TY  - JOUR
T1  - Miks: Navendeke Dîrokî, ‘Ilmî, Tesewufî û Edebî
TT  - Miks: A Historical, Scholarly, Sufistic and Literary Center
AU  - Aykaç, Yakup
PY  - 2022
DA  - March
DO  - 10.35859/jms.2022.1070581
JF  - The Journal of Mesopotamian Studies
JO  - JMS - The Journal of Mesopotamian Studies
PB  - Mardin Artuklu Üniversitesi
WT  - DergiPark
SN  - 2147-6659
SP  - 67
EP  - 102
VL  - 7
IS  - 1
LA  - ku
AB  - Di dîroka kurdan de hin herêm yan jî bajar hene ku demeke dirêj ji ilim, tesewif û edebiyatê re navendî kirine. Bajarên bi vî rengî di dîroka edebiyata kurdî de xwedî cihekî taybet in. Gava ku em ji aliyê dîrokê ve li wan bajaran dinêrin gelek caran rastî navenda mîrektiyan tên ku Miks yek ji wan e. Miks wekî Cizîr, Bazîd, Colemêrg, Amêdiyê û Rewandizê yek ji wan navendên girîng hatiye jimartin û demeke dirêj jî paytextiya mîrektiya Miksê kiriye. Li dor van zanyariyan, armanca vê xebatê ji aliyê dîroka edebiyata kurdî ve tesbîtkirina cihê Miksê ye. Di vê çarçoveyê de em bi kurtî li ser dîroka Miksê sekinîn, me berhemên mîmarî yên wekî xan, pire, mizgeft, medrese û tekya tesbît kirin û herweha alim, mutesewif, edîb û şairên ku ji Miksê derketine bi giştî dan nasîn. Di vê xebatê de me berê xwendina lîteraturê kir û piştre bi rêbazeke teswîrî, bi texeyyuleke cografîk û sosyolojîk herêma Miksê da nasîn. Li dor vê armacê me hewl da ku taybetiyên Miksê yên dîrokî, ilmî, tesewifî û edebî tesbît bikin û girînga wê derxin pêş.
KW  - Dîroka Edebiyata Kurdî
KW  - Mîrektiya Miksê
KW  - Nemiran
KW  - Miks
KW  - Hîzan
KW  - Îspayîrd
KW  - alim û şairên Miksê
N2  - There are some regions or cities in the history of the Kurds that have long been central to science, sufism and literature. Cities like this have a special place in the history of Kurdish literature. Historically when we look at those cities many times actually we come across the center of the emirates one of which is Miks (Muks or Moks). Miks, such as Jazira, Bayazîd, Hakkarî, Amadiya and Rawandiz, is one of the most important centers and has long been the capital of the Kurdish emirate of Miks. The aim of this study is to determine the place of Miks by the history of Kurdish literature. In this context, the history of Miks is briefly discussed, architectural structures such as khan, caravansaray, bridges, mosques, madrasah and takkah have been identified, as well as scholars, sufis, writers and poets who came out of Miks in general have been introduced. In this study we carried out an extensive literature review and then introduced the Miks region in a descriptive way, with a geographical and sociological perspective. With this purpose we have tried to identify the historical, scientific, sufistic and literary features of Miks and to highlight its importance.
CR  - Abdulmajı̇d Mahmoud, N. (2015). Ali Teramâhî’nin “Kitâbu’s-Sarfi’l-Arabî bi’l-Lisâni’l-Kurdî” İsimli Eserinin İncelenmesi. Teza Masterê. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır.
CR  - Abdurrahman. (1335). Bediüzzeman’ın Tarihçe-i Hayatı. İstanbul: Necm-i İstikbal Matbaası.
CR  - Acar, H. (2016). Di Edebiyata Kurdî ya Klasîk de Farisînûsî: Nimûneya Weda‘î. e-Şarkiyat, Nisan-2016, c: 8, j. 1 (15). 297-326.
