TY - JOUR T1 - Türkçede Az- / Yaz- Fiili ve Türevleri AU - Deniz, Sunay PY - 2023 DA - December DO - 10.33437/ksusbd.1329883 JF - Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi PB - Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi WT - DergiPark SN - 1304-8120 SP - 1248 EP - 1258 VL - 20 IS - 3 LA - tr AB - Türkçede yaz- fiili “Günah işlemek, hata etmek, yanılmak, suç işlemek” anlamında Eski Türkçe metinlerden itibaren kullanılan bir sözcüktür. İlk yazılı metinlerde sadece “yazın-“ ve “yazuḳla-“ biçimi bulunan sözcük, Uygurca metinlerde yapım ekleriyle genişletilmiş farklı şekilleriyle kullanım sahasını biraz daha genişletmiştir. Özellikle tarihi lehçelerimizden Karahanlı Türkçesi ve Harezm Türkçesi metinlerinde “yaz-, yazuḳ, yazım, az-, azmışraḳ, azġan, azġanraḳ, azıtġan, azġır, azġuçı, azıt-, yazuḳ ḳıl-, yazuḳ yüdügli, yazuḳluġ bol-, yazuḳsuz, yazuḳlarnı yarlıḳa-, yazuḳḳa uġramadaçı, yazım ḳılmaġu” gibi pek çok biçimiyle isim, sıfat-fiil, isim - fiil, birleşik fiil gibi yapılarda oldukça işlek bir biçimde kullanılmıştır. Bugün Türkiye Türkçesi yazı dilinde yaz- köküne dayanan “yazık” ve “yazıksız” biçimlerinin kullanılmasına karşın bu kökün bir başka biçimi olan “az-“ kökünün ve türevlerinin daha çok kullanıldığı görülmektedir.Bu çalışmada, ilk yazılı metinlerden bu yana “az- / yaz-“ fiilinin anlamı, türevleri ve birleşik yapılardaki şekilleri araştırılmıştır. Bunun için tüm tarihi lehçe sözlükleri ve ilgili metinler taranmış, taranan metinlerden örnek cümleler alınarak fiilin tarihi seyri incelenmeye çalışılmıştır. KW - yaz- KW - az- KW - türetme KW - söz varlığı CR - Arat, R. R. (2007). Kutadgu Bilig Ⅰ Metin. Türk Dil Kurumu Yayınları. CR - Arat, R. R. (1979). Kutadgu Bilig Ⅲ İndeks. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları: 47, Seri: Ⅳ- Sayı: A 12. CR - Arat R. R. (2006). Atabetü’l Hakayık. Türk Dil Kurumu Yayınları. CR - Aksan, Doğan. En Eski Türkçe’nin İzlerinde, Simurg Yayınları, İstanbul 2000. CR - Argunşah, M., & Güner, G. (2022). Codex Cumanicus. Türk Dil Kurumu Yayınları. CR - Ata, A. (2004). Türkçe İlk Kur’an Tercümesi. Türk Dil Kurumu Yayınları. CR - Ata, A. (2019). Ḳıṣaṣü’l-Enbiyā Giriş-Metin-Dizin. Türk Dil Kurumu Yayınları. CR - Aydemir, A. (2012). Türkçede Artzamanlı Sözvarlığı Boyutuyla: ‘Yazuk/Yazık’Kelimesi Ve Soydaşları Üzerine, Türk Dünyası Araştırmaları, 101 (201), 129-155. CR - Alibekiroğlu, S. (2013). Türkçede Ön Seste ‘y’, Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 8/1 Winter, p. 685-710. CR - Bayat, F., & Aliyeva Çınar, M. (2020). Eski Türkçe Sözlük. Ötüken Neşriyat. CR - Bayat, F. (2020). Orta Türkçe Sözlük. Ötüken Neşriyat. CR - Bulduk, T.B. (2018). Kelime Başında Y Foneminin Düşmesi: Kâbûs-Nâme ve Türkiye Türkçesi Ağızları Örneği, Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl:10, Sayı:30, 944-991. CR - Caferoğlu, A. (1993). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. Enderun Yayınları. CR - Clauson, S. G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turish. Oxford At The Clarendon Pres. CR - Çev: Çakan, A. (2022). Yusuf Has Hacib Kutadgu Bilig. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. CR - Dilçin, C. (2016). Mes’ūd Bin Aḥmed Süheyl ü Nevbahar İnceleme- Metin-Sözlük. