TY - JOUR T1 - Dede Korkut Kitabı’nda Geçen balkı- Fiili Üzerine TT - On the Verb balki- in the Book of Dede Korkut AU - Yıldız, Şahin PY - 2023 DA - June DO - 10.26650/TUDED2023-1195923 JF - Journal of Turkish Language and Literature PB - İstanbul Üniversitesi WT - DergiPark SN - 1015-2091 SP - 87 EP - 95 VL - 63 IS - 1 LA - tr AB - Türk edebiyatında önemli bir yere sahip olan Dede Korkut Kitabı, bulunduğu günden itibaren ilgi odağında kalmayı başarmış eserlerden biridir. Oğuzlar hakkında önemli bilgiler içeren eserden doğru bir şekilde yararlanmak adına, eserle ilgili azımsanmayacak sayıda okuma ve anlamlandırma denemeleri yapılmıştır. Eserdeki kelimelerin etimolojisi bu bağlamda ilgi çekmiş ve birçok çalışmaya kaynaklık etmiştir. Bu çalışmada, Dede Korkut Kitabı’nda D207/2’de geçen balkı- ‘parlamak’ fiili ele alınacaktır. Dede Korkut Kitabı’nın Günbed yazmasında balġı- ve balġuolarak da geçen fiilin kökeni ile ilgili kaynaklarda fikir birliği olmadığı görülmüştür. Birçok etimoloji sözlüğünde ele alınmayan kelime, Tietze’nin ve Nişanyan’ın sözlüklerinde ele alınmıştır. balkı- fiili ile ilgili ilk isabetli görüşler Tietze tarafından ortaya atılmıştır. Tietze, kelimeyi Arapça kökenli bark ‘şimşek’ kelimesiyle ilişkilendirmiş ve +ı- isimden fiil yapım eki ile barkı- ˃ balkı- şeklinde geliştiğini ileri sürmüştür. Bu çalışmada kelimenin ilk geçtiği metinlerden günümüz Anadolu ağızlarına kadar şekilsel ve anlamsal serüveni verilmiş ve Tietze’nin etimolojisinin düzeltilmeye muhtaç olduğu kanıtlarıyla birlikte ortaya konmaya çalışılmıştır. Böylece kelimenin Tietze’nin belirttiği gibi Türkçede bark ˃ barkı- ˃ balkı- olarak gelişmediği, yer aldığı en eski Türkçe metinlerde balk olarak geçmesi dolayısıyla balk ˃ balkı- ˃ barkı- olarak gelişmiş olduğu görüşü ortaya konulmuştur. KW - Dede Korkut Kitabı KW - berk KW - balkı- KW - barkı- KW - etimoloji N2 - The Book of Dede Korkut has an important place in Turkish literature and is one of the monumental works that have managed to stay in the center of attention since the day it was discovered. In order to benefit from the work, which contains important information about the Oghuz Turks, a substantial number of attempts at reading and interpretating the work have been made. The etymology of the words in this epic has attracted attention in this context and been made the subject of many studies. The current study will discuss the verb balk- [to shine] passed in the D207/2 line in the Book of Dede Korkut. No consensus is seen to exist regarding the sources about the origin of the verb, which is also mentioned as balġı- and balġu- in the Günbed manuscript of the Book of Dede Korkut. The word is not covered in many etymological dictionaries but is discussed in the Tietze and Nişanyan dictionaries. The first correct views on the verb balkı- were put forward by Tietze, who associated the word with the word bark [lightning] of Arabic origin and argued it to have developed as barkı- ˃ balkı- with the denominal verb suffix +ı-. This study presents the morphological and semantic adventure of the word from the first texts to today’s Anatolian dialects and attempts to reveal that Tietze’s etymology needs to be corrected alongside the proofs for this. Thus, the study suggests that the word did not develop in Turkish as bark ˃ barkı- ˃ balkı-, as Tietze had stated, but developed as balk ˃ balkı- ˃ barkı- as the word was written as balk in earlier Turkish texts. CR - Argunşah, M., Güner, G. (2015). Codex Cumanicus. İstanbul: Kesit Yayınları. google scholar CR - Ata, A. (1997). Kısasü’l-enbiya peygamber kıssaları I (Giriş-metin-tıpkıbasım). Ankara: TDK Yayınları. google scholar CR - Ata, A. (1997). Kısasü’l-Enbiyâ II Dizin. Ankara: TDK Yayınları. google scholar CR - Azmun, Y. (2019). Dede Korkut’un üçüncü elyazması soylamalar ve iki yeni boy ile Türkmen sahra nüshası: Metin - çeviri - sözlük - tıpkıbasım. İstanbul: Kutlu