TY  - JOUR
T1  - Niğde 19. yüzyıl kiliselerinin biçim grameri bazlı tipomorfolojik analizi
TT  - Typomorphological analysis of 19th century churches in Niğde based on shape grammar
AU  - Doğruer, Meryem Sevde
AU  - Özen Yavuz, Arzu
PY  - 2025
DA  - April
Y2  - 2024
DO  - 10.37246/grid.1384392
JF  - GRID - Architecture Planning and Design Journal
JO  - GRID
PB  - Çankaya Üniversitesi
WT  - DergiPark
SN  - 2619-9556
SP  - 32
EP  - 62
VL  - 8
IS  - 1
LA  - tr
AB  - Niğde ilinde Osmanlı dönemindeki Hristiyan toplumun ibadetlerini gerçekleştirdiği kiliseler oldukça fazladır ve çoğunluğu 19. yüzyıl yapılarıdır. Mübadele sonrası başka işlevlerle kullanılan bu yapıların mimari dilini çözümlemenin kent mimarisinin özgün yapısını anlamada önemli olacağı düşünülmüştür. Bu doğrultuda çalışmada kiliseleri birbirinden farklı kılan tasarım özellikleri belirlenerek tanımlanmış ve bu özellikler doğrultusunda bir sınıflandırılma yapılmıştır. Sınıflandırmayla elde edilen ana tipler ise