Diyarbakır Havzasında İklim Üzerinde Etkili Olan Yer Şekilleri ve Litolojik Faktörlerin MODİS Uydu Görüntüsü Verileri İle İncelenmesi

Yıl 2017, Cilt: 60 Sayı: 4 - Türkiye'de Kuvaterner Araştırmaları, 557 - 568, 29.12.2017

Sabri Karadoğan M. Tahir Kavak

https://doi.org/10.25288/tjb.363822

Cited By: 4

Öz

Yeryüzünde iklim üzerinde etkili olan faktörlerden biri
de yer şekilleri ve kayaç özellikleridir. Yer şekilleri hava kütleleri önünde
engel oluşturarak yoğuşma, bakı ve fön olaylarının oluşmasında etkili olur.
Litolojik faktörler de farklı kayaçların güneş radyasyonunu farklı yansıtmaları
(albedo) nedeniyle farklı yer ışımalarına, dolayısıyla yeryüzünün farklı
bölgelerinin farklı ısınmasına neden olur. Bu çalışmada Diyarbakır havzasında
söz konusu koşulların iklim üzerindeki etkisinin belirlenebilmesi amacıyla
uzaktan algılama teknikleri ve verileri kullanılmıştır. Bu amaçla havzanın
yüzey sıcaklığı verilerini elde etmek için TERRA-MODIS uydusundan 7 Nisan 2010
tarihine ait saat gündüz ve gece görüntüleri elde edilmiştir. Yüzey sıcaklık
verilerinden faydalanılarak yüzey sıcaklığı haritaları oluşturulmuş ve yüzey
ağları modeli ile çakıştırılmıştır. Ayrıca baskın hava kütleleri ve farklı
yeryüzü şekilleri dikkate alınarak oluşturulan kesit hatları boyunca hem gündüz
hem de gece verileri üzerinden yüzey sıcaklığı değişim grafikleri oluşturulmuştur. Yapılan çalışmalar sonucu hem litolojik faktörlerin,
hem de baskın hava kütleleriyle birlikte orografik faktörlerin farklı yer
ışıması ve fön olaylarına bağlı olarak Diyarbakır havzasında kısa mesafeler
içinde farklı iklim koşullarının ortaya çıkmasına neden olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Diyarbakır Havzası, İklim, Uzaktan Algılama, Yeryüzü Sıcaklığı, MODIS

Investigation the Effects of Landforms and Lithological Factors on the Climate in Diyarbakir Basin Using MODIS Satellite Data

Öz

One of the factors affecting the climate on the earth is the features of rocks and ground form. The shape of the ground is an obstacle in front of the air masses and it is effective in the formation of condensation, aspect and Föhn. Lithological factors cause different rocks to have different zones of solar radiation due to their different reflectances, thus different heating of different regions of the earth. In this study, remote sensing techniques and data were used in Diyarbakır basin in order to determine the effect of such conditions on the climate. To obtain surface temperature of the basin, day and night images for the date of 7 April 2010 (9:15 and 20:20 at local time respectively) were obtained from TERRA-MODIS satellite. Using surface temperature data, surface temperature maps are created and surface networks are registered with the model. In addition, graphs of surface temperature changes were created both through day and night data along the section lines formed by considering dominant air masses and different earth shapes. In addition, graphs of surface temperature changes were created both through day and night data along the section lines formed by considering dominant air masses and different earth shapes.

The results showed that along with lithological factors and dominant air masses; surface albedo of different orographic features, as well as Föhn event cause different climatic condition in a short distance. 

Anahtar Kelimeler

Climate, Diyarbakır Basin, Earth Temperature, MODIS, Remote Sensing

Kaynakça

• Carter, N.E.A. ve Viles, H.A., 2004. Lichen hotspots: raised rock temperatures beneath Verrucaria nigrescens on limestone. Geomorphology, 62(1), 1-16.
• Erol, O., 1984. Genel Klimatoloji, İstanbul Üniversitesi Yay. No: 3526, Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enst. Yay. No: 310, İstanbul
• European Directive 2002/91/CE: “Directive on the Energy Performance of Buildings” “Energy Technology Perspectives: Scenarios & strategy to 2050”, International Energy Agency, OECD/IEA, Paris, 2010
• Gómez-Heras, M., Smith, B.J. ve Fort, R., 2006. Surface temperature differences between minerals in crystalline rocks: Implications for granular disaggregation of granites through thermal fatigue. Geomorphology, 78(3), 236-249.
• Gürgen, G., 2002. Güneydoğu Anadolu Bölgesinin İklimi. Dicle Üniversitesi, Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Yay. no: 12, Sayfa: 7-8, Diyarbakır.
• Hapke, B., 1973. Darkening of silicate rock powders by solar wind sputtering. The Moon, 7(3-4), 342-355.
• Koçman A., 1993. Türkiye İklimi, Ege Üniversitesi, Edebiyat Fak. Yay. No: 72, sayfa: 2, İzmir.
• Özgen N., 2007. Bismil İlçesi'nin Coğrafyası. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Ramírez, A.Z. ve Muñoz, C.B., 2012. Albedo effect and Energy efficiency of cities. INTECH Open Access Publisher.
• Şahin, M., 2008. Yer Yüzey Sıcaklığı, Atmosferik Nem Açıklığı ve Yağış Miktarının Uydu Verileri Kullanılarak Belirlenmesi. Doktora Tezi, Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Adana, 153s.
• Sütçü, Y.V., 2008. Türkiye Jeoloji Haritaları, 1/100.000 ölçekli, No: 72 (L45 paftası), No: 73 (M44 paftası), No: 74 (M43 paftası), No: 75 (L44 paftası), Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Türkeş M., Kutiel, H. ve Hirsch,-Eshkol, T.R. 2003. Türkiye’de aylık kurak ve yağışlı koşullarla ilişkili deniz seviyesi basıncı desenleri. Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü Bilimsel ve Teknik Sunumlar 2002, Seminerler Dizisi 3: 59-78, Ankara.
• Türkünal, S., 1980. Doğu ve Güneydoğu Anadolu’nun Jeolojisi, Jeoloji Mühendisleri Odası Yayını, No: 08, ANKARA