Emtia Borsalarının Gelişiminde Elektronik Ürün Senedi Sisteminin Rolü: Türkiye Açısından Bir Değerlendirme

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 1, 9 - 24, 30.06.2019

Nurten Gün Emine Tahsin

Öz

Emtia borsaları çok sayıda alıcı ve satıcıyı bir araya getiren, kuralları önceden belirlenmiş olan ve emtia işlemlerinin yapılmasına olanak sağlayarak işlem maliyetlerinin düşürülmesine hizmet eden merkezi platformlardır. İşlem Maliyetleri Teorisi çerçevesinde, emtia borsacılığının işlem maliyetlerini düşürmek için sunduğu kurumsal mekanizmalar merkezi işlem platformu, merkezi karşı taraf hizmeti, merkezi takas hizmeti ile lisanslı depoculuk ve ürün senedi sistemi ile entegrasyon olarak belirtilmektedir. Literatürde Türkiye’de emtia borsacılığını inceleyen çalışmalar olsa da, bütüncül bir yaklaşım ile bahsedilen kurumsal mekanizmalar üzerinde çok durulmamıştır. Çalışma Türkiye’de emtia borsacılığının gelişimini ortaya koyarak ve sistemi özellikle lisanslı depoculuk ve elektronik ürün sistemi ile entegrasyon açısından İşlem Maliyetleri Teorisi ışığında inceleyerek bu boşluğu kapatmayı hedeflemektedir. Elde edilen bulgular çerçevesinde, emtia piyasalarında derinleşmenin sağlanması açısından Ürün İhtisas Borsası’nın önemi üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

İşlem Maliyetleri, Emtia Borsacılığı, Lisanslı Depoculuk, Ürün Senetleri

Role of Electronic Warehouse Receipt System in Development of Commodity Exchanges: An Assessment for Turkey

Öz

Commodity exchange is a centralized platform where buyers and sellers reduce transaction costs by carrying out commodity transactions under a set of clearly defined rules. Institutional mechanisms which commodity exchanges offer to reduce the transaction costs are stated as central trading platform, central counterparty service, central clearing and settlement service and integration with licensed warehousing and electronic warehouse receipt (EWR) system within the framework of Transaction Cost Theory. Although the literature contains some studies coping with the analysis of commodity exchange system in Turkey, little attention has been paid to mentioned institutional mechanisms by a holistic approach. This article tries to fill this gap by revealing the development of commodity exchange system in Turkey and evaluating it especially with regards to integration with licensed warehousing and EWR system in the consideration of Transaction Cost Theory. In the light of the findings obtained, the establishment of Specialized Commodity Exchange is highlighted for the deepening of the commodity markets in Turkey.

Anahtar Kelimeler

Transaction Costs, Commodity Exchange, Licensed Warehousing, Warehouse Receipts

Kaynakça

• Akovalı, U. 2014. Merkezi Karşı Taraf, Türkiye Future Piyasalarında Risk Yönetimi ve Teminatlandırma [MSc Tezi]. İstanbul: Galatasaray Üniversitesi.
• Black, D. 1986. “Success and Failure of Futures Contracts: Theory and Empirical Evidence” Monograph Series in Finance and Economics. New York: New York University.
• Bollman, K. 2003. “What Killed the Di-ammonium Phosphate Futures Contract”. Review of Agricultural Economics, 25, 483-505.
• Bronsen, B. & Fofana,N. 2001. “Success and Failure in Agricultural Futures Contracts”. Journal of Agribusiness, 19, 129-145.
• Coase R.H., 1960. The Problem of Social Cost. Journal of Law and Economics. 3, s. 1-44.
• Doğu Akdeniz Kalkınma Ajansı. 2015. Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Araştırması ve Ön Fizibilite.Çalışması. http://www.dogaka.gov.tr/Icerik/Dosya/www.dogaka.gov.tr_520_RE2N81DD_Tarim-urunleri-Lisansli-Depoculuk-Arastirmasi-ve-on-Fizibilite-calismasi.pdf. Erişim: 25/11/2018.
• Dumludağ, D., 2014. “Kurumlar, Kurumsal Değişim ve Ekonomik Kalkınma, s.15-36” Kalkınmada Yeni Yaklaşımlar. Ankara: İmge Kitabevi.
• Erbay, R., 2002. Gelişmekte Olan Ülkelerde Tarım Ürünlerinin Futures ve Options Piyasaları: Türkiye Örneği [PhD Tezi]. Edirne: Trakya Üniversitesi.
• Erbay, R., 2003. Gelişmiş Ülkelerde Tarım Piyasalarının Organizasyonu. İstanbul: İstanbul Ticaret Odası Yayınları.
• Furubotn, E.G. & Richter, R., 2005. Institutions and Economic Theory: The Contribution of the New Institutional Economics. Ann Arbor: The University of Michigan Press.
• Futures Industry Association, 2018. Top Contracts & Region and Category Volume & Region and Category Open Interest & 2017 Volume Highlights Infographic. https://fia.org/articles/total-2017-volume-252-billion-contracts-down-01-2016. Erişim: 25.11.2018.
• Kaya, M., 2017. Tarımda Lisanslı Depoculuk Sistemi: Hububat Piyasası Örneği ,Uzmanlık Tezi, T.C. Kalkınma Bakanlığı, Ankara.
• Martin, S., 2016. Storage Matters: Managing Grain, Securing Finance, and Building Markets, PhD Tezi, Waterloo Üniversitesi, Kanada.
• Memiş, S. & Keskin, D., 2015. “Tarımsal Mamullerde Lisanslı Depoculuk Sisteminin Rolü”, Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 22(2), s.619-633.
• Merkezi Kayıt Kuruluşu, 2017. 2017 Faaliyet Raporu. https://www.mkk.com.tr/tr/file/Site/right-pane/Faaliyet-Raporu, Erişim: 06.10.2018.
• Moskow, M,H., 2006. Public Policy and Central Counterparty Clearing. Federal Reserve Bank of Chicago Economic Perspectives Conference, 4Ç/2006.
• Nordier, A., 2013. The Role of a Warehouse Receipt System: A Case Study of The Malawian Agricultural Commodity Exchange, MSc Tezi, Pretoria Üniversitesi, Güney Afrika.
• North, D.C., 1990. Institutions, Institutional Change, and Economic Performance. New York: Cambridge University Press.
• North, D.C., 1991. “Institutions, s.97-112” Journal of Economic Perspectives, 5(1).
• Sezal, L., 2017. “Türkiye’de Lisanslı Depoculuk Sistemi ve Sağlanan Devlet Teşvikleri”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(52).
• Stiglitz, J., 1986. “The New Development Economics, s.257-65” World Development. 14(2).
• Stiglitz, J., 1989. “Sharecroping, s. 208-315”, John Eatwell vd. (Ed), The New Palgrave Economic Development, London: Macmillan.
• Takasbank 2017. Takasbank CPMI-IOSCO Disclosure.Framework. https://www.takasbank.com.tr/en/services/services-provided/central-counterparty-ccp. Erişim: 13.06.2019.
• T.C. Ticaret Bakanlığı İç Ticaret Genel Müdürlüğü. Lisanslı Depoculuk. https://icticaret.gtb.gov.tr/istatistikler/lisansli-depoculuk Erişim: 25.11.2018.
• Tahsin, E., 2014. “21. yy’da Tarım ve Kalkınma Sorununa Bakmak, s.185-208” Kalkınmada Yeni Yaklaşımlar. Ankara: İmge Kitabevi.
• Toprak Mahsulleri Ofisi. 2017. TMO Hububat Raporu. http://www.tmo.gov.tr/Upload/Document/hububat/hububatraporu2016.pdf, Erişim: 13.11.2017.
• United Nations Conference on Trade and Development., 2009a. The Development Role of Commodity Exchanges. New York and Geneva: United Nations Publication.
• United Nations Conference on Trade and Development., 2009b. Development Impacts of Commodity Exchanges in Emerging Markets. New York and Geneva: United Nations Publication.
• United States Agency International Development (USAID)., 2012. Building an Enabling Environment for Functioning Commodity Exchanges. Policy Brief, 2. http://eatproject.org/docs/ (16/11/2018)
• Ünal, M.R., 2011. Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Araştırma Raporu. Malatya: T.C. Fırat Kalkınma Ajansı.
• Yurtoğlu, B.İ., 2015. Ürün Senedinin Tarım Sektörünün Finansmanındaki Rolü, MSc Tezi, T.C. Başkent Üniversitesi, Ankara.
• Williamson, O.E., 2000. “The New Institutional Economics: Taking Stock, Looking Ahead” Journal of Economic Literature, 38(5).