TY - JOUR T1 - دراسة وتحقيق رسالة في أموال بيت المال، وأقسامها، وأحكامها، ومصارفها لدده خليفة TT - Dede Halîfe’nin Risâle fî emvâli beyti’l-mâl ve aḳsâmihâ ve aḥkâmihâ ve maṣârifihâ Adlı Eserinin Tahkik ve Tahlili AU - Uygur, Abdulhalik PY - 2022 DA - June DO - 10.5281/zenodo.6768573 JF - Tahkik İslami İlimler Araştırma ve Neşir Dergisi JO - Tahkik PB - Hacıveyiszade İlim ve Kültür Vakfı WT - DergiPark SN - 2459-1815 SP - 279 EP - 373 VL - 5 IS - 1 LA - ar AB - هذه المقالة عبارة عن دراسة حياة أحد الفقهاء البارزين في عهد الدولة العثمانية، وتحقيق رسالته السالفة الذكر التي كتبها إتحافا للأمير مصطفى (ت. ٩٦٠هـ/١٥٥٣م) ابن السلطان سليمان القانوني (ت. ٩٧٤هـ/١٥٦٦م). فمؤلف هذه الرسالة هو الفقيه، اللغوي كمال الدين إبراهيم بن يحيى بن بخشي، الشهير بلقب دده خليفة. ولد المؤلف بقصبة سونسا التابعة لأماسيا بتركيا، وتوفي بمدينة بورصة في أواخر سنة 975هـ/1567م. وقد تناول المؤلف في هذه الرسالة التي كتبها باللغة العربية الأحكام الفقهية المتعلقة بأموال بيت المال؛ فبين أن أموال بيت المال تنقسم إلى أربعة أقسام، وأن لكل قسم حكما خاصا به، كما أن لكل قسم مصرفا خاصا به، وأنه يجب على السلطان أن يحرص على عدم الجمع بين هذه الأقسام، وأن يلتزم عند التصرف فيها بمصارفها المحددة في الشريعة الإسلامية. وقد قمنا في الجزء الأول من هذه المقالة بتقديم دراسة عن حياة المؤلف، وآثاره العلمية، كما حاولنا أن نقدم دراسة عن الرسالة من حيث المحتوى والأسلوب. وفي الجزء الثاني منها قمنا بتحقيق متن الرسالة. وأعتقد أن هذه الرسالة بالإضافة إلى موضوعها الذي من أجله كتبت يمكن أن تكون بمثابة دليل إرشادي للمنظمات الخيرية والمؤسسات المالية اليوم. KW - بخشي KW - دده خليفة KW - دده جونكي KW - أموال بيت المال KW - بيت المال KW - الشريعة الإسلامية N2 - Bu makale, Dede Halîfe lakabıyla ün salan Kemâlüddîn İbrâhîm b. Bahşî b. İbrâhîm (ö. 975/1567) tarafından kaleme alınmış Risâle fî emvâli beyti’l-mâl ve aḳsâmihâ ve aḥkâmihâ ve maṣârifihâ adlı eserin tahkik ve tahlilinden oluşmaktadır. Kanûnî Sultan Sulayman’ın (ö. 974/1566) oğlu Şehzade Muṣṭafa’ya (ö. 960/1553) ithaf edilen bu eser Arapça olup, Beytülmâl (devlet hazinesi) ile ilgili fikhî hükümleri ele alan değerli bir çalışmadır. Müellif eserde Beytülmâl’a ait malların İslam hukuku kaynaklarınca ayrı ayrı dört bölüme ayrılacağını, her bölümün kendine özgü gelir kaynakları ve masraflarının olduğunu, dörde ayırılan bu malların birleştirilmemesi ve belirlenen masraflarına aykırı tasarrufta bulunulmamasına özen gösterilmesi gerektiğini ayet, hadis ve İslam hukukçuların görüşleriyle vurgulamaktadır. Beytülmâl’i konu edinen bu eser günümüzdeki her türlü insanî yardım kuruluşları ve kamu malı ile ilgilenen kuruluşlar için de adeta bir kılavuz niteliği taşımaktadır. Çalışmamızda eser muhteva ve üslup açısından değerlendirilmiş, atıfları kontrol edilmiş ve kaynakları tespit edilmiştir. Ayrıca eserde geçen muğlak kelimeler izah edilmiştir. Müellifin hayatı ve eserleri hakkında da detaylı bilgi sunmaya çalışılmıştır. CR - Akgündüz, Ahmet. “Dede Cöngî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları, 1994. CR - Akgündüz, Ahmet. Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri, İstanbul: Fey Vakfı, 1992. CR - Bursalı, Mehmed Tâhir Efendi. Osmanlı Müellifleri. Haz. A. Fikri Yavuz – İsmail Özen. 1. Cilt. İstanbul: Meral Yayınevi, t.y. UR - https://doi.org/10.5281/zenodo.6768573 L1 - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2415612 ER -