@article{article_1271926, title={Orhun Türkçesinden Günümüze Arkaik Bir Fiil: Yėt-/Yed-}, journal={Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi}, pages={117–133}, year={2023}, DOI={10.51531/korkutataturkiyat.1271926}, author={Güler, Emine}, keywords={Orhun Türkçesi, yėt-/yed- fiili, tarihî Türk lehçeleri.}, abstract={Dildeki temel sözcük türleri olan isimler evrendeki varlık ve kavramları; fiiller ise varlık ve kavramlara ait devinimleri temsil ederler. Türkçenin kavram karşılama kabiliyeti bir hayli zengindir. Zira tarihî Türk lehçeleri göz önünde bulundurulduğunda her varlığı, niteliği, kav-ramı ve eylemi karşılamaya yönelik düşünce üretimi söz konusu olmuş ve bu doğrultuda zih-nin ihtiyaç duyduğu tüm sözcükler dile kazandırılmıştır. Özellikle fiiller konusunda Türkçe-nin yetkinliği dikkat çekmektedir. Türkler, konar göçer yaşam gelenekleri gereği eylem odaklı bir millettir. Yaşadıkları çağın ve coğrafyanın gerektirdiği tüm fiilleri söze yansıtmışlardır. Zaman içerisinde bu fiillerin eklerle genişletilerek yeni anlamlar üretmesi, aynı fiil kök ya da gövdesinin çok anlamlılık kazanması, farklı sözcük türleriyle birleşerek deyimleşmesi ve me-cazlaşması dilin eylemlerle işinin bitmediğini göstermektedir. Fiilin anlamsal genişliği ömrünü de belirler. Kullanım alanı genişleyen her sözcükte olduğu gibi çok anlamlı hâle gelen fiiller de dilde yaşamaya devam eder. Ancak bazı fiillerin karşıladığı anlam alanı daha sınırlıdır. Bu da onların dilde tutunmasını güçleştirir. Yėt-/ yed- fiili de anlam alanı dar olan fiillerden biridir. İlk kez 8.yy.da Orhun Yazıtları’nda geçen sözcük tüm tarihî Türk lehçelerinde kullanılmış ve günümüz Türkiye Türkçesinde de t>d değişimine uğramış şekliyle sınırlı bir kullanımda da ol-sa (ağızlarda ve atasözlerinde) tespit edilmiştir. Bir sözcüğün kullanımdan kalkması artık ona ihtiyaç duyulmadığını gösterir. Dili konuşan insanların yaşam tarzındaki değişiklikler sözcük-lerin kalıcılığını belirler. At yėt-/yed- “atı çekerek götürmek, ilerletmek” bağlamında tarih sah-nesine çıkan fiilin zamanla “yanında, beraberinde götürmek, yol göstermek, sevk etmek, hâkim olmak” anlamları kazanarak kullanımdan düşmemesi hatta zamanla nefis yedmek ör-neğindeki gibi mecazlaşması dikkat çekicidir. Çalışmada yėt-/ yed- fiilinin tarihî lehçelerdeki kullanımları tespit edilerek yaygınlığı belirlenmeye çalışılacaktır.}, number={11}, publisher={Yunus KAPLAN}