Yayınevi. google scholar CR - Canpolat, M. (2018). Behcetü’l-hadâik fî mev’izati’l-halâik. Ankara: TDK Yayınları. google scholar CR - Cin, A. (2011). Türk edebiyatının ilk Yûsuf ve Züleyhâ hikâyesi: Ali’nin kıssa-yı Yûsuf’u. Ankara: TDK Yayınları. google scholar CR - Dilçin, C. (Düzenleyen) (2009). Yeni tarama sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları. google scholar CR - Ekici, M. (2019). Dede Korkut kitabı Türkistan/Türkmen sahra nüshası soylamalar ve 13. boy-Salur Kazan’ın yedi başlı ejderhayı öldürmesi. İstanbul: Ötüken Neşriyat. google scholar CR - Ercilasun, A. B. (2019). “Dede Korkut kitabı’nın yeni nüshası ve üzerindeki yayınlar”. Milli Folklor, s.23, ss. 5-22. google scholar CR - Ergin, M. (1969). Dede Korkut kitabı. 1000 Temel Eser Serisi. İstanbul: Milli Eğitim Yayınevi google scholar CR - Ergin, M. (2009). Dede Korkut kitabı II. İndeks-gramer. Ankara: TDK Yayınları. google scholar CR - Ergin, M. (2011). Dede Korkut kitabı I. Ankara: TDK Yayınları. google scholar CR - Gökyay, O. Ş. (1973). DedemKorkudun kitabı. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi. google scholar CR - Hacıeminoğlu, N. (2000). Kutb'un Hüsrev ü Şirin'i ve dil hususiyetleri. Ankara: TDK Yayınları. google scholar CR - Kaçalin, M. S. (2017). Oğuzların diliyle Dedem Korkudun kitabı. Ankara: TDK Yayınları. google scholar CR - Kanar, M. (2011). Eski Anadolu Türkçesi sözlüğü. İstanbul: Say Yayınları. google scholar CR - Kartallıoğlu, Y., Yıldırım, H. (2007). “Azerbaycan Türkçesi”. Türk lehçeleri grameri, (Ed. A. B. Ercilasun), ss.171-230. Ankara: Akçağ Yayınları google scholar CR - Nişanyan, S. (2018). Nişanyan sözlük çağdaş Türkçenin etimolojisi. İstanbul: Liber Plus Yayınları. google scholar CR - Özçelik, S. (2016). Dede Korkut -Dresden nüshası- Metin, dizin. Ankara: TDK Yayınları. google scholar CR - Özçelik, S. (2021). Dede Korkut -Günbed yazması- Kazan Bey Oğuznamesi (Giriş-inceleme-notlar-metin-dil içi çeviri-dizinler). Ankara: TDK Yayınları. google scholar CR - Özçelik, S. (2022). “2022 yılının bahar müjdesi: Dede Korkut’un Bursa yazması”. Türk Dili, Nisan 2022, Yıl: 71, Sayı: 844. google scholar CR - Paçacıoğlu, B. (2016). VIII.-XVI. yüzyıllar arasında Türkçenin sözcük dağarcığı. İstanbul: Kesit Yayınları. google scholar CR - Shahgoli, N. K., Yaghoobi, V., Aghatabai, S., Behzad, S. (2019). “Dede Korkut kitabı’nın Günbet yazması: google scholar CR - İnceleme, metin, dizin ve tıpkıbasım”. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, c.16, s.2, ss.147-379. google scholar CR - Schmiede, H. A. (2009). “D” “Kitab-ı Dedem Korkut” destanlarının Dresden nüshası. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. google scholar CR - Tatçı, M. (1991). Yûnus Emre divanı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. google scholar CR - Tatçı, M. (2008). Yûnus Emre külliyatı 2: Yûnus Emre divanı tenkitli metin. İstanbul: H Yayınları. google scholar CR - Tezcan, S., Boeschoten, H. (2001). Dede Korkut Oğuznameleri. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. google scholar CR - Tietze, A., Tekin, T. (1994). “Tarama sözlüğü üzerine bazı açıklamalar II”. Türk Dilleri Araştırmaları 4, ss. 159-169. google scholar CR - Tietze, A. (2016). Tarihî ve etimolojik Türkiye Türkçesi lugati. Birinci Cilt A-B. (Ed.: S. Tezcan), Ankara: TÜBA Yayınları. google scholar CR - Timurtaş, F. K. (2012). Yunus Emre divanı. İstanbul: Kapı Yayınları google scholar CR - Tulum, M., Tulum, M. M. (2016). Dede Korkut Oğuznameler Oğuz beylerinin hikâyeleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları. google scholar CR - Türk Dil Kurumu (2009). Türkiye’de halk ağzından derleme sözlüğü I A-B. Ankara: TDK Yayınları. google scholar CR - Ünlü, S. (2012). Harezm Altınordu Türkçesi sözlüğü. Konya: Eğitim Yayınevi. google scholar UR - https://doi.org/10.26650/TUDED2023-1195923 L1 - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2736379 ER -