Abdurrahman Mevlidi

Yıl 2019, Cilt: 4 Sayı: 1, 35 - 88, 10.03.2019

Mehmet Sait Mermutlu

https://doi.org/10.30622/tarr.484761

Öz

İslâm Edebiyatı’nda ve özellikle de Türk Edebiyatı’nda
Peygamberimiz’e duyulan sevgi ve saygı O’na dair özel eserlerin vücuda
getirilmesine sebep olmuştur. "Esmâ-yı Nebi, Sîre,
Mevlid, Mirâc-nâme, Mucizât-ı Nebi, Gazavat-ı Nebi, Hilye, Ahlâku'n Nebi,
Hicretü'n-Nebi(Hicret-nâme), Vefâtü'n-Nebi, Şefaat-nâme, Kırk Hadis, Yüz Hadis,
Bin Hadis, Na‘t vb.  

Bu konuların
herbiri ayrı bir çalışmayı gerektirecek mahiyette olup İslâm Peygamberi’nin
hemen hemen bütün özellikleri büyük bir ihtirâm ve hassasiyetle kaleme alınmış
ve ortaya konulan eserler İslâm dünyasının Peygamberi’ne bakışını ve O’nu adeta
hayatın merkezi haline getirdiğini göstermiştir. Hem yaşadığı hayat dilimi
içerisinde örnek şahsiyet; hem de inancı gereği âhiret planında en çok ihtiyaç
duyulan (şefaatçı) kimliğiyle hep kalplerinde, hayatının içinde, ticaretinde, evinde
ve başucundaki kitapları arasındadır.

“Mevlid”, bütün
bu eserler içinde en çok ilgi görmüş ve en yaygın olanıdır. Şüphesiz bu denli
ilgi, farklı dillerde de mevlid yazılmasına sebep olmuştur: Arapça
mevlidler yanında Farsça,
Arnavutça, Kürtçe, Cava dilinde, Boşnakça,
Rumca, Çerkesçe, Ordu dilinde, Savahill
dilinde, Alhamyado
(Arap harfleriyle yazılmış
İspanya-havalisi dili) ve Tatarca mevlidler de vardır.

Türkçe kaleme
alınmış 200 civarında Mevlid, bu türün özellikle Türkler arasında ne denli bir
şöhretin sahibi olduğunu gösterir. Özellikle Süleyman Çelebi’nin eseri olan Vesîletü’n-Necât
hiç şüphe yok ki yüzlerce mevlid arasında en çok şöhret yakalayan ve
kütüphanelerde de nüshaları bulunan Mevlid’tir. Diğerleri arasında Süleyman
Çelebi Mevlidi’ne (çok-az)benzer olanlar ve olmayanlar diye bir tasnif
oluşturmak pekâlâ mümkündür.

Bazı
araştırmacıların “Abdurrahman” isimli bir yazar tarafından kaleme alınmış
birkaç mevlidten bahsetmelerine rağmen gerek okuyucuya aktarılan bilgiler ve
gerekse yaptığımız incelemede bu mevlidlerin eserimizden farklı mevlidler
olduğu anlaşılmıştır.

Üzerinde
çalışma yaptığımız eserin, müstensihi ve yazım tarihi belirtilmemiş, ancak yazarının
“Abdurrahman” isminde olup mevlidin ilk beyitlerinde zikredildiği; sade ve
anlaşılır diliyle, yer verdiği başlıklar, fasıllar ve üç bölümden bir kesit
aktarımıyla Vesîletü’n-Necât’a dokunan yanlarının yanında, farklı bir eser kimliğiyle
pek bilinmeyen gözden ırak kalmış bir mevlid örneği sunar bize.

Mevlid’te,
meşhur Süleyman Çelebi Mevlidi’ndeki konular işlenmiş olup başlıklar şu şekilde
sıralanmıştır: Münâcât, Velâdet, Risâlet, Mirâc, Vefat ve Duâ.

40 varak ve
“Nesih” yazı türüyle İncelediğimiz kahverengi karton kapaklı kitabın içerisinde
toplam 764 beyit olarak kaleme alınmış olan Mevlid, Mevlid duâsı, Medhiye ve
dünyanın faniliğini anlatan şiirlerin yanısıra; “Niyazî-i Mısrî, Kemâl Ümmî,
Yunus Emre” gibi mutasavvıfların ve bazı şairlerin de şiirlerinden örnekler
verilir. 

