TY  - JOUR
T1  - AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ VE KARŞILAŞTIRMALI HUKUK PENCERESİNDEN “DÖRDÜNCÜ DERECE OLMAMA DOKTRİNİ” VE YANSIMALARI
AU  - Duman, Özgür
PY  - 2022
DA  - July
DO  - 10.55792/anayasayargisi.1141560
JF  - Anayasa Yargısı
PB  - T.C. ANAYASA MAHKEMESİ
WT  - DergiPark
SN  - 1301-1200
SP  - 46
EP  - 92
VL  - 39
IS  - 1
LA  - tr
AB  - Anayasa şikâyeti veya bireysel başvuru olarak bilinen olağanüstühukuk yolunun amacı, temel hak ve hürriyetlerin korunmasınısağlamaktır. Özellikle yargı kararlarına karşı da anayasa şikâyetiveya bireysel başvuru yoluna gidilebilmektedir. Bu ise söz konusubaşvuruları incelemekle görevli anayasa mahkemeleri ve Avrupa İnsanHakları Mahkemesinin (AİHM) bireysel başvuru kapsamındaki yetkive görevinin sınırlarının belirginleştirmesini gerektirmektedir. Nitekimbireysel başvuru sisteminin kabul edildiği ülkelerde ve Avrupa İnsanHakları Sözleşmesi uygulamasında, bireysel başvuru kapsamındakiyargı yetkisinin sınırlarını belirleyebilmek amacıyla “Dördüncü DereceOlmama” doktrini genel olarak kabul edilmiştir. Buna göre bir taraftanbireysel başvuru kapsamındaki inceleme, kanun yolu kapsamındagözetilmesi gereken hususların incelendiği bir dördüncü derece merciidenetimi değildir. Diğer taraftan ise temel hak ve hürriyetlere ilişkinmüdahalelerde Anayasa’da yer alan güvence ve sınırlama ölçütlerininuygulanması da bir dördüncü derece mercii denetimi anlamınagelmemektedir. Bu bağlamda, bireysel başvuru kapsamına giren temelhak ve özgürlüklerin ihlal edilip edilmediği konusunda Anayasa'daöngörülen güvenceler dikkate alınarak yapılacak herhangi bir inceleme,“kanun yolunda gözetilmesi gereken hususlar” olarak değerlendirilemez. Ayrıca özellikle aslında usuli güvenceler sağladığı kabul edilen adilyargılanma hakkı kapsamında dördüncü derece olup olmama çizgisiiyice muğlaklaşmaktadır. Karşılaştırmalı hukuk örnekleri ve AİHMuygulamasına koşut olarak Türk Anayasa Mahkemesi de “açıkça keyfi”veya “bariz takdir hatası” içermedikçe olağan mahkemelerin delillerideğerlendirme ve hukuk kurallarını yorumlama yetkisine müdahaleedemeyeceğini sıklıkla belirtmektedir. Anayasa Mahkemesininson kararlarında da “usul güvencelerini anlamsızlaştırma” formülüuygulanarak adil yargılanma hakkı bağlamında “keyfilik” ölçütününaçıklığa kavuşturulduğu gözlemlenmiştir.
KW  - Dördüncü derece
KW  - keyfîlik
KW  - bariz takdir hatası
KW  - usul güvencelerini anlamsızlaştırma
KW  - adaletin hiçe sayılması
CR  - ARNWİNE, Selin Esen (2003). “İspanya’da Bireysel Başvuru”, Ankara
Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 52, S. 4, ss. 249-271.
CR  - BAAMONDE, Maria Emilia Casas (2009), “Amparo Başvurusu”, Anayasa
Yargısı, C. 26, ss. 101-110.
CR  - BAKIRCI, Hasan (2018). “Case Management: European Court of Human
Rights (ECtHR)”, Max Planck Encyclopedias of International Law, Modül:
Max Planck Encyclopedia of International Procedural Law, https://opil.
ouplaw.com/browse?access=all&ct=d11f54ab-124c-4ae6-a6c9-fdfd9b8
f0ee9&level=all&pageSize=20&sort=title&sb_0=43d6d9dc-b960-436d-
995c-b25c0e63f9a0 (Erişim Tarihi: 21/4/2022).
CR  - DAHLBERG, Maija (2014), “‘It is not its task to act as a Court of fourth
instance’: the case of the ECtHR”, European Journal of Legal Studies,
C.7, S.2, ss. 84-118.
CR  - DUMAN, Özgür (2021). “Amaghlobeli ve Diğerleri / Gürcistan Kararı
Çerçevesinde Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İçtihadında ‘Sorumlu
Gazetecilik’ Kavramı”, Adalet Bakanlığı İnsan Hakları Dairesi Başkanlığı
İnsan Hakları Dergisi, S. 8, ss.20-29.
CR  - GÖREN, Zafer (1997). “Anayasa Mahkemesine Kişisel Başvuru (Anayasa
Şikâyeti)”, Anayasa Yargısı, C. 11, ss. 97-134.
CR  - HARRİS, David, O’Boyle, Michael, Bates, Edve Buckley, Carla (2018).
Law of the European Convention on Human Rights, Oxford: Oxford
University Press.
CR  - HELFER, Laurence R. (2008). “Redesigning the European Court of
Human Rights: Embeddedness as a Deep Structural Principle of the
Human Rights Regime”, The European Journal of International Law, Vol.
19, No. 1, ss. 125-159.
CR  - MELLİNGHOF, Rudolf (2009). “Federal Alman Cumhuriyetinde Anayasa
Şikâyeti”, Anayasa Yargısı, C. 26, ss. 31-44.
CR  - REİNER, Arnold (2006). “Federal Alman Anayasa Mahkemesinin Kararları
ve Olağan Mahkemeler için Bağlayıcı Etkisi”, Anayasa Mahkemesi
ile Olağan Mahkemeler Arasındaki İlişkiler Sempozyumu, Venedik Komisyonu,
https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.
aspx?pdffile=CDL-JU(2006)047-e (Erişim Tarihi: 22/4/2022).
UR  - https://doi.org/10.55792/anayasayargisi.1141560
L1  - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2529482
ER  -