Abdullah Bosnevî’nin Tefsirciliği

Yıl 2018, Cilt: 2 Sayı: 1 - NİSAN, 74 - 99, 20.04.2018

Hidayet Aydar

https://doi.org/10.31121/tader.404190

Cited By: 2

Öz

Osmanlı
döneminin önemli âlimlerinden biri olan Abdullah Bosnevî’yi konu alan bu
çalışmamızda, müellifin Tefsir çalışmaları ele alınacaktır. Bosnalı olan âlimimiz,
hayatının büyük bir kısmını başta İstanbul ve Konya olmak üzere Anadolu’da
geçirmiştir. Bilhassa Tasavvuf alanında öne çıkmıştır. Bununla beraber muhtelif
sure ve ayet tefsirleri de yapmıştır. Çalışmamızda Bosnevî’yi daha iyi anlamak
açısından kısaca işârî tefsir, Bosnevî’nin hayatı ve tasavvuf yönü üzerinde de
kısaca durulacaktır. Daha sonra hazırlamış olduğu sure ve ayet tefsir
risaleleri tanıtılacaktır. Müellifimizin tefsirciliği ülkemizde çalışmalara
fazlaca konu olmamıştır. Biz de burada Bosnevî’nin tefsir yönüne dikkat çekmek
istedik. Bunun için müellifin tefsir risalelerini teker teker tanıtacak;
bazılarını daha detaylı ele alacağız. Bu çalışmada Bosnevî’nin tefsir
risalelerini ilim kamuoyuna tanıtmak, genç araştırmacıların dikkatini bu
noktaya çekmek istihdaf edilmiştir.

Osmanlı
döneminin önemli âlimlerinden biri olan Abdullah Bosnevî’yi konu alan bu
çalışmamızda, müellifin Tefsir çalışmaları ele alınacaktır. Bosnalı olan âlimimiz,
hayatının büyük bir kısmını başta İstanbul ve Konya olmak üzere Anadolu’da
geçirmiştir. Bilhassa Tasavvuf alanında öne çıkmıştır. Bununla beraber muhtelif
sure ve ayet tefsirleri de yapmıştır. Çalışmamızda Bosnevî’yi daha iyi anlamak
açısından kısaca işârî tefsir, Bosnevî’nin hayatı ve tasavvuf yönü üzerinde de
kısaca durulacaktır. Daha sonra hazırlamış olduğu sure ve ayet tefsir
risaleleri tanıtılacaktır. Müellifimizin tefsirciliği ülkemizde çalışmalara
fazlaca konu olmamıştır. Biz de burada Bosnevî’nin tefsir yönüne dikkat çekmek
istedik. Bunun için müellifin tefsir risalelerini teker teker tanıtacak;
bazılarını daha detaylı ele alacağız. Bu çalışmada Bosnevî’nin tefsir
risalelerini ilim kamuoyuna tanıtmak, genç araştırmacıların dikkatini bu
noktaya çekmek istihdaf edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Abdullah Bosnevi, hayatı, işârî tefsir, tefsir risaleleri

Abdullah Bosnevi and His Tafsir Treaties

Öz

This article is about one of the pioneer scholars of Ottoman era, Abdullah Bosnevi and his tafsir studies. The scholar who is from Bosnia spent most of his life in Anatolia, especially in Istanbul and Konya. He stood out in the field of sufism. On the other hand, he is the author of various Quranic sura and ayat tafsirs. The main focus of our article is his tafsirs. Depending on the condition of tafsir, the works are either elaborated on or mentioned briefly. We avoided going into detail with all tafsirs since it would exceed the standard length of an article. Our primary goal is to introduce Bosnevi’s treaties written on tafsir. Besides, the article features some brief information on his life, approach to sufism and tafsir methodology. Because of the fact that his tafsirs are written with his sufi tendencies, we briefed on Ishari tafsir tradition as well.

