TY  - JOUR
T1  - Türk idare tarihinde sosyal devlet anlayışının topluma yansıtılması açısından vakıf medeniyetinin yeri
TT  - The place of the Waqf civilization in the history of Turkish administration in terms of reflecting the welfare state approach tobthe society
AU  - Güler, Ayşegül
AU  - Ayata, Ali
PY  - 2023
DA  - December
DO  - 10.17218/hititsbd.1325325
JF  - Hitit Sosyal Bilimler Dergisi
PB  - Hitit Üniversitesi
WT  - DergiPark
SN  - 2757-7449
SP  - 426
EP  - 441
VL  - 16
IS  - 2
LA  - tr
AB  - İnsanlığın ilk dönemlerinde varlık sahipleri, servetlerini başkalarının ihtiyacını karşılamak amacıyla dünyevi beklenti olmadan vakfederdi. Batı dünyasında 19.yüzyılda sosyal devlet kurumları, vatandaşların devlete bağlılığını artıracağına inanılarak desteklenmiştir. Türk idare tarihinde ise, İslam medeniyeti dairesine girilmeden önce göçebe hayat sürülen dönemde, zenginlikler sahip olunan hayvan varlığına dayanırdı. Hükümdarlar baharda yapılan toyda zenginliklerini ihtiyaç sahiplerine verir, ekonomik açıdan sıradan vatandaş gibi yönetim görevini üstlenirdi. İslamiyet’te Hz. Peygamberin (sav) sahip olduğu hurmalıkları vakfetmesiyle kurumsallaşma yaygınlaşmış yardım faaliyetleri toplumda ayrım gözetmeden karşılık beklemeden yürütülmüştür. Türkler İslamiyet’i benimseyince vakıf faaliyetleriyle çağlarına damga vurmuş, canlılarla ilgili konularda vakıflar kurularak toplumda sınıf çatışmaları önlenmiştir. Osmanlı Devleti’nde mükemmelleşen vakıflar güvenlik ve adalet dışındaki faaliyetleri kapsayacak şekilde hizmetlerini genişletmiştir. Osmanlı Devleti’nde 18.yüzyıl sonrasında başlayan bozulmadan vakıflar etkilenmiş, işlevlerini yapamamış, varlıkları yağmalanmıştır. Hizmetleri karşılığında vatandaştan katkı talep etmeyen vakıflar günümüzde yardımlara aracılık ederek tarihi misyonundan uzaklaşmıştır. Çalışmada vakıf müessesesinin Türk-İslam medeniyetindeki gelişimi, idare tarihi içerisindeki sosyal sorumlukların yerine getirilmesindeki rolü incelenecektir.
KW  - Vakıf Medeniyeti
KW  - Sosyal Devlet
KW  - Hizmet
KW  - İdare Tarihi
N2  - In the early periods of humanity, wealthy people would dedicate their wealth to meet the needs of others without worldly expectation. In the 19th century, social state institutions in the western world were supported by believing that it would increase their commitment to the state. In the history of Turkish administration, in the period before entering the circle of Islamic civilization, riches were based on the existence of animals owned. In the administrative structure, the rulers gave their wealth to the needy when the spring feast was over. In Islam, Hz. Prophet (sav) donated the date palms he owned. After the Turks entered the Islamic civilization, they adopted the foundation works. The foundation administration, after the 18th century they could not fulfill their functions. In this study, the development of the foundation institution in Turkish-Islamic civilization and its role in fulfilling social responsibilities in the history of administration will be examined.
CR  - Acun, H. (2007). Giriş. Hakkı Acun (Ed). Anadolu Selçuklu Dönemi Kervansarayları (s.13-19). Ankara: TC Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü
CR  - Akbulut, İ. (2007). Vakıf kurumu, mahiyeti ve tarihi gelişimi. Vakıflar Dergisi, 30, 61-72.  Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/203000#page=62
CR  - Anadolu Ajansı, (2016a). Fatih Sultan Mehmet’in Ayasofya Vakfiyesi “Tapu”ya Emanet. Erişim adresi: https://www.aa.com.tr/tr/kultur-sanat/fatih-sultan-mehmetin-ayasofya-vakfiyesi-tapuya-emanet/677695
CR  - Anadolu Ajansı (2016b). Osmanlı’nın “leylek hastanesi” Şifa Dağıtıyor. Erişim adresi: https://www.aa.com.tr/tr/yasam/osmanlinin-leylek-hastanesi-sifa-dagitiyor/596287
CR  - Barkan, Ö. L. (1942). Osmanlı İmparatorluğunda bir iskân ve kolonizasyon metodu olarak vakıflar ve temlikler ı: istilâ devirlerinin kolonizatör Türk dervişleri ve zâviyeler. Vakıflar Dergisi, 2, 279-386. Erişim adresi: https://acikerisim.fsm.edu.tr/xmlui/handle/11352/1219
CR  - Barkan, Ö.L. (1963). Şehirlerin Teşekkül ve İnkişafı Tarihi Bakımından: Osmanlı İmparatorluğunda İmâret Sitelerinin Kuruluş ve İşleyiş Tarzına Âit Araştırmalar. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 23(1-2), 239-296. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuifm/issue/881/9778
CR  - Barnes, J.R. (1987). An Introduction To Religious Foundations In The Ottoman Empire. Netherlands: E. J. Brill
CR  - Barry, N. (1999). Sivil Toplum, Din ve İslam, İslam. Ömer Demir (Yay. haz.). Sivil Toplum, Piyasa Ekonomisi (s.1-2). Ankara: Liberte Yayınları
CR  - Bayartan, M. (2008). Osmanlı Şehirlerinde Vakıflar ve Vakıf Sisteminin Şehre Kattığı Değerler. Osmanlı Bilimi Araştırmaları X-I, 10(1), 157-175. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuoba/issue/1204/14168
CR  - Cansel, E. (1988). Vakıf kuruluşu, işleyişi ve amacı. Vakıflar Dergisi, 20, 321-327. Erişim adresi: https://acikerisim.fsm.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/11352/265/Cansel.pdf?sequence=1
CR  - Cantay, G. (1994). Türklerde vakıf ve taş vakfiyeler. Vakıf Haftası Dergisi, 11, 147- 162. Erişim adresi: https://acikerisim.fsm.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/11352/1098/Cantay.pdf?sequence=1
CR  - Cihan, A. (2007). Osmanlı Toplum Yapısı ve Sivil Toplum. İstanbul: 3F Yayınevi
CR  - Çizakça, M. (2005). Sivil Toplum Kuruluşları-İslam Dünyası ve Demokrasi. Lütfi Sunar (Yay. haz.) Sivil Toplum ve Demokrasi (s.171-177). İstanbul: Kaknüs Yayınları
CR  - Dallal, A. (2004). The Islamic institution of waqf: a historical overview. Stephen P. Heyneman (Ed.) Islam and Social Policy (ss.13-44). Nashville: Vanderbilt University Press
CR  - Diyanet İşleri Başkanlığı, Kur’an-ı Kerim Âl-i İmrân Suresi Ayet Tefsiri. Erişim adresi: https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/%C3%82l-i%20%C4%B0mr%C3%A2n-suresi/385/92-ayet-tefsiri
CR  - Ertem, A. (1999). Osmanlıdan Günümüze Vakıflar. Divan Dergisi Bilim ve Sanat Vakfı Yayınları, 6, 25-65, Erişim adresi: https://acikerisim.fsm.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/11352/902/Ertem.pdf?sequence=1&isAllowed=y
CR  - Görür, M. (2007). Anadolu Selçuklu Dönemi Kervansarayları Kataloğu. Hakkı Acun (Ed.). Anadolu Selçuklu Dönemi Kervansarayları (ss.473-529). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü
CR  - Gözübenli, B. (1994). Türk hukuk tarihinde vakıf mallarının faizli işletilmesi hakkında tahlilli bir değerlendirme. Vakıf Haftası Dergisi, 11, 51-72. Erişim adresi: https://acikerisim.fsm.edu.tr/xmlui/handle/11352/1080
CR  - Hoexter, M. (1998). Endowments, Rulers and Community: Waqf al Haramayn in Ottoman Algiers, (ed) Ruud Peters, Bernard Weiss, Studies in Islamic Law and Society, 6, Brill NV, Leiden: Netherlands
CR  - İnalcık, H. (1988). Şikâyet Hakkı: ‘Arz-ı Hal ve ‘Arz-ı Mahzar’lar. Osmanlı Araştırmaları, 07-08, 33-54.  Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/oa/issue/10970/131241
CR  - Mandaville, J. E. (1979). Usurious piety: the cash waqf controversy in the Ottoman Empire. International Journal of Middle East Studies, 10(3), 289-308. doi:10.1017/S0020743800000118
CR  - Ortaylı, İ. (2016). Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi. Ankara: Cedit Neşriyat
CR  - Öztürk, O. (1976). Tarihimizde Vakıf Müessesesi. Münip Yeğin, Orhan Okay, Nazif Şahinoğlu (Yay. haz.). Türk Kültür ve Medeniyeti (Makaleler) (s.189-207). Cilt I, Atatürk Üniversitesi Türk Kültür ve Medeniyetini Araştırma Enstitüsü Deneme Yayınları. Ankara: Sevinç Matbaası
CR  - Öztürk, N. (1991). Vakıflar arşiv kayıtlarına göre Niksar Vakıfları. Vakıflar Dergisi, 22, 45-68. Erişim adresi: https://acikerisim.fsm.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/11352/426/Öztürk.pdf?sequence=1&isAllowed=y
CR  - Pakalın, M.Z. (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü III. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi
CR  - Şahin, M. (1986). Sosyal değişmede vakıfların rolü. Sosyoloji Konferansları Dergisi, 0(21), 231-247. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/iusoskon/issue/9528/119083
CR  - Uzunçarşılı, İ.H. (1984). Osmanlı Devleti Teşkilâtına Medhal. TC Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları VIII. Dizi, Sa.10a1, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi
CR  - Uzunçarşılı, İ.H. (2022). Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilatı. TC Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları VIII. Dizi, Sa.17, 5.Baskı, Ankara: Neyir Matbaacılık
CR  - Vakıflar Genel Müdürlüğü. (2012). Tarihte İlginç Vakıflar. İstanbul: Aktif Matbaacılık
CR  - Vakıflar Genel Müdürlüğü (2022a). Erişim adresi: https://cdn.vgm.gov.tr/genelicerik/genelicerik_945_290519/004yeni-vakiflarin-yil-bazinda-illere-gore-dagilim.pdf
CR  - Vakıflar Genel Müdürlüğü (2022b). Erişim adresi: https://cdn.vgm.gov.tr/genelicerik/genelicerik_945_290519/001vakiflarin-turlerine-gore-dagilimi05082020.pdf
CR  - Yapıcı, H. (2013). İslam Tarihinde Vakıf Kültürü Üzerine Bir İnceleme. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, I, 66-76. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/gopsbad/issue/48563/616676
CR  - Yediyıldız, B. (1982). Türk Vakıf Kurucularının Sosyal Tabakalaşmadaki Yeri 1700-1800. İnalcık, Halil, Göyünç, Nejat, Lowry, Heath W. (Ed). Osmanlı Araştırmaları III (s.143-164). İstanbul
CR  - Yücel, E. (1985). Kıbrıs Belediyecilik Kongresinin Işığı Altında Türk Eserlerinin Durumu ve Alınması Gereken Tedbirler. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı. (215-230). Afşin Matbaası
UR  - https://doi.org/10.17218/hititsbd.1325325
L1  - http://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3255168
ER  -