutan tütün kaçakçılığı, bu çerçevede kaçakçıların Trabzon’dan Adana’ya
uzanan güzergâhları ve Niğde’de tütün kaçakçılarına karşı gösterilen mücadeleye değinilecektir.

Anahtar Kelimeler

Tütün, Reji, Kaçakçılık, Niğde, Trabzon

FIGHT AGAINST TOBACCO SMUGGLING IN THE OTTOMAN STATE: NİĞDE CASE

Öz

With the establishment of Regie company in 1883 as Tekel (monopoly) company tobacco
agriculture in Ottoman State entered into a drastic course. Reji Administration operated as a
tobacco manager for 42 years between 1883 to 1925. During that period various relationships were
practiced among Reji Administration and Ottoman Government as well as tobacco laborers, tobacco traders, local administrations and Turkish citizens. As a reaction against Reji administration’s
sanctions and practices, certain segments from the population were diverted to tobacco smuggling.
As mentioned hereinabove, present study is an attempt to shed light to the memorable tobacco
smuggling which sprang as a reaction against Regie Administration’s sanctions and practices. In
line with this framework, the routes that smugglers followed from Trabzon to Adana and the fight
given in Niğde against tobacco smugglers shall be examined.

Anahtar Kelimeler

Regie, Koldju (Guard), Trabzon, Ziya Bey, Misli

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri Başbakanlık Osmanlı Arşivi(BOA) Dahiliye Mektubi Kalemi Belgeleri (DH. MKT)
• BOA DH. MKT. Dosya No: 1418, Gömlek No: 78
• BOA DH. MKT. Dosya No: 1391 Gömlek No:71
• BOA DH. MKT. Dosya No: 1684, Gömlek No: 34
• BOA DH. MKT. Dosya No: 1419, Gömlek No: 41
• BOA DH. MKT. Dosya No: 1397, Gömlek No: 40
• BOA DH. MKT. Dosya No:1567, Gömlek No: 78
• BOA DH. MKT. Dosya No: 1463 Gömlek No: 8
• BOA DH. MKT. Dosya No: 1560, Gömlek No: 99
• BOA, DH. MKT. Dosya No: 1559, Gömlek No: 50
• BOA DH. MKT. Dosya No: 1560, Gömlek No: 81
• BOA DH. MKT. Dosya No: 1546, Gömlek No: 115,
• BOA DH. MKT. Dosya No: 1551, Gömlek No: 63
• BOA DH. MKT. Dosya No: 1395, Gömlek No:78,
• BOA DH. MKT. Dosya No: 1366, Gömlek No: 88,
• BOA DH. MKT. Dosya No: 1380, G.N: 15.
• BOA DH. MKT. Dosya No: 1564, Gömlek No: 112
• BOA DH. MKT. Dosya No: 1389, Gömlek No: 58
• BOA DH. MKT. Dosya No: 2064 Gömlek No: 30,
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Bab-ı Ali Evrak Odası kalemi belgeleri (BEO)
• BOA BEO. Dosya No: 301 Gömlek No: 22563,
• BOA BEO. Dosya No: 310, Gömlek No: 23201
• BOA BEO. Dosya No: 310 Gömlek No: 23200,
• BOA BEO. Dosya No: 311 Gömlek No: 23316,
• BOA BEO. Dosya No: 315 Gömlek No:23571.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Şura-yı Devlet Belgeleri (ŞD)
• BOA ŞD. Dosya No:1338, Gömlek No:43,
• BOA ŞD. Dosya No: 1339, Gömlek No: 8,
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Yıldız Maliye Nezareti Maruzatı (Y.PRK.ML)
• BOA Y. PRK. ML. Dosya No:14 Gömlek No: 100
• BOA Y. PRK. ML. Dosya No: 14, Gömlek No: 103.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Yıldız Sadaret Resmi Maruzat Evrakı (Y.A. RES)
• BOA Y. A. RES. Dosya No: 35 Gömlek No: 36.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı (Y.A.HUS)
• BOA Y. A. HUS. Dosya No: 284 Gömlek No:4,
• BOA İ.DH. Dosya No: 1100 Gömlek No: 86213,
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) İrade Meclis-i Mahsus (İ. MMS)
• BOA İ. MMS Dosya No: 87 Gömlek No: 3753
• Telif Eserler