Anahtar Kelimeler

Abdullah Bosnevi, his life, Sufism, Ishari tafsir

Kaynakça

• Alpaydın, Mehmet Akif, “Abdullah Bosnevî’nin Tefsir Risâleleri ve Türkçe Âdiyât Sûresi Tefsîri”, Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (AUID), 9 (Aralık 2017): 370-375.
• Ateş, Süleyman, İşâri Tefsir Okulu, Yeni Ufuklar neşriyat, İstanbul: 1998.
• el-Bağdadi, İsmail, Hediyyetu’l-Arifin Esmau’l-Müellifin ve Asaru’l-Musannifin, Beyrut: Daru İhyai’t-Turasi’l-Arabi, (İstanbul: 1951’den).
• Baş, Derya Çakır, “Abdullah Bosnevî’nin Tecelliyâtü arâisi’n-nusûs’unda Teşbih ve Tenzihe Dair Görüşleri”, Tasavvuf ilmi ve akademik araştırma dergisi, 31 [2013/1], s. 33-56.
• Bayramoğlu, Fuat -Nihat Azamat, “Bayramiyye”, DİA, cilt V, İstanbul: 1992, 269-273.
• Birışık, Abdülhamit, “Tefsir”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), cilt 40 (İstanbul, 2011).
• Bozkurt, Birgül, “Abdullah Bosnevî’nin Vahdet-i Vücûda Dair Bir Risalesi ya da Kitâbü Tehakkuk”, İslâmî İlimler Dergisi, Yıl 11, Cİlt 11, Sayı 1, Bahar 2016, 50-64.
• Bursalı Mehmet Tahir, Osmanlı Müellifleri, Ankara: 2009.
• Bursalı Mehmet Tahir, “Şarih-i Fusûs Abdullah Bosnevî”, Sırat-i Mustakim, cilt 6, adet: 137, 20 Rebiulahir 1326, 104-105.
• Carra de Vaux, “Tefsir”, İslam Ansiklopedisi, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul: 1979, XII/I.
• Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Usûlü, Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara: 1983.
• el-Cessâs, Ebûbekir Ahmed b. Ali er-Râzî, Ahkâmu’l-Kur’ân, (Tahk. M. Sadık Kamhâvî), Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut: 1412/1992.
• Çakmaklıoğlu, M. Mustafa, “Abdullah Bosnevî’nin Fusûsu'l-Hikem Şerhinde Velayet Düşüncesi”, Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi. II, (2014): 126-146.
• Çoban, Ali, “Klasik Bir Tasavvufî Eser Olarak Mesnevî Ve Bosnalı Şârihleri: Sûdî Bosnevî, Ali Dede Bosnevî Ve Abdullah Bosnevî”, Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 42, 2016, s. 248-251.
• DİA, “Melâmiyye”, DİA, cilt XXIX, İstanbul: 2004, 25-35.
• Ebû Hayyân el-Endülüsî, el-Bahru’l-Muhît, (Tahk. Adil Ahmed Abdulmevcûd-Ali Muhammed Muavvid), Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrût: 1413/1993.
• Ebu'l-Beka Eyüp b. Musa el-Huseyni, el-Kulliyyat, Müessesetu’r-Risale, Beyrut: 1419/1998.
• İbn Cüzey el-Kelbî, Muhammed b. Ahmed, et-Teshîl li Ulûmi’t-Tenzîl, (Dabt: Muhammed Sâlim Hâşim), Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrût: 1415/1995.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddin, Rahmetün mine’r-Rahmân fi Tefsiri ve İşârâti’l-Kur’ân, (Cem’: M.Mahmud el-Ğurâb), Dimaşk: 1410/1989.
• el-Kafiyeci, Muhammed b. Süleyman, et-Teysir li Kavaidi ilimi’t-Tefsir, (Tahk. Nasır b. Muhammed el-Matrudi), Daru’r-Rifai li’n-Neşr ve’t-Tevzi’, er-Riyad: 1410.
• Kara, Mustafa, “Abdullah Bosnevî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), cilt I, İstanbul: 1988.
• Kartal, Abdullah, Abdullah Bosnevî ve Merâtib-i Vücûd İle İlgili Bir Risalesi, (Yüksek Lisans tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul: 1996.
• Kartal, Abdullah, “Bursa’da Bosnalı Bir Melami Abdullah Bosnevi Hayatı, Eserleri ve Bir Kasidesi”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, sayı 6, cilt 6, Bursa: 1994.
• Kartal, Abdullah, “Sadreddin Konevi'nin Osmanlı Düşüncesine Etkisi: Abdullah Bosnevi Örneği”, IL Uluslararası Sadreddin Konevi Sempozyumu Bildirileri, 6- 8 Ekim 2011, Konya, (Editör: Hasan Yaşar), Baskı Yılı Mart 2014, 138-141.
• Kartal, Abdullah, “Türkçe İlk Fusûsu’l-Hikem Şerhi: Tecelliyâtü Arâisi’n-Nusûs fî Manassâti Hikemi’l-Fusûs”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı 8, cilt 8, 1999, 306-315.
• Kâtip Çelebi, Musatafa b. Abdillah Hacı Halife, Keşfu’z-Zunun an Esami’l-Kutubi ve’l-Fünun, Daru İhyai’t-Turasi’l-Arabi, Beyrut: ts.
