TY - JOUR T1 - Osmanlı Matbuatının Sekiz Punto Nesih Yazı Karakteri ve Türk Hurufat Yapımcısı Mehmed Emin Efendi TT - The Ottoman Printers’ 8 Point Naskh Typeface and its Turkish Type Maker Mehmed Emin Efendi AU - Yazıcıgil, Onur Fatih PY - 2022 DA - June DO - 10.26650/sty.2022.1066671 JF - Sanat Tarihi Yıllığı PB - İstanbul Üniversitesi WT - DergiPark SN - 0579-4080 SP - 567 EP - 602 IS - 31 LA - tr AB - Bu makalede 1870-1875 yılları arasında İstanbul’da hakkedilip dökülmüş veOsmanlı matbaalarında çeşitli tipografik düzenlemelerde kullanılmış 8 puntonesih yazı karakteri ve onun hurufat yapımcısı incelenmiştir. Osmanlıca matbueserlerin mizanpajının 1880’lerden itibaren daha ayrıntılı bir tipografik hiyerarşiile düzenlendiği bilinmektedir. Çeşitli cinslerde ve boylarda üretilmiş yazıkarakterlerinin artması, bu gelişimin başlıca sebeplerindendir. Müteferrikamatbaasının kuruluşundan 1928 Türk Harf İnkılâbına kadar geçen iki yüzyıllık sürede matbu eserlerin basımında kullanılan, punto ve şekil açısındanözgün olan dokuz nesih yazı karakteri saptanmıştır. Bunların içerisinde sekizpunto nesih yazı karakterinin Osmanlı matbaalarında kullanılmış en küçükArap harfli hurufat olması ve tipografik hiyerarşinin düzenlenmesinde önemlirol oynaması onu diğer yazı karakterlerinden ayırmıştır. İlk baskı uygulaması1875’te cep kitabı şeklinde Hilye-i Hakani eserinde yapılmıştır. Bu makalede 8punto nesih yazı karakterinin görsel analizi ile bu karakterin üretimini yapanTürk hurufat yapımcısı Mehmed Emin Efendi üzerine yoğunlaşılmıştır. Sözkonusu hurufatın üretilmesindeki itici güç ve ardından edinilen üretim imtiyazıbelgeler üzerinden irdelenmiştir. Mecmua, gazete, kitap ve cep sözlüğü gibiçeşitli tipografik düzenlemelerdeki kullanım örnekleriyle birlikte sunulmuştur.Yazı karakterinin madenî hurufatının mevcut olmaması nedeniyle çalışmadayalnızca baskıda oluşturduğu şekli incelenmiştir. KW - Osmanlı Matbaacılığı KW - Hurufat KW - Hakkâk KW - Dökümhane KW - Tipografi N2 - This paper discusses the 8 point (pt) naskh typeface created in Istanbul between1870 and 1875 and utilized by Ottoman printers during the late 19th and early20th centuries. In the 1880s, Ottoman printed material began to display a moresophisticated typographic hierarchy, with the proliferation of typefaces invarious styles and point sizes being the main reason for this visual development.The historical analysis of Ottoman Arabic typefaces reveals the existence ofnine original naskh typefaces that were created and used from 1729 until the1928 Turkish script reform. Among these nine fonts, the 8 pt naskh typefacedistinguished itself by its size as the smallest Arabic type used by Ottoman printers, earning it a crucial role in page layout design. It was first utilized in the 1875 pocket book, Hilye-i Hakani.This study focuses on the visual and historical development of the 8 pt naskh typeface and sheds light on its creator,Mehmed Emin Efendi and uses archival documents to scrutinize the driving force for its creation. Due to the absenceof metal types, this paper examines only the printed form of types found in journals, newspapers, and books. CR - Acar, M. Şinasi. Osmanlı’dan Bugüne Gözümüzden Kaçanlar. İstanbul: Yem Yayın, 2013. google scholar CR - Aleko ve İhsan. İngilizceden Türkçeye CebLugatıPocketDictionary. İstanbul: Şirket-i Mürettibiye Matba'ası, 1335/1916. google scholar CR - Ataman, Bora ve Pekman, Cem. “A Champion of Printing Quality in the Ottoman Turkish Press of the Second Constitutional Period: Şehbal Journal.” Historical Aspects of Printing in Languages of the Middle East, Papers from the Symposium at the University of Leipzig, September 2008, hazırlayan Geoffrey Roper içinde 231-243. Leiden: Brill, 2014. google scholar CR - Cevdet, Abdullah ve İbrahim, İsmail. 