CR  - Adak, A., Baluken, Y. & Acar, H. (2014). Gora Feqiyê Teyran, Nûbihar Akademî, Cilt: 1, Jimar:1, 111-120.
CR  - Alakom, R. (2013). Begê Began Muhtila Begê Moksî. Kovara Dîrok War. Payîz 2. 62-72.
CR  - Aydeniz, V. (2000). Eski Said’in Ehemmiyetli Talebesi Hamza. İstanbul: Kent Işıkları.
CR  - Aydeniz, V. (2013). Seyyid Şefik Arvasi. İstanbul: Nûbihar.
CR  - Bazîdî, M. M. (2010). Cami’eya Risaleyan û Hikayetan bi Zimanê Kurmancî. Ziya Avcı (Amd.). İstanbul: Lîs.
CR  - Berwarî, M. E. (2020). Dehdehê Evînê (Ne‘t). Y. Aykaç û H. Taşkın (Amd.). Wan: Lorya.
CR  - Celîl, O. û Celîl C. (1978). Zargotina Kurda II. Moskova: Naûka.
CR  - Çelebi, Evliyâ (2000) Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, (c. IV), Yücel Dağlı û Seyit Ali Kahraman (Amd.), İstanbul: Yapı Kredi.
CR  - Çelik. M. (2015). ‘Adat û Rusûmatname‘ê Tewayifê Ekradiyeya Mela Mehmûdê Bazîdî. Teza Masterê. Mardin: Zanîngeha Mardin Artuklu Enstîtuya Zimanên Zindî.
CR  - Çiçek, M. H. (2009), Şark Medreselerinin Serencâmı, İstanbul: Beyan.
CR  - Demirkent, I. (1992). Bizans. DİA. (c. 6. 230-244.)
CR  - Dêreşî, S. (2012). Dîwana Weda’î, İstanbul: Nûbihar.
CR  - Doskî, T. Î. (2011). Parçeyek ji Dîwana Laxerî. Duhok: Xanî.
CR  - Doskî, T. Î. (2013). Axayokê Bêdarî Şa‘irê Rexnegir. Nûpelda. Payîz 14. 44-47.
CR  - Gül, A. û Özdemir, A. R. (2013). Yer Adlarını İade Etmek mi, ‘Kürdistan’a Sınır Çizmek mi? Özel Rapor. (No: 18). Ankara: 21. Yüzyıl Enstitüsü.
CR  - Hakan, S. (2002). Müküs Kürt Mirleri Tarihi ve Han Mahmud, İstanbul: Pêrî.
CR  - Hîzanî, S. (1759/2013). Yûsuf û Zuleyxa. Ayhan Geverî (Amd.). İstanbul: Nûbihar.
CR  - İpekten, H. (1996). Divan Edebiyatında Edebi Muhitler. İstanbul: MEB.
CR  - Karayan, S. Y. (2016). Van Vilayetinin Demografisi 1844-1914. Tarihi Kentler ve Ermeniler Van. Richard G. Hovannias (Ed.). İstanbul: Aras.
CR  - Kılıç, O. (1997). XVI ve XVII. Yüzyıllarda Van. Van: Van Belediyesi.
CR  - Leezenberg, M. (2014). Elî Teremaxî and Vernacularization of Medrese Learning in Kurdistan. Routledge Iranian Studies, 47: 5, 713-733.
CR  - Marciak, M. (2017). Sophene, Gordyene, and Adiabene, Three Regna Minora of Northern Mesopotamia Between East and West (Impact of Empire). Leiden: Brill.
CR  - Masatlı, M. (2003). Bahçesaray Adında Bir Gezegen. İstanbul: Çekül.
CR  - Narozî, E. (1996), “Pêşgotin”. Mele Yûnisê Helqetînî. Terkîb û Zurûf. Emîn Narozî (Amd.). Stockholm: Sara.
CR  - Orbelî, İ. A. (2011). Li Muksê Folklor û Jiyana Rojane. Têmûrê Xelîl (Wer.). Sinan Hakan (Haz.). İstanbul: Nûbihar.