• Kehhale, Ömer b. Rıza, Mu’cemu’l-Müellifin, Daru İhyai’t-Turasi’l-Arabi, Beyrut: ts.
• Kılıç, Mahmud Erol, “Fusûsü’l-Hikem”, DİA, cilt 13, İstanbul 1996, 232-233.
• el-Kuşeyrî, Ebu’l-Kasım Abdulkerim, Tefsiru’l-Kuşeyrî Letâifü’l-İşârât, (Vad’: Abdullatif Hasan Abdurrahman), Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut: 1428/2007.
• Müslim b. El-Haccac, Sahîhu Müslim, Çağrı Yayınları, İstanbul 1401/1981.
• Necmuddin el-Kubrâ, Ahmed b. Ömer, et-Te’vîlâtü’n-Necmiyye fî’t-Tefsiri’l-İşârî es-Sûfiyye, (Tahk. Ahmed Ferid el-Mezîdî), Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut: 2009.
• Pak, Zekeriya, “Rivâyet Ağırlıklı Tefsirler”, Tefsir, (Editör: M. Akif Koç), Grafiker Yayınları, Ankara: 2012.
• Polat, Fethi Ahmet, “Dirâyet Ağırlıklı Tefsirler”, Tefsir, (Editör: M. Akif Koç), Grafiker Yayınları, Ankara: 2012.
• Ruzbihân el-Baklî, Ebû Muhammed Sadruddin, Arâisü’l-Beyân fi Hakâiki’l-Kur’ân, (Tahk. Ahmed Ferid el-Mezîdî), Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Betrut: 2008/1429.
• es-Sa’lebî, Ebu İshak, el-Keşf ve’l-Beyân (Tefsîru’s-Sa’lebî), (Dirase ve Tahk. Ebû Muhammed b. Aşûr), Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut: 1422/2002.
• es-Suyûtî, Ebu’l-Fadl Celaluddin Abdurrahman, el-İtkân fi Ulûmi’l-Kur’ân, (Tahk. Merkezu’d-Dirâsâti’l-Kur’âniyye), el-Memleketu’l-Arabiyyeti’s-Suûdiyye, Mecmau’l-Melik Fehd li’t-Tibaeti’l-Mushafi’ş-Şerif, ts.
• es-Sülemî, Ebu Abdirrahman Muhammed b. El-Hüseyin el-Ezdî, Hakâiku’t-Tefsîr Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîz, (Tahk. Eyyid Amrân), Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrût: 1421/2001.
• Tatlı, Bekir, “Fusûsu’l-Hikem Şarihi Abdullah Bosnevî’ye (ö. 1054/1644) Ait Bir Risale: er-Risâle fî temessüli Cibrîl”, Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 6 (2005), sayı: 15.
• et-Tüsterî, Ebû Muhammed Sehl b. Abdillah, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, (Tahk ve Dabt: Taha Abdurraûf Sa’d-Sa’d Haan Muhammed Ali), Dâru’l-Harem li’t-Turâs, el-Kâhira, 2004.
• ez-Zehebî, Muhammed Hüseyin, İlmu’t-Tefsîr, el-Kâhire: Dâr’l-Maârif, ts.
• ez-Zerkânî, Muhammed Abdulazim, Menâhilu’l-İrfân fî Ulûmi’l-Kur’ân, (Tahk. Fevvâz Ahmed Zemerlî), Dâru’l-Kitabi’l-Arabî, Beyrût: 1415/1995.
• ez-Zerkeşî, Bedruddin Muhammed b. Abdillah, el-Burhân fî Ulûmi’l-Kur’ân, (Tahk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim), Mektebetu Dâri’t-Turâs, el-Kâhire: ts.
• ez-Zirikli, Hayruddin, el-A’lam Kamusu’t-Teracim li Eşheri’r-Ricali ve’n-Nisai mine’l-Arabi ve’l-Must’ribine ve’l-Musteşrikin, Daru’l-İlm li’l-Mellayin, Beyrut: 2002.
• Ziyai, Ali Ekber, “Abdullah Bosnevî Efendi (ö. 1054/1644) ve ‘Sırr-i Yakîn’ Risalesi”, Misbah, Sonbahar 2014, Yıl 3, sayı 9, 81-95.
• Ay, Mahmut, “İşari Tefsiri Yeniden Düşünmek”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2011, 24. el-Hancî, Muhammed b. Muhammed el-Bosnevî, el-Cevheru’l-Esnâ fî Terâcimi Ulemâi ve Şuarâi Bosna, (Tahk. Abdulfettâh Muhammed el-Hulv), Dâru Hecer, 1413/1992.
• İbn Acibe, Ebu’l-Abbas Ahmed b. Muhammed, el-Bahru’l-Medîd fî Tefsiri’l-Kur’ani’l-Mecid, (Tahk. Ahmed Abdullah el-Kıreşî Ruslan), el-Kahire 1419/1999.
• Özdemir, Mehmet, “Bosnalı Abdullah Efendi’nin ‘Şerh-i Beyt-i Mesnevî’si”, International Journal of Social Science, Number: 62, Winter I 2017.
• Ukkâş, Hüseyin Ali, “et-Tefsîru’s-Sûfî el-İşârî li’l-Kur’âni’l-Kerim: Menhecu’l-İstinbât ve’d-Dilâle el-Cedîde (Kelimetu’l-Ard Nemûzecen)”, Mecelletu’l-Ulûmi’l-İnsâniyye ve’t-Tatbîkiyye, sayı 17, 2008.
• Uludağ, Süleyman, “İşârî Tefsir”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), cilt 23, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2001.
• Zukka, Abdurrahim Ahmed, “el-İtticâhu’l-İşârî fî Tefsiri’l-Kur’âni’l-Kerim, Mefhûmuhu ve Neş’etuhu ve Edilletuhu ve Şur ve Edilletuhu ve Şurûtuhu ve Davâbituh”, el-Mecelletu’l-Urduniyye fî Dirâsâti’l-İslâmiyye, cilt 3, aded 1.