• DIĞIROĞLU, Filiz (2007), Memalik-i Osmaniye Duhanları Müşterekü’l-Menfaa Reji Şirketi Trabzon Reji İdaresi 1883-1914, İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi Yayınları.
• Düstur, 1. Tertip, c. 5 (1937) Ankara: Başvekalet Matbaası
• HÜSEYİN, Hüsnü (1340), Tütün Meselemiz-İnhisarcıların İddialarına Cevab, İstanbul: Amedi Matbaası.
• QUATAERT, Donald (1987), Osmanlı Devleti’nde Avrupa İktisadi Yayılımı ve Direniş, Ankara: Yurt Yayınları.
• SALİH Zeki (1928), Türkiye’de Tütün, Ziraat Zanaat ve Ticareti, İstanbul: Cumhuriyet Matbaası, 1. Basım.
• Makaleler
• AKPINAR, Mehmet (1998), “Reji Uygulamasına Trabzon Örneği”, Trabzon Tarihi Sempozyumu, Bildiriler, 6-8 Kasım 1998.
• ALTUN, Işıl (2007), “Türkülerde Tütün”, Tütün Kitabı, Ed. Emine Gürsoy Naskali, İstanbul: Kitabevi Yayınları: 409-418.
• ERLER, Mehmet Yavuz- Edinsel, Kerim; (2011). “Samsun’da Tütün Üretimi (1788-1919), Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C 4, S. 18: 231-247.
• KARACA, Ali; (2007), “Osmanlı İmparatorluğunda Reji ve Tütün Kaçakçılığında Trabzon Örneği: Bir Yabancı Sermaye Serüveni” , Tütün Kitabı, Ed. Emine Gürsoy Naskali, İstanbul: Kitabevi Yayınları, s. 56-85.
• KARAÇAVUŞ, Ahmet (2010), “XIX. Yüzyıl Sonu ve XX. Yüzyıl Başlarında Trabzon’da Tarım”, Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi, Trabzon: Serander Yayınları: 47-70.
• KESKİNKILIÇ, Erdoğan (2000), “Reji İdaresi ve Kuruluşu”, Akademik Araştırmalar Dergisi, Yıl 2000- S 4-5: 657-677.
• OKTAR, Tiğinçe (2007), “Osmanlı Devleti’nde Reji Şirketi‟nin Kurulmasından Sonraki Gelişmeler”, Tütün Kitabı. Editör. Emine Gürsoy Naskali, İstanbul: Kitabevi Yayınları: 45-55.
• PARMAN, Ebru (1988), “Niğde Çevresi Araştırmaları” Hacette Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C 5, S 2: 123-148.
• SATIŞ, İhsan (2011), “19. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı-Amerika Silah Ticareti”, History Studies ABD ve Büyük Ortadoğu İlişkileri Özel Sayısı: 295-311.
• ŞAHİN, Güven; - Taşlıgil, Nuran (2013). “Türkiye'de Tütün (Nicotiana Tabacum L.) Yetiştiriciliğinin Tarihsel Gelişimi ve Coğrafi Dağılımı” , Eastern Geographical Review. Jul 2013, Vol. 18, Issue 30: 71-101.
• ŞAŞMAZ, Musa (2005), “Niğde ve Çevresinde Kıtlık (1887-1892), Niğde Tarihi Üzerine, Ed. Musa Şaşmaz: 181-210.
• UZUN, Efkan (2012), “Mehmed Ali Paşa’nın Anadolu’ya Saldırısının Niğde ve Nevşehir Yöresindeki Tesirleri” Zeitschrift für die Welt der Türken Journal of World of Turks, Vol 4, No 2: 149-166.
• ÜNAL, Metin (2007), “Tütünün Dört Yüz Yılı” Tütün Kitabı, Ed. Emine Gürsoy Naskali, İstanbul: Kitabevi Yayınları: 17-33.
• YILMAZ, Fehmi (2007), “Tütün Üzerine Düşünceler: Batıda ve Bizde” Tütün Kitabı, Ed. Emine Gürsoy Naskali, İstanbul: Kitabevi Yayınları: 3-16.
• YÜKSEL, Ahmet (2012), “Türkiye’de Tütüncülerin Kaçakçılaşma Sürecinde Kolculuğun Baskısını İki Kolcunun Tercüme-i Halinden Anlama Denemesi” Ankara: Kebikeç, S 34: 185-199.
• Tezler
• BATMAN, Mustafa (2013), Tobacco Smuggling in the Black-Sea Region of the Ottoman Empire 1883-1914, İstanbul: İstanbul Şehir Üniversitesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• YILMAZ, Fehmi (2005), Osmanlı İmparatorluğu’nda Tütün: Sosyal, Siyasi ve Ekonomik Tahlil (1600-1883), İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi.
• İnternet
• http://blog.milliyet.com.tr/misti-de-tarihi-arayis---/Blog/?BlogNo=64713 07.07.2014.