CR  - Qeredaxî, M. E. (1998). Bojûndenewey Mêjûy Zanayanî Kurd. (c. I). Bexda: Wemîd.
CR  - Qutib. M. (2019). Tibba Mela Muhemedê Ervasî. Mela Birhanê Tarînî (Amd.). İstanbul: Dara.
CR  - Sadinî, M. X. (2016). Mela Huseynê Bateyî Jiyan, Berhem û Helbestên Wî. İstanbul: Nûbihar.
CR  - Samî, Şemseddîn. (1316/1898). Kamusu‘l-A‘lam Tarih ve Coğrafya Luğatı. (Cild 6). İstanbul: Mihran Matbaası.
CR  - Sezen, T. (2006). Osmanlı Yer Adları. Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü.
CR  - Shiel, J. (1838). Notes on a Journey from Tabríz, Through Kurdistán, via Vân, Bitlis, Se'ert and Erbíl, to Suleïmániyeh, in July and August, 1836. The Journal of the Royal Geographical Society of London. Vol. 8, 54-101.
CR  - Sinclair, T. A. (1989). Eastern Turkey: An Architectural & Archaeological Survey. (Volume III). London: Pindar.
CR  - Sönmez, N. (2020). Şêx Muşerrefê Xinûkî ü Kesayeta Wî ya Edebî. Kurdiyat. h. 1. 59-81.
CR  - Sunkur, İ. (2013). Weda’î Kî ye?. Kovara Dîrok War. Payîz 2. 73-81.
CR  - Şeref Xan b. Şemseddîn Bedlîsî. (1276/1860). Şerefname. (Cîld 1). V. Veliaminof Zernof (Ed.). St. Petersburg.
CR  - Talay. A. (1998). Bizim Eller Van. (çap 2). Ankara: Van Belediyesi.
CR  - Tarînî, M. B. (2011), Medrese ji Her Aliyî ve Medreseyên Me, Ankara: Lîs.
CR  - Taşkın, H. (2016). Mela Haşimê Miksî û Dîtina Terîqu’n-Necata Wî. Nûbihar. Payîz 137. 66-71.
CR  - Taşkın, H. (2017). Nivîsteka Medreseya Mîr Hesenê Welî. Nûbihar Akademî. c. 2, h. 8. 141-148.
CR  - Taşkın, H. (2020). Seyîd Abdullah Arvasî/Dilbirîn û Dîwana Wî. Nûbihar. Payîz 153. 68-74.
CR  - Teremaxî, Mela Eliyê (2016). Tesrîfa Teremaxî. Merdan Newayî (Metn û Analîz). İstanbul: Nûbihar.
CR  - Teyran, F. (2014). Divan ∞ Dîwan. (c. 1). Kadri Yıldırım (Amd.). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
CR  - van Koningsveld P. S. û al-Samarrai, Q. (1978). Arabic Manuscripts, Localities and Dates in Arabic Manuscripts, Leiden: Brill.
CR  - Yûsuf Ziyaeddin Paşa. (1310). el-Hediyetu’l-Hamidiye fî Luxeti’l-Kurdiye. İstanbul: Dersaadet Şirketi Mürettibiye Matbaası.
CR  - Yûsuf, A. (1988). Şaîrên Klasîk ên Kurd. Uppsala: Jîna Nû.
CR  - Molla Resûl Zekî, İstanbul Meşihat Arşivi, No: IST.MFT.MSH.SAID.0144.0029.9.1955.
CR  - Molla Yûnus Erqetînî, Şerhu’l-Ewamil, Ankara Millî Kütüphanesi, Yazmalar, No: A. 6739.
CR  - Molla Yûnus Erqetînî, Şerhu’z-Zurûf, Ankara İl Halk Kütüphanesi, No: 4992/3.
UR  - https://doi.org/10.35859/jms.2022.1070581
L1  - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2242292
ER  -