TY - JOUR T1 - HAN BONYAK VE ZAMANI TT - ХАН БОНЯК И ЕГО ВРЕМЯ AU - Pletnöva, Svetlana AU - Büyükçolak, Alihan PY - 2023 DA - June DO - 10.48068/rusad.1309237 JF - Rusya Araştırmaları Dergisi JO - RUSAD PB - Tekin Aycan TAŞCI WT - DergiPark SN - 2757-7899 SP - 195 EP - 204 IS - 9 LA - tr AB - Bu çalışma, Kuzey Karadeniz bozkırlarında Peçeneklerden sonra hakimiyet kuran Kumanların, diğer Türk soylu kavimler, Eski Rus devleti ve Bizans İmparatorluğu ile olan ilişkilerini konu edinmektedir. Kuman hâkimiyet alanının ve askeri harekâtlarının tarihi coğrafyası incelenirken Kumanlar arasında Han Bonyak kültünün oluşum süreci tetkik edilmektedir. Kaynaklarda adına 1096-1167 yılları arasında rastlanılan ve yaklaşık 90 yıllık bir ömür sürmüş olan Han Bonyak’ın bu çalışmada, diğer Kuman liderlerinden daha farklı hususiyetleri olan askeri ve siyasi bir program takip ettiği ortaya konmuştur. Bizans İmparatorluğu ile Peçenek sorunu sebebiyle başlayan ittifak ilişkileri, sorunun hallinden sonra İmparator I. Aleksios’un Macarları Kumanların üzerine sevk etmesiyle düşmanlığa dönüşmüştür. Rus knezleri arasındaki iç mücadelede sadece bir kez taraf tutan Han Bonyak’ın bu girişimindeki amacının da karşıt tarafı destekleyen Macar ordusundan intikam almak olduğu saptanmıştır. Han Bonyak’ın intikam arzusuyla tertiplediği bir diğer seferin ise 1095 yılında sabık imparator Romen Diyojen’in bir oğlunun himaye edildiği Tuna Seferi idi. Araştırmacı, Han Bonyak’ın uzun, prestijli ve ilkeli hanlık kariyerinin neticesinde, Karadeniz’in Kuzey bozkırlarındaki Kumanlar arasında birleştirici bir siyasi kültün ortaya çıktığını ortaya koymakta, hâkim bir hanedanın varlığı ihtimalini değerlendirmektedir. Bizans ve Rus orta çağ kaynaklarından istifade eden yazar, I. Aleksios’un takip ettiği “Kuzey politikası” çerçevesinde Bizans İmparatorluğunun kuzeyli komşularıyla olan ilişkilerini de detaylıca mercek altına almaktadır. Bunun yanı sıra Kiev Büyük Knezi Vladimir Monomah devrinde gerginleşen Rus-Kuman ilişkilerinde Doğu Avrupa’daki güçler dengesinin kapsamlı bir analizini sunmaktadır. Yazarın, Bizans, Rus ve Arap muhaberatlarına dayanarak, bu araştırması neticesinde tarih çalışmalarına yaptığı en önemli katkı ise, XII. asırda Kumanların siyasi merkezlerini tespit etme girişimi olmuştur. Yazılı kayıtları, arkeolojik bulgularla da destekleyen yazar, Samara-Volçaya Mezopotamyasını Kumanların XII. asırdaki merkez üsleri olarak önermektedir KW - Rusya KW - Kumanlar KW - Peçenekler KW - Han Bonyak KW - Kuzey Karadeniz N2 - Статья посвящена взаимоотношениям половцев с Византийской империей, Древнерусским государством, а также с другими тюркскими племенами. Половцы стали доминировать в степях Северного Причерноморья после печенегов. Рассматривая ареал половецкого господства и военных действий с точки зрения исторической географии, в исследовании анализируется процесс формирования культа хана Боняка у половцев. Хан прожил около 90 лет, его имя встречается в источниках между 1096-1167 гг. Данное исследование показывает, что хан Боняк следовал военно-политической программе, отличающейся