Anahtar Kelimeler

Türk Edebiyatı, Süleyman Çelebi, Abdurrahman Mevlidi, Vesîletü’n-Necât

Abdurrahman’s Mevlid

Öz

Love and respect for our Prophet in Islamic literature, especially Turkish literature

has caused the return of his private works to the body. “Esmâ-yı Nebi, Sîre,

Mevlid, Mirâc-nâme, Mucizât-ı Nebi, Gazavât-ı Nebi, Hilye, Ahlâku’n Nebi,

Hicretü’n-Nebi (Hicret-nâme), Vefâtü’n-Nebi, intercession-Şefaât-nâme, Forty

Hadith, Hundred Hadith, Thousand Hadith, Na’t etc.

Each of these topics will require a separate study. Almost all the features of

the Prophet of Islam were taken with great care and sensitivity and the works

revealed have shown that the view of the Prophet of the Islamic world and He

make it almost the center of life. He is the example personality in the slice of life

he lived in; as well as the belief that the most needed in the plan of the Hereafter

(Intercessor) in his life, in his trade, at home, and among his books.

Mevlid is the most popular and most prevalent of all these works. Undoubtedly

this interest has led to the writing of Mevlid in different languages: In addition

to the Arabic Mevlids, there are Persian, Albanian, Kurdish, Javanese, Bosnian,

Greek, Circassian, here are also Army language, Savahill language, Alhamyado

(spanish language written in Arabic letters) and Tatar language Mevlids. Some

200 Mevlids who have been taken in Turkish have shown what a reputation it

has among Turks. Especially the work of Suleiman Chalabi, Vesiletü’nü-Necat is

undoubtedly the most famous among hundreds of mevlids and Mevlid, who also

had copies in his libraries. Among others, it is possible to create a group called

Suleiman Chalabi’s work and those that are not alike. The work we are working

on is simple, understandable, he chapter titles and a section from two sections, as

well as the similarity of Vâsîlü’nü-Necât, it presents us with an example of a very

unknown Mevlid with a different work identity.

Anahtar Kelimeler

Turkish literature, Suleiman Chalabi, Mevlid of Abdurrahman, Vâsîlü’nü-Necât, The Prophet of Islâm

