TY  - JOUR
T1  - Reşat Nuri Güntekin’in Romanlarında Ritüeli “Sapere Aude!” Aforizmasıyla Okumak
TT  - Reading Ritual in Reşat Nuri Güntekin’s Novels with “Sapere Aude!” Aphorism
AU  - Alper, Yasemin
PY  - 2021
DA  - December
DO  - 10.32704/erdem.2021.81.001
JF  - Erdem
PB  - Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı
WT  - DergiPark
SN  - 1010-867X
SP  - 1
EP  - 22
VL  - 0
IS  - 81
LA  - tr
AB  - ÖZAydınlanma; bilim ve düşünceye karşı olan Orta Çağ’ın negatif, yıkıcı,batıl inanç içeren irrasyonel yapısını rasyonelliğe dönüştürmeyeçalışan bir yönelimdir. Edebiyat, felsefe, sanat ve bilimsel faaliyetlervasıtasıyla yayılan aydınlanma; insan aklının başkasının rehberliğindenkurtarılması ve insanın kendi yargılama yetisini kullanması şeklindeanlaşılır. Akılla açıklanamayan her türlü etkinlik de pozitivistanlayışa aykırı olarak değerlendirilir ve bu nedenle ritüele uzun süremesafeli yaklaşılır. Oysa toplumun belleğinde, kültüre dayalı duygularlaaçıklanamayan türlü imgeler kayıtlıdır. Bu imgeler, toplumungereksinimlerine verilen yanıtlarla görünür hâle gelir. Bireysel vetoplumsal bir varlık olan insan, din ve din dışı olmak üzere her türlükutsal karşısında bir davranış geliştirmeye ihtiyaç duyar. Simgesel katılımile icra edilen bu davranış biçimi, toplumun kutsal olarak tanımladığıritlerdir. Kollektif bilincin bir tezahürü olan ritler; insana aidiyetduygusu yaşatan, insanın kutsal olanla ilişkilerini tayin eden ve belirlibir disiplin içinde gerçekleştirilen eylemlerdir. Aydınlanma öncesi dönemdedoğanın ve her şeyin üstünde düşünülen kutsal, pozitivist düşünceyeparalel biçimde zamanla genel olarak doğada ve özel olarakvarlığın doğasında katışık hâlde tasavvur edilir. İnsanın ve toplumunzaman içinde geçirdiği düşünsel evrim, “kutsal” algısında da değişimmeydana getirir. Değişen “kutsal” algısı, ritlerin yeniden tanımlanmasınızarurî kılar. İnsanın metafiziği anlama ve kavramadaki çaresizliğiile aşkınlığa teslimiyeti, ritlerin ortaya çıkış nedenlerindendir. Buolgu, her dönemde insanın aşkın varlık ya da düşünce karşısında belirlidavranış kalıpları geliştirmesi sonucunu doğurur. İnsanın kültürelve düşünsel evrim aşamaları, şuurlu bir canlı olan insanın ritüelsizkalamadığını, ritüelin işlevsel olarak görevini yerine getirmeye devamettiğini ortaya koyar.Türk edebiyatında batılılaşma ile birlikte modernleşmenin bir tezahürüolarak ortaya çıkan roman, bireyin/toplumun yeniden düzenlenmesineve yapılandırılmasına yönelik önemli bir başlangıçtır. Reşat NuriGüntekin, romanlarında aydınlanma düşüncesinin inşa edici programınıroman kurgusuna yerleştirir. Yazar, kahramanlarını ergin olmayışdurumundan kurtarma, aklın ve bilimin ışığında bir aydın tipi oluşturmagayesi güder. Aydınlanma fikrini Anadolu’nun her köşesine duyurmayıve insanları eğitmeyi vazife edinmiş gezgin öğretmen idealiylehareket eder. İstanbul’da gittikçe kuvvetlenen ve etkisini artıran zihnîdeğişim, taşraya yabancıdır. Anadolu’da ise halk, eskinin yerini dolduracakyeninin ne olduğunu tam olarak bilemediği için eski zihniyetidevam ettirir. Güntekin’in değiştirmek istediği; aklı, bilimi, düşünceyi,felsefeyi dışlayan bunların yerine bağnazlığı ve cehaleti yaşatanzihniyettir. Ancak zihniyet değiştirme amacı güdülürken toplumunkendine has kültünün göz ardı edilmemesi gerektiği ya da bunun birzorunluluk olduğu gerçeğine Güntekin’in romanlarında rastlanır. Türkhalk kültürünü romanlarında kullanan Güntekin, insanı; toplumun birögesi olarak işler ve yaşamın vazgeçilmez bir aracı olan ritüelle iç içegösterir.
