TY  - JOUR
T1  - TARBAGATAY KIRGIZLARI VE KÖKENİ
TT  - ТАРБАГАТАЙСКИЕ КЫРГЫЗЫ И ИХ ПРОИСХОЖДЕНИЕ
AU  - Karatayev, Olcobay
PY  - 2013
DA  - March
DO  - 10.7816/sad-01-03-01
JF  - Sibirya Araştırmaları Dergisi
PB  - Sanat ve Dil Araştırmaları Enstitüsü - SADA
WT  - DergiPark
SN  - 2147-8104
SP  - 1
EP  - 16
VL  - 1
IS  - 3
LA  - tr
AB  - ÖZET  Günümüzde Çin Halk Cumhuriyeti’nin Sincan (Sintszyan) Uygur Özerk Bölgesine bağlı mülki idare yönetiminde Tarbagatay adlı yerin varlığı bilinmektedir. 1984 yılında Sincan Uygur Özerk Bölgesi bünyesinde bulunan söz konusu bu yer, Rus kaynaklarında Çuguçak olarak da geçmektedir. “Taerbahan”ı Moğolcadan tercüme edecek olursak “suur” (köstebek) anlamına geldiği görülür. “Taerbahat + ay” suurun, çok bölge ve yer anlamında da çözümlendiği anlaşılır. Bölge 1984 yılı itibariyle Sincan Uygur Özerk Bölgesi idaresi yönetimine dâhil edilir. Tarbagatay adı çok geniş bir alana yayılan ilk adlandırmadır. Bu isim bir dönem Çin, Moğolistan, Kazakistan ve Rusya gibi ülkeleri sınırlayan bölgedeki sıra dağlar olarak da adlandırılır. Taçen bölgesinde, Taçen ve Emin (Önceki adı Dörbölcün) mahalleri yer alır. Adı geçen her iki yerde de Tarbagatay ve Dörbölcün Kırgızları hayat sürer. Bunlar kendilerini “Kırgız”, “Tarbagatay Kırgızları”, “Buda Kırgızları” (Çince– “Fotszyao Kırgız”) olarak adlandırır. Hayat tarzı ve geçim kaynakları Moğollara benzeyen halkın, dini hayatı Budizm’in bir kolu olan Lama inancına dayanır. Bu Kırgızların bir kısmının XVIII. yüzyılda (1703 yılı) Yenisey bölgesinden zorla göçürülen Kırgızlar olduğu düşünülmektedir. Kendilerini etnik olarak Moğol ve Oyrotlara yakın gören Tarbagatay Kırgızları, İli bölgesinde XVII. yüzyılın 40’lı yıllarında Cungar Devletinin Tszirtsziyası (Kırgız) otağını (bölge) oluşturmuşlardır.   Anahtar Kelimeler: Tarbagatay Kırgızları, Kalmak Kırgızları, Çin, Cungar, Orgoçor, Hayrahan, Munduz, Sarıbagış, etnik tarih.     Anahtar Kelimeler: Tarbagatay Kırgızları, Kalmak Kırgızları, Çin, Cungar, Orgoçor, Hayrahan, Munduz, Sarıbagış, etnik tarih.
KW  - Tarbagatay Kırgızları
KW  - Kalmak Kırgızları
KW  - Çin
KW  - Cungar
KW  - Orgoçor
KW  - Hayrahan
KW  - Munduz
KW  - Sarıbagış
KW  - etnik tarih
N2  - Так сложилось исторически, ареал распространения кыргызов охватывает огромную территорию. Название «кыргыз» в виде этнонимов, топонимов  встречается на Северо-Востоке Китая (провинция Хэйлунцзянь), в Якутии, Монголии, Южной Сибири, Красноярский край, Казахстан, Афганистан, Таджикистан, Узбекистан, Астраханская область, Крыму, Молдавии и.т.д. Эти факты отражают динамику миграции кыргызских племён в просторах Евразии. Один из этнических групп кыргызов проживающих на территории современной Китайской Народной Республики называется «тарбагатайскими кыргызами». Они известны ещё с другими названиями: эмель-гольские калмак-кыргызы, эминские кыргызы, монгол-кыргызы. Это своеобразная этнографическая группа кыргызов, исповедуют буддизм-ламаизм с некоторыми элементами ислама. Предположительно, 1860-г. тарбагатайские кыргызы под влиянием монгольских лам приняли ламаизм. По мнению большинства учёных тарбагатайские кыргызы являются потомками енисейских кыргызов переселённых ойрот-калмыками в долину реки Эмель. Но, в составе кыргызов Тарбагатая преобладает этнические компоненты тяньшанских кыргызов. В ежедненвном лексике чувствуется сильное влияние в живущих соседстве казахов.   Ключевые слова: тарбагатайские кыргызы, калмак-кыргызы, Китай, Жунгария, калмыки, Оргочор, Хайрахан, мундуз, сары багыши, этническая история и.т.д.
CR  - Çertıkov M.A. Tarbagatayskiye Kırgızı. 2005. www. Kyrgyz.ru.page=297.
CR  - Abramzon C. M. Kirgizi i ih etnogenetiçeskiy i İstoriko-Kulturnıye svyazi.- Firunze, “İlim”. 1990. -345 s.
CR  - Turduyeva A.Kitaydagı Kırgızdardın Sotsialdık Abalı (1950-1990-cc),- Bişkek, 19 -145 s. Beyşenaliyev T. O. Kirgizi i Cungarskoe hanstva (17- vv)Avtoref.kand.diss.-L.:1968,-21s.
CR  - Butaneyev V. Y. Etniçeskaya İstoriya Hakasov 17-18.vv //Materyalı k serii “Narodı Sovyetskaya Soyuza”.-M., 1990.-146 s.
CR  - Malov S. E. Ostatki şamanizma U Joltıh Uygurov//Jivaya starina SPb, Vıp.I.1912.-S.62-72.
CR  - Asankanov Abılabek, Kırgızı Tsintzana (KNR).-Bişkek.2010,- 492 s.
CR  - Serdobov N. A. O Nekotorıh voprosah etniçeskoy istorii narodov yujni sibiri//SE.1971.-№ 4. –S.53-58.
CR  - Karatayev O. K. Kırgız Etnonimder Sözdügü. Bişkek. KTMU. 2003.-256 s.
CR  - Karatayev O. K. Kırgızdardın Etnomadani baylanıştarının tarıhınan.- Bişkek, 200 -228 s. Butanayev B. Y. , Butanayeva İ. İ. Ene-Say Kırgızdarı: Folklor cana Tarıh - Bişkek 2002.-228 s.
CR  - Bahruşin S. V. Nauçnıye Turudı. -M., 1955, 3 bölüm. – S. 224.
CR  - Ma Vey Sin, Cu Bayan. Hayluntsyan Kırgızlarının Halk Kültür ve Sanatı//Kırgız tarihi Araştırmaları Topluluğu, Heyluntsyan Halk Harbin: Çin Azınlıklarının Korkunç Kitabı, Heyluntsyan Matbaası 1997. - C.1-6.(13). Toplulukları Araştırmaları- Araştırmaları Halk
UR  - https://doi.org/10.7816/sad-01-03-01
L1  - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/115474
ER  -