TY - JOUR T1 - Müneccimbaşı Tarsûsîzâde’nin Risâle fî Usûli’l-hadîs Tercümesi ve Değerlendirilmesi TT - An Evaluation of Müneccimbaşı Ṭarsūsīzāde’s (1821-1896) Translation of Risāla fī Uṣūl al-Hadīth AU - Altuntaş, Mustafa Celil PY - 2023 DA - July JF - darulfunun ilahiyat PB - İstanbul Üniversitesi WT - DergiPark SN - 2651-5083 SP - 147 EP - 188 VL - 34 IS - 1 LA - tr AB - Tarsûsîzâde diye meşhur olan Müneccimbaşı Osman Kâmil Efendi, erken yaşlarından itibaren cami derslerinde ilmî eğitimini almaya başlamış ve medreseden mezun olmasının ardından ruûs imtihanında başarılı olup birçok medresede müderris olarak görev yapmış bir âlimdir. Müneccimbaşı unvanı onun II. Abdülhamîd döneminde bu görevi yapmasından dolayıdır. Osman Kâmil Efendi, 1274-1280 yılları arasında yaklaşık altı yıl Medine Mahmûdiye Medresesi’nde müderris olarak bulunmuş ve bu süreçte Birgivî’ye atfedilen Risâle fî usûli’l-hadîs isimli eseri tercüme etmiştir. Bu makalede söz konusu tercüme ilk defa tespit edilerek yayımlanmıştır. Aynı zamanda Osman Kâmil Efendi’nin hayatı da arşiv ve sicil dosyaları taranarak kayda geçirilmiştir. Bunların yanında Osmanlı döneminde Türkçe yazılmış hadis usûlü eserlerinin tespiti yapılmaya çalışılmıştır. Bu eserler, tespit edilecek yeni eserlerle Osmanlı dönemi hadis usûlü yazıcılığının daha net olarak anlaşılması için önemli bir adım olarak değerlendirilebilir. Anahtar Kelimeler KW - Hadis Usûlü KW - Osmanlı âlimleri KW - Birgivî KW - Dâvûd-i Karsî KW - Osman Kâmil Efendi KW - Salih Rüşdi Efendi N2 - Abstract Müneccimbaşı [Chief Astrologer] ʿOs̱mān Kāmil Efendi, also known as Ṭarsūsīzāde, received his early education in mosques before attending a madrasa. After graduating from the madrasa, he successfully passed the ruʾūs examination and served as a professor in many madrasas. He held the title of müneccimbaşı during the reign of ʿAbdülhamīd II. ʿOs̱mān Kāmil Efendi was assigned as a professor at the Madrasa of Maḥmūdiyya in Medina for almost six years between 1274-1280 AH and translated the Risāla fī uṣūl al-ḥadīth, attributed to al-Birgivī, during this time. The current article publishes this translation for the first time. At the same time, the article has also scanned and recorded the archives and registers in order to construct ʿOs̱mān Kāmil Efendi’s biography. This article additionally attempts to identify the works on the methodology of ḥadīth that were written in Turkish during the time of the Ottoman Empire. These works can be considered as a step toward a clearer understanding regarding the writing of uṣūls on ḥadīth works during the Ottoman era. CR - Abdullah Edib, Bayramzâde. Usûl-i Hadîs Dersleri. Gaziantep: Havâdis Matbaası, 1341. google scholar CR - Abdullah Salâhî Uşşâkî. “Usûl-i Hadîs”, t.y. Pertev Paşa. Süleymaniye Kütüphanesi. google scholar CR - Akdağ, Eyyup. “Rüştiye Okulları ve Kazancızâde Emîn Edîb’in Tuhfe-i Hulûsiyye fî Usûli’l-Ehâdîsi’n-Nebeviyye Adlı Hadis Usulü Ders Kitabı”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10, sy 10 (2016): 51-76. google scholar CR - Albayrak, Sadık. Son devir Osmanlı uleması : (ilmiye ricalinin teracim-i ahvali). C. 4. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı, 1996. google scholar CR - ———. Son devir Osmanlı uleması : (ilmiye ricalinin teracim-i ahvali). C. 3. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı, 1996. google scholar CR - Altuntaş, Mustafa Celil. “Risâle fi Usûli’l-Hadîs’in İmam Birgivî’ye Aidiyeti”. İçinde Balıkesirli Bir İslam Âlimi İmam Birgivî, 2:651-67. Balıkesir: Balıkesir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2019. google scholar CR - Aydüz, Salim. “Osmanlı Devleti’nde Müneccimbaşılık”. Osmanlı Bilimi Araştırmaları -İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Bilim Tarihi Bölümü’nün Kuruluşunun 10. Yıldönümü Münasebetiyle Ekmeleddin İhsanoğlu’na Armağan, 1995. google scholar CR - Balâtîzâde, Kemâlî. “Risâle fî Usûli’l-hadîs”, t.y. Kılıç Ali Paşa. google scholar CR - Birgivî. Risâle fî Usûli’l-Hadîs. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1272. google scholar CR - ———. Risâle fî Usûli’l-Hadîs. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1275. google scholar CR - ———. “Risâle fî Usûli’l-Hadîs”, t.y. Laleli, 3704. Süleymaniye Kütüphanesi. google scholar CR - ———. “Risâle fî Usûli’l-Hadîs”, t.y. Yazma Bağışlar Koleksiyonu, 1109. Süleymaniye Kütüphanesi. google scholar CR - Dâvûd-i Karsî. Şerhu Risâleti fî Usûli’l-Hadîs. 1. bs. Ervika li’d-Dirâsât ve’n-Neşr, 2016. google scholar CR - Ezherî, Yusuf Ziyâeddin (Ersal). Telhîsu’l-Fusûl fî Usûli Hadîsi’r-Resûl. Sofya: Nüvvab Matbaası, 1941. google scholar CR - Fevzî Efendi. Taksîm-i hadîs-i şerîf. Dersaadet: Âlem Matbaası, 1310. google scholar CR - Furat, Ahmed Hamdi. “17. Asır Osmanlı Taşrasında Bir Fakih Portresi: Ali en-Nisâri”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy 15 (2019). google scholar CR - Gümüş, Fatih, ve Abdullah Taha İmamoğlu. “İskilipli Mehmed b. Ömer’in Nuhbetu’l-Fiker Haşiyesi ve Tercümesinin Neşri”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10, sy 10 (30 Aralık 2016): 127-64. google scholar CR - Hafîd Efendi. ed-Dürerü’l-müntehabâtü’l-mensûre fî ıslâhi’l-galatâti’l-meşhûre. İstanbul: Dârü’t-Tıbâa[ti’l-Âmire], 1221. google scholar CR - Hakkı Efendi. “Risâle fî usûli’l-hadîs”, t.y. Hacı Mahmud Efendi. Süleymaniye Kütüphanesi. google scholar CR - Hasanova, Selime Veysal. “Yusuf Ziyaeddin Ezheri ve Bulgaristan’da hadis eğitimi (1920-1950)”. Yüksek Lisans, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2007. google scholar CR - Havvâs, Şihâbüddin Ahmed b. Abbâd el-Kinânî. “el-Kâfî fî ilmeyi’l-arûz ve’l-kavâfî”, 1256. Hacı Mahmud Efendi. Süleymaniye Kütüphanesi. google scholar CR - Kazancızâde, Emîn Edîb. “Tuhfe-i Hulûsiyye fî Usûli’l-Ehâdîsi’n-Nebeviyye”, t.y. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi. google scholar CR - Mardmı, Ebü’l-Ûla. Huzur Dersleri. C. II-III. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1966. google scholar CR - Nisârî, Ali en-. “Mâ yeteallaku bi’l-hadîs”, t.y. Esad Efendi. google scholar CR - Osman Kâmil Efendi, Müneccimbaşı. “Tercüme-i Usûlü’l-Hadîs”, t.y. 9455. Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi. google scholar CR - “Osman Kâmil Efendi Sicil Dosyası”, t.y. Sicill-i Ahvâl Dosyaları. İstanbul Müftülüğü Şer‘iyye Sicilleri Arşivi. google scholar CR - Özcan, Tahsin. “Mehmed Nûri Efendi”. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 28:503-4. Ankara: TDV Yayınları, 2003. google scholar CR - Seydişehrî, Mahmud Esad. Usûl-i Hadîs. 2. bs. İstanbul: Cemal Efendi Matbaası, 1316. google scholar CR - Süreyya, Mehmed. Sicill-i Osmânî. C. 4. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1308. google scholar CR - Şenburç, M. Masum. “Osmanlı Müelliflerinden Yusuf Zâhir Efendi ve Usûl-i Hadîs’e Dair Eseri”. Yüksek Lisans, Marmara Üniversitesi, 2004. google scholar CR - Yusuf Zâhir Efendi. “el-Muktetaf Mine’l-Âsâr fî İlmi Usûli’l-Âsâr”, t.y. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi. google scholar CR - Başkanlık Osmanlı Arşivi, Bâb-ı Âlî Evrak Odası, 791/59260. google scholar CR - Başkanlık Osmanlı Arşivi, Dâhiliye Sicill-i Ahvâl İdaresi Defteleri, 47/291 google scholar CR - Başkanlık Osmanlı Arşivi, İrâde Dâhiliye Evrakı, 480/32335. google scholar CR - Başkanlık Osmanlı Arşivi, İrâde Dâhiliye Evrakı, 498/33860, 1. google scholar CR - Başkanlık Osmanlı Arşivi, İrâde Dâhiliye Evrakı, 498/33860, 4; google scholar CR - Başkanlık Osmanlı Arşivi, İrâde Husûsî Evrakı, 47/52. google scholar CR - Başkanlık Osmanlı Arşivi, İrâde Taltîfât Evrakı, 58/46 google scholar CR - Başkanlık Osmanlı Arşivi, Mâbeyn-i Hümâyun İradeleri Evrakı 130/159. google scholar CR - Başkanlık Osmanlı Arşivi, Sadaret Mektûbî Meclis-i Vâlâ Evrakı 138/20 google scholar CR - Başkanlık Osmanlı Arşivi, Sadaret Mektûbî Mühimme Evrakı, 291/87. google scholar CR - Başkanlık Osmanlı Arşivi, Sadaret Mektûbî Umûmî Evrakı, 308/97, 1-2 google scholar CR - Başkanlık Osmanlı Arşivi, Sadaret Mektûbî Umûmî Evrakı, 563/58; 565/48; 541/30 google scholar CR - Başkanlık Osmanlı Arşivi, Sadaret Mektûbî Umûmî Nezâret ve Devâir Evrakı, 462/33. google scholar CR - Başkanlık Osmanlı Arşivi, Sadaret Mektûbî, Nezâret ve Devâir Evrakı, 300/41. google scholar CR - Başkanlık Osmanlı Arşivi, Sadaret Mektûbî, Nezâret ve Devâir Evrakı, 351/71. google scholar CR - Başkanlık Osmanlı Arşivi, Sadaret Mektûbî, Nezâret ve Devâir Evrakı, 453/81; google scholar CR - Başkanlık Osmanlı Arşivi, Sadaret Mektûbî, Nezâret ve Devâir Evrakı , A.MKT.NZD, 394/81. google scholar CR - Başkanlık Osmanlı Arşivi, Yıldız Esas Evrakı, 58/17. google scholar CR - Başkanlık Osmanlı Arşivi, Yıldız Mütenevvia Evrakı, 149/76. google scholar CR - İstanbul Müftülüğü Meşîhat Arşivi, 1155 google scholar CR - İstanbul Müftülüğü Meşîhat Arşivi, 768/03 google scholar UR - https://dergipark.org.tr/tr/pub/darulfunun/issue//1164140 L1 - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2604798 ER -