KW  - Edebiyat
KW  - Reşat Nuri Güntekin
KW  - roman
KW  - aydınlanma
KW  - ritüel
N2  - Abstra ctEnlightenment is an orientation that tries to transform the negative,destructive, superstitious irrational structure of the Middle Agesagainst science and thought into rationality. The enlightenmentspread through literature, philosophy, art and scientific activities;The liberation of the human mind from the guidance of someone elseis also understood as the use of one’s own judgment. Any activitythat cannot be explained by reason is also against the positivistunderstanding. Therefore, the ritual is approached at a distance for along time. Whereas various images that cannot be explained in termsof culture-based feelings are recorded in the memory of the society.As an individual and social being, human beings need to develop abehavior against all kinds of sacred, religious and non-religious.The intellectual and perceptual evolution that human beings andsociety go through over time also creates a change in the perceptionof “sacred”. In the Middle Ages, in parallel with the sacred, rationalthought envisioned above all and nature, it begins to be envisioned asimmanent in nature in general and in the nature of being in particular.The changing perception of “sacred” necessitates the redefinition ofthe rites. The new understanding of ritual that emerged under theinfluence of rational thought in modern times manifests itself in aninherent state in man. The historical process reveals that the humanbeing as a conscious ritual creature cannot be without ritual, andthat the ritual essentially continues to function functionally evenif it changes its shell. Man’s helplessness in understanding andcomprehending metaphysics and his surrender to transcendence ledto the emergence of rites; It has resulted in the development of certainbehavioral patterns in the face of transcendent being or thought.The novel, which emerged as a manifestation of modernization withwesternization in Turkish literature, is an important beginning for thereorganization and restructuring of the individual / society. Güntekinplaces the constructive program of the idea of enlightenment in thefiction of the novel. The mental change, which is getting stronger andincreasing its influence in Istanbul, is foreign to the provinces and thepeople in Anatolia maintain the old mentality since they do not knowexactly what the new is to replace the old. Güntekin, who uses Turkishfolk culture in his novels, functions as an element of society and is anindispensable shows intertwined with ritual, which is a vehicle.
CR  - And, Metin (2003). Oyun ve Bügü Türk Kültüründe Oyun Kavramı, İstanbul:
Yapı Kredi Yayınları.
CR  - Cevizci, Ahmet (1999). Felsefe Sözlüğü, İstanbul: Paradigma Yayınları.
CR  - Cevizci, Ahmet (2017). Aydınlanma Felsefesi, İstanbul: Say Yayınları.
CR  - Durkheim, Emile (2005). Dini Hayatın İlkel Biçimleri, İstanbul: Ataç
Yayınları.
CR  - Gennep, Arnold Van (1999). Les Rites de Passage (The Rites of Passage),
Paris.
CR  - Güntekin, Reşat Nuri (1984). Acımak, 16. Baskı, İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
CR  - Güntekin, Reşat Nuri (1988). Ateş Gecesi, İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
CR  - Güntekin, Reşat Nuri (2010). Kızılcık Dalları, İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
CR  - Güntekin, Reşat Nuri (2010). Akşam Güneşi, İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
CR  - Güntekin, Reşat Nuri (2013). Yeşil Gece, İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
CR  - Güntekin, Reşat Nuri (2015). Miskinler Tekkesi, İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
CR  - Güntekin, Reşat Nuri (2015). Çalıkuşu, İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
CR  - Güntekin, Reşat Nuri (ty). Eski Hastalık, 4. Baskı, İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
CR  - Güntekin, Reşat Nuri (ty). Son Sığınak, 11. Baskı, İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
CR  - Güntekin, Reşat Nuri (ty). Kan Davası, 12. Baskı, İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
CR  - Güntekin, Reşat Nuri (ty). Gökyüzü, 13. Baskı, İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
CR  - Güntekin, Reşat Nuri (ty). Dudaktan Kalbe, 13. Baskı, İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
CR  - Güntekin, Reşat Nuri (ty). Bir Kadın Düşmanı, 17. Baskı, İstanbul: İnkılâp
Kitabevi.
CR  - Güntekin, Reşat Nuri (ty). Damga, 25. Baskı, İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
CR  - Güntekin, Reşat Nuri (ty). Yaprak Dökümü, 31. Baskı, İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
CR  - Güntekin, Reşat Nuri (ty). Kavak Yelleri, İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
CR  - Güntekin, Reşat Nuri (ty). Boyunduruk (Harabelerin Çiçeği içinde), İstanbul:
İnkılâp Kitabevi.
CR  - Honko, Lauri (1979). “Theories Concerning the Ritual Process”, Science of
Religion Studies in Methodology, (Ed. Lauri Honko) Paris, New York, s.
369–390.
CR  - Honko, Lauri (2006). “Ritüellerin Oluşum Süreci”, (Çev. Ruhi Ersoy), Milli
Folklor, 69: 129-140.
CR  - Kant, Immanuel (1984). Seçilmiş Yazılar, (Çev: Nejat Bozkurt), İstanbul:
Remzi Kitabevi.
CR  - Marshall, Gordon (2005). Sosyoloji Sözlüğü, (Çev. Osman Akınhay, Derya
Kömürcü), Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
CR  - Olgun, Hakan (2016). “İbadet, Ritüel ve Kurban”, Milel ve Nihal, 13: 82-99.
CR  - Örnek, Sedat Veyis (1971). Anadolu Folklorunda Ölüm, Ankara: Ankara
Üniversitesi Basımevi.
CR  - Schmidt, James (2006). “Enlightenment”, Encyclopedia of Philosophy (Gen.
Ed. O. M. Borchert), Vol. 3, MacMillan Reference. USA, s. 242.
CR  - Tekin, Şinasi (1963). “Uygurlarda Sevab Tevcihi Âdeti ve İslâmlıktaki
Mevlid Duası”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 12: 233-245.
CR  - Tylor, Edward Burnett (1871). Primitive Culture, J. Murray, London.
UR  - https://doi.org/10.32704/erdem.2021.81.001
L1  - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2137198
ER  -