от других куманских лидеров. Вторжение печенегов вынудило Византийскую империю заключить союз с половцами. Вскоре отношения сменяются враждой. Когда половцы разбили печенегов, император Алексий I послал против них венгров. Хан Боняк принимал участие в междоусобной борьбе русских князей, был полон решимости отомстить венгерскому войску. Важным походом, который организовал хан, был Дунайский поход 1095 года, в котором он покровительствовал “сыну” бывшего императора Романа Диогена. Исследователь приходит к выводу, что долгая карьера авторитетного и принципиального хана Боняка привела к появлению объединяющего политического культа среди половцев в степях Причерноморья. Есть также вероятность существования доминирующей династии. Опираясь на византийские и русские средневековые источники, автор подробно рассматривает отношения Византийской империи со своими северными соседями в рамках “северной политики”, проводимой Алексием I. Кроме того, дается всесторонний анализ баланса сил в Восточной Европе и напряженных русско-половецких отношений в период правления великого князя Киевского Владимира Мономаха. Наиболее важный вклад данного исследования, основанного на византийской, русской и арабской переписке, заключается в попытке определить половецкие политические центры в XII веке. Подкрепляя письменные источники археологическими находками, автор предполагает область между реками Самара и Волчья в качестве основного центра половцев в XII веке CR - Komnina Anna. Aleksiada. per. Yakov Nikolayeviç Lyubarskiy. M.: Nauka, 1965. CR - Povest vremennıh let. Çast’ II., Prilojeniye, stat’i i kommentarii D.S. Lihaçöva. M.-L.: AN SSSR, 1950. CR - PSRL. T. II. M. 1962. CR - Drevnetürkskiy slovar, red. V. M. Nadelyayev i dr. L.: Nauka, 1969. CR - Ançabadze, Zubar Viaronoviç. “Kipçaki Severnogo Kavkaza po dannım gruzinskih letopisey XI-XIV vv.” V kn. Materialı sessii po probleme proishojdeniya balkarskogo i karaçayevskogo narodov. Red. M. J. Thaşokov, K. Ş. Balkarov. Nalçik: Kabardino-balkarskoye Knijnoye İzdatel’stvo. 1960. CR - Gordlyevskiy, Vladimir Aleksandroviç. “Çto takoe bosıy volk.” V kn. İzvestiya AN. SSSR Otdeleniye literaturı i yazıka. T. VI. vıpusk. 4, Otv Red. İ. İ. Meşaninov, M.: AN SSSR.1947. CR - Kudryaşov, Konstantin Vasilyeviç. Polovetskaya step. M.: Geografgiz. 1948. CR - Pletnöva, Svetlana Aleksandrovna. “Peçenegi, Torki i Polovtsı v yujnorusskih stepyah.” V kn. Materialı i issledovaniya po arheologii SSSR. Nu 62, Otv. Red. M. İ. Artamanov. M. L.: AN SSSR. 1958. CR - Pletnöva, Svetlana Aleksandrovna. Ot koçeviy k gorodam. Saltovo-mayatskaya kultura. M.: Nauka. 1967. CR - Pletnöva, Svetlana Aleksandrovna. “Polovetskaya zemlya.” V kn. Drevnerusskiye knyajestva X-XII.I vv. Otv. Red. L. G. Beskrovnıy, M.: Nauka. 1975. CR - Tizengauzen, Vladimir Gustavoviç. Sbornik materialov, otnosyaşihsya k istorii Zolotoy ordı. T. 1. Spb.1884. CR - Vasilyevskiy, Vasiliy Grigoryeviç. “Vizantiya i Peçenegi.” Trudı. T. 1. Spb. 1908. UR - https://doi.org/10.48068/rusad.1309237 L1 - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3186228 ER -