'Osmanlıca Ceb Lugatı. İstanbul: Terakki Matba'ası, 1313/1895. google scholar CR - Derman, Uğur. “Yazı San’atının Eski Matbaacılığımıza Akisleri.” Türk Kütüphaneciler Derneği Basım ve Yayıncılığımızın 250. Yılı Bilimsel Toplantısı, hazırlayan Necmeddin Sefercioğlu içinde 97-118. Ankara: Türk Kütüphaneciler Derneği, 1979. google scholar CR - Derman, Uğur. “Hezârfen Hattat Üsküdarlı Necmeddin Okyay.” Üsküdar Sempozyumu I Bildiriler, c. 2 hazırlayan Zekeriya Kurşun, Ahmet Emre Bilgili, Kemal Kahraman, Celil Güngör içinde 182-195. İstanbul: Üsküdar Belediye Başkanlığı Üsküdar Araştırmaları Merkezi, 2004. google scholar CR - Derman, Uğur ve Pala, İskender. Hilye-i Hâkanî, Kazasker Mustafa İzzet Efendi Hattıyla. İstanbul: Albaraka, 2020. google scholar CR - Gür, Alim. Ebüzziya Tevfik Hayatı; Dil, Edebiyat, Basın, Yayın ve Matbaacılığa Katkıları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1998. google scholar CR - Heinrich, Herbert. “The Discovery of Galvanoplasty and Electrotyping.” Journal of Chemical Education 15/12 (1938): 566-75. google scholar CR - İhsan, Ahmed. “Mühendisoglu.” Servet-i Fünûn 5 (Rabiulâhir 1308/1890): 53-54. google scholar CR - Kürkçüoğlu, Kemâl Edîb. Fuzulî, Rind ü Zâhid. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1956. google scholar CR - Koçu, Reşat Ekrem. “Arab Asıllı Türk Harfleri.” İstanbul Ansiklopedisi. 3: 924-931. İstanbul: Reşad Ekrem Koçu ve Mehmet Ali Akbay İstanbul Ansiklopedisi ve Neşriyat Kollektif Şirketi, 1958. google scholar CR - Mübahat S. Kütükoğlu. “Hayriye Tüccarı.” TDV İslâm Ansiklopedisi. 17: 64-65. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1998. google scholar CR - Lapçinciyan, Teotig. Dib u Dar. G. Bolis [İstanbul]: Vahram & Hıraç Der-Nersesyan, 1912. google scholar CR - Lapçinciyan, Teotig. Dib u Dar, Baskı ve Harf Ermeni Matbaacılık Tarihi. çeviren S. Malhasyan ve A. İncidüzen. İstanbul: Birzamanlar Yayıncılık, 2012. google scholar CR - Mehmed, Hâkânî. Hilye-i Hâkârii. İstanbul: İmâmeci-zâde Mehmed Emin Bey Matba'ası, 1875. google scholar CR - Özkal, Özlem ve Yazıcıgil, Onur. “Ottoman Typography towards Modernization: Private Presses, Mass Media and a New Perception of Typographic Production.” Face Forward Konferansı’nda sunulan bildiri, Dublin, 11-12 Aralık 2015. google scholar CR - Pamukciyan, Kevork. Biyografileriyle Ermeniler. İstanbul: Aras, 2003. google scholar CR - Rasim, Ahmed. “Hatt-ı Kufi - Haçik Kigorkyan: Duyup üstâd Râsim’den dedim târih / Dizildi hatt-ı kufi kırk sekiz punto.” İkdâm, 18 Ağustos 1922. google scholar CR - Rasim, Ahmed. “Yeni Yirmi Dört Punto Kufi Yazı.” İkdam, 13 Ağustos 1924. google scholar CR - Redhouse, James.Müntehabât-ıLugât-ı Osmaniye. İstanbul: Karahisârî el-Hâc 'Âlî Efendi Matba'ası, 1281/1864. google scholar CR - Sabev, Orlin. İbrahim Müteferrika ya da ilk Osmanlı Matbaa Serüveni. İstanbul: Yeditepe, 2016. google scholar CR - Seydi, Ali. Resimli Kâmûs-ı ‘Omunu. İstanbul: Matba'a ve Kitabhâne-i Cihân, 1330/1911. google scholar CR - Southward, John. Practical Printing. A Handbook of the Art of Typography. London: J.M. Powell & Son, 1884. google scholar CR - Smeijers, Fred. Counterpunch, making type in the sixteenth century designing typefaces now. London: Hyphen Press, 1996. google scholar CR - Tâhir ve Ahmed, Diyârbekirli. Sanat-ı Tıbâ‘at yâhüd Mürettiblik. İstanbul: Karabet Matba'ası, 1311/1893. google scholar CR - Tevfik, Ebüzziya. “İhtira'at-ı Bedi'a, Tıba'at.” Muharrir 1/3 (1293/1876): 70-74. google scholar CR - Tevfik, Ebüzziya. “Işlâh-ı Huruf Meselesi.”Mecmü‘a-iEbuzziyâ 43 (1302/1884): 1370-73. google scholar CR - Tevfik, Ebüzziya. “36 Punto Huruf ve Haçik Kigorkyan Efendi.” Mecmü‘a-i Ebüzziya 128 (Muharrem 1330/ Ocak 1912): 371. google scholar CR - Tevfik, Ebüzziya. “Huruf-ı 'Arabiye’nin Tıbâ'ate Tatbiki Hakkında Tetebb'uât-ı Târihiye.” Mecmü‘a-i Ebuzziyâ 81 (1316/1898): 1669-1680. google scholar CR - Yazıcıgil, Onur Fatih. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Nesih Hattının Tipografik Evrimi (1729-1928).” Sanatta Yeterlilik Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 2020. google scholar CR - Arşiv Belgeleri google scholar CR - Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Şura-yı Devlet (ŞD) 2882/52/1, 20 Cemâziyelevvel 1292 (24 Haziran 1875). google scholar CR - Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Şura-yı Devlet (ŞD) 2882/52/4, 17 Cemâziyelevvel 1292 (21 Haziran 1875). google scholar CR - Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Şura-yı Devlet (ŞD) 2882/52/3, 24 Cemâziye’l-âhir 1292 (28 Temmuz 1875). google scholar CR - Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Maarif Nezareti (MF.MKT) 18/48, 27 Safer 1291 (15 Nisan 1874). google scholar UR - https://doi.org/10.26650/sty.2022.1066671 L1 - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2226824 ER -