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı. CR - Demirci, Ü. Ö. (2021). Kutb’un Ḫusrav u Şîrîni, Giriş, Metin, Tıpkıbasım. Kesit Yayınları. CR - Derleme Sözlüğü. (2019). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü Ⅰ-Ⅵ. Türk Dil Kurumu Yayınları. Eckmann J. (2004). Nehcü’l-Feradis Ⅰ Metin Ⅱ Tıpkıbasım. Türk Dil Kurumu Yayınları. CR - Ercilasun, A. B., & Akkoyunlu, Z. (2014). Dîvânu Lugâti’t-Türk. Türk Dil Kurumu Yayınları. CR - Eyüboğlu, İ. Z. (1995). Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü. Sosyal Yayınlar. CR - Ergin, M. (2011). Orhun Abideleri. Boğaziçi Yayınları. CR - Gabain, A. V. (1988). Eski Türkçenin Grameri. Türk Dil Kurumu Yayınları. CR - Gülensoy, T. (2018). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü. Bilge Kültür Sanat. CR - Gulcalı, Z. (2015). Eski Uygurca Altun Yaruk Sudur’dan “Aç Bars” Hikayesi. Türk Dil Kurumu Yayınları. CR - Hamılton, J. R. (2020). Prens Kalyanamkara Papamkara Hikayesi. Türk Dil Kurumu Yayınları. CR - Karahan, L. (1994). Kıssa-i Yusuf Yusuf u Züleyha. Türk Dil Kurumu Yayınları. CR - Kanar, M. (2018). Eski Anadolu Türkçesi Sözlüğü. Say Yayınları. CR - Kaya, C. (2021). Uygurca Altun Yaruk. Türk Dil Kurumu Yayınları. CR - Nişanyan, S. (2018). Nişanyan Sözlük Çağdaş Türkçenin Etimolojisi. Liber Yayınları. CR - Nişanyan, S. (2003). Sözlerin Soyağacı Çağdaş Türkçenin Etimolojik Sözlüğü. Adam Yayınları. CR - Özönder, S. B. (1998). Üç İtigsizler. Türk Dil Kurumu Yayınları. CR - Orkun, H. N. (2019). Eski Türk Yazıtları. Türk Dil Kurumu Yayınları. CR - Sevinçli, V. (2017). ‘Y’ Ünsüzü Ve İşlevleri, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1 (38), 45-56. CR - Tekin, Ş. (2019). Uygurca Metinler Ⅱ Maytrısimit. Türk Dil Kurumu Yayınları. CR - Tekin, Ş. (2001). İştikakçının Köşesi Türk Dilinde Kelimelerin ve Eklerin Hayatı Üzerine Denemeler. Simurg Yayınları. CR - Topaloğlu, A. (2018). ⅩⅣ. Yüzyılın Ortalarında Yapılmış Satırarası Kur’an Tercümesi 2 Sözlük. Dergâh Yayınları. CR - Şirin, H. (2016). Eski Türk Yazıtları. Türk Dil Kurumu Yayınları. CR - Şirin, H. (2022). Kültigin Yazıtı Notlar. Bilge Kültür Sanat. CR - Toparlı, R., & Argunşah, M. (2018). Mu’înü’l- Mürid. Türk Dil Kurumu Yayınları. CR - Toparlı, R., & Vural, H., & Karaatlı, R. (2019). Kıpçak Türkçesi Sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları. CR - Tıetze, A. (2019). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati Dokuzuncu Cilt Y-Z. Türkiye Bilimler Akademisi. CR - Tıetze, A. (2016). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati Birinci Cilt A-B. Türkiye Bilimler Akademisi. CR - Türkçe Sözlük. (2005). Ankara. Türk Dil Kurumu Yayınları. CR - Ünlü, S. (2012). Karahanlı Türkçesi Sözlüğü. Eğitim Yayınevi. CR - Ünlü, S. (2012). Harezm Altınordu Türkçesi Sözlüğü, Eğitim Yayınevi. CR - Ünlü, S. (2013). Çağatay Türkçesi Sözlüğü. Eğitim Yayınevi. CR - Ünlü, S. (2012). Doğu ve Batı Türkçesi Kur’an Tercümeleri Sözlüğü. Eğitim Yayınevi. CR - Yüce, N. (1993). Mukaddimetü’l-Edeb. Türk Dil Kurumu Yayınları. UR - https://doi.org/10.33437/ksusbd.1329883 L1 - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3274692 ER -