DEDE KORKUT KİTABI’NDA BİLGİ KİPLİĞİ

Yıl 2019, Cilt: 8 Sayı: 1, 38 - 52, 15.03.2019

Duygu Kamacı Gencer

Öz

Konuşucunun
önerme karşısındaki tutumu ile ilgili anlamsal bir kategori olan kiplik, Aristo
(MÖ 384-322) ile birlikte felsefe ve mantık araştırmalarında kendisine yer
bulmuş, 19. yüzyıldan itibaren de dilbilimi alanyazınında kiplik üzerine
incelemeler yapılmaya başlanmıştır. Dilbilimde Jespersen (1860-1943) ile
başlayan modern kiplik çalışmaları, araştırmacılar tarafından anlamsal,
biçimsel ve sözdizimsel düzlemde gerçekleştirilmiştir. Söz konusu araştırmacılar
içinde Palmer, kipliği tipolojik bakımdan inceleyerek yaptığı özgün kiplik sınıflandırması
ile alanyazınında sıkça başvurulan bir kaynağa imza atmıştır. Bu çalışmada,
Oğuzların sosyal ve siyasi hayatını anlatan, konuşucu ve dinleyici bakımından
kiplik incelemesi için araştırmacılara zengin bir içerik sunan Dede Korkut Kitabı’nın bilgi kipliği
kategorileri, Palmer’ın belirlemiş olduğu ölçütler eşliğinde ele alınmış ve
elde edilen verilerden yola çıkılarak Palmer’ın bilgi kipliği sınıflandırmasına
yeni kategoriler ile katkı sağlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kiplik, önerme kipliği, bilgi kipliği, Dede Korkut Kitabı

Kaynakça

• Aikhenvald, A. (2004). Evidentiality. Oxford: Oxford University Press.
• Aslan Demir, S. (2007). İstek kipliği, gerçeklik ve gerçekleştirilebilirlik. VIII. Uluslararası Dil, Yazın ve Deyişbilim Sempozyumu Bildiri Kitabı I, 2018, Konya, s. 581-590.
• Aslan Demir, S. (2008). Türkçede isteme kipliği semantik-pragmatik bir inceleme. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Aslan, S. (2009). -mAlI'nın emir ve istek bildirme işlevi üzerine. International Journal of Central Asian Studies, 13, 217-230.
• Bybee, J. ve Fleischman, S. (1995). Modality in grammar and discourse: an introduction essay. Modality in Grammar and Discourse, Amsterdam: John Benjamin Publishing, s. 1-14.
• Bybee, J.; Perkins, R. ve Pagliuca, W. (1994). The evolution of grammar tense, aspect, and modality in the languages of the world. Chicago: The University of Chicago Press.
• Boz, E. (2012). Türkiye Türkçesi biçimsel ve anlamsal işlevli biçimbilgisi (tasnif denemesi), Ankara: Gazi Kitabevi.
• Cevizci, A. (2010). Felsefe sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayıncılık.
• Coates, J. (1995). The expression of root and epistemic possibility in English. Modality in Grammar and Discourse, Amsterdam: John Benjamin Publishing, s. 55-66.
• Corcu, D. (2005). Zorunluluk kipliği belirtisi -malı'nın anlamsal iç yapısı. Dilbilim Araştırmaları, 33-44.
• Çüçen, A. K. (2013). Mantık. Bursa: Sentez Yayıncılık.
• Declerk, R. (2011). The definition of modality, Cognitive Approaches to Tense, Aspect and Epistemic Modality. Amsterdam: John Benjamins Publishing, s. 21-44.
• Frawley, W. (2009). Lingusitic Semantics. New York: Routledge.
• İmer, K.; Kocaman, A. ve Özsoy, S. (2011). Dilbilim sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Kamacı Gencer, D. (2018). Anlamsal bir fenomen olarak kiplik: Dede Korkut örneği, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kamacı, D. (2017). Kiplik terminolojisinin sözlüklerdeki görünümü: olasılık ve olabilirlik. III. Uluslararası Sözlükbilimi Sempozyumu Bildiri Kitabı, Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Yayınları, s. 189-201.
• Kratzer, A. (1991). Modality. Semantik: Ein internationales Handbuch zeitgenoessischer Forschung, Berlin: Mouton de Gruyter, s. 639-650.
• Larreya, P. (2009). Towards a typology of modality in language. Modality in English, Theory and Description, Berlin: Mouton de Gruyter, s. 9-30.
• Mitchell, K. (2009). Semantic ascent, deixis and intersubjectivity. Modality in English Theory and Description, Berlin: Mouton de Gruyter, s. 55-78.
• Özçelik, S. (2016). Dede Korkut Dresden nüshası (metin, dizin), Ankara: TDK Yayınları.
• Özmen Veld, N. (2006). Anlamsal ve edimsel düzlemde Türkçede tanıtsallık. Dil ve Edebiyat Dergisi, 3(2), 00-00.
• Palmer, F. R. (1986). Mood and modality. Cambridge: Cambridge University Press.
• Palmer, F. R. (2001). Mood and modality. Cambridge: Cambridge University Press.
• Ruhi, Ş., Zeyrek, D. ve Osam, N. (1997). Türkçede kiplik belirteçleri ve çekim ekleri ilişkisi üzerine bazı gözlemler. Dilbilim Araştırmaları, s. 105-111.
• Salkie, R. (2009). Degrees of modality. Modality in English Theory and Description, Berlin: Mouton de Gruyter, s. 79-103.
• Sargın, M. (2014). Türkçede verilen bilginin kaynağına ilişkin tutumu belirleyen dilsel düzenekler. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16, 366-393.
• Torun, Y. (2013). Türkçede gelecek zaman ve kiplik özellikleri. Adana: Karahan Kitabevi.
• Willett, T. (1988). A cross-linguistic survey of the grammaticalization of evidentiality. Studies in Language, 12, 51-97.
• Ziegeler, D. P. (2006). Mood and modality in grammar. Encyclopedia of Language and Linguistics, Elsevier, s. 259-267.