Kaynakça

• Akalın, L. Sami, Edebiyât Terimleri Sözlüğü, İstanbul, 1966.
• Akay, Hasan, İslâmî Terimler Sözlüğü, Ankara, İşaret Yay, 1995.
• Akdağ, Soner, Süleyman Çelebi’nin Mevlid’i Üzerine, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi S. 36, Erzurum, 2008.
• Arat, R.Rahmeti, Eski Türk Şiiri, Ankara,1965.
• Aymutlu, Ahmet, Süleyman Çelebi ve Mevlid-i Şerif, M.E.B.Yay.,İstanbul, 1995.
• Banarlı, Nihad Sami, Resimli Türk Edebiyâtı Tarihi, I-II, İstanbul, Milli Eğitim Bakanlığı Yay.,1971.
• Bektaş, Ekrem, Diyarbakırlı Kâmî ve Mevlidi, Turkısh Studıes, 6/1, 2011.
• Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri, I, II, III, İstanbul, 1333.
• Cebecioğlu, Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Ankara, Rehber Yay., 1977.
• Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara, AK yay., 1993,
• Dilçin, Cem, Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Ankara, Türk Dil Kurumu Yay., 1997.
• Ergün, Saadettin Nüzhet, Türk Şâirleri, I-III, İstanbul, 1946.
• Fatin Efendi, Tezkire-i Hatimetü’l-Eş‘ar, İstihkâm Alayları Litoğrafya Destgahı, 1271.
• Gölpınarlı, Abdulbaki, Divân Şiiri, İstanbul, Varlık Yay., 1955.
• Hacı Reşid Paşa, Tasavvuf Tarikatlar Silsilesi ve İslâm Ahlakı, Salah Bilici Yay., 1965.
• İnal, İbnülemin Mahmud Kemal, Son Asır Türk Şairleri, İstanbul, 1969-1971.
• İz, Fahir, Eski Türk Edebiyâtı’nda Nazım, I-II, Ankara, Akçağ Yay., 1995.
• Kanar, Mehmet,Büyük Farsça-Türkçe Sözlük, İstanbul, 1993.
• Köksal, Fatih, Mevlidnâme, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 2011.
• Kurnaz, Cemal, Münâcât Antolojisi, Ankara, Türkiye Diyânet Vakfı Yay., 1992.
• Levend, Agah Sırrı, Divân Edebiyâtı,(Kelimeler, Remizler, Mazmunlar ve Mefhumlar), İstanbul, 1980.
• Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî(Tezkire-i Meşâhir-i Osmaniye), İstanbul, III,Matbaa-i Âmire, 1311.
• Mermutlu, M. Sait, Muhammed Şaban Kâmî-i Amidi’nin Eserleri, Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, Kasım 2011.------------------------------, 19. Asırda Bir Bilgin, Mutasavvıf ve Divân Şairi Muhammed Şaban Kamî-i Amidî, Uluslararası Diyarbakır Sempozyumu, 02-06 Kasım 2016.
• Muallim Nâcî, Lûgat-ı Naci, İstanbul, 1987.
• Muhammed Şaban Kâmî, Der-Beyân-ı Mi‘râc-ı Hazret-i Muhammed, İstanbul, Süleymaniye Kütüphanesi, Tahirağa, 522/3-7; Kadı Burhaneddin, 146/1-4, 1279.-----------------------------------------, Divân, İstanbul, Süleymaniye Kütüphanesi, Tahirağa, 522/3-7; Kadızâde Burhaneddin, 146/1-4, 1280.-----------------------------------------, Mevlid-iNebî, Diyarbakır İhtisas Kütüphanesi, Yazmalar, 4378/A, 1298.---------------------------------------, Mevlid, Ankara Millî Kütüphane, Yz., A/5748, 1279.---------------------------------------, Mevlid-i Şerif, İstanbul, 1279.---------------------------------------, Risâle-i Mevlid-i Şerif-i İrfâniyye, İstanbul, 1279-80.
• Mustafa Afyonkarahisârî, Ahter-i Kebir, İstanbul, Matbaa-i Amire, 1310.
• Mutçalı, Serdar, Arapça Türkçe Sözlük, Dağarcık Yay., 1995.
• Okiç, Tayyib, Çeşitli Dillerde Mevlidler ve Süleyman Çelebi Mevlidi'nin Tercemeleri, Atatürk Üniversitesi lslâmî İlimler Fakültesi Dergisi, Aralık, 1975.
• Özön, M.Nihat, Büyük Osmanlıca-Türkçe Sözlük, İstanbul, 1959.
• Pakalın, M.Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, I-II-III, İstanbul, Milli Eğitim Bakanlığı Yay., 1993.
• Pala, İskender, Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü, Ankara, Akçağ Yay., 1995.
• Pekolcay, Necla, İslâmî Türk Edebiyâtı, İstanbul, Kitabevi Yay., 1994.----------------------------, İslâmî Türk Edebiyâtı’nda Şekil ve Nev’ilere Giriş, İstanbul,Kitabevi Yay., 1994.-----------------------------, İslâmî Türk Edebiyâtı’nın Eski Metinlerinde Sık sık Adı Geçen Şahsiyetler, XI, Ankara, Diyânet Dergisi, 1970.-----------------------------, Mevlid (Vesiletü’n-Necat), Ankara,Türkiye Diyânet Vakfı Yay., 1997.
• Süleyman Çelebî, Mevlid(Vesîletü’n-Necât), Nşr. Necla Pekolcay, İstanbul.
• Süreyya, Mehmed,(1308): Sicilli Osmanî, İstanbul, 1980.
• Şemseddin Sami, Kamusu’l-A’lâm, İstanbul, Mihran Matbaası, 1302-1316.---------------------------, Kamûs-i Türkî, İstanbul, 1992.
• Uzun, Mustafa Ismet, İslâm Arastırmaları Dergisi, Vefeyât, S. 20, 2008.
• Yazır, Mahmud Bedreddin, Kalem Güzeli, I,II,III, Ankara, Diyânet İşleriBaşkanlığı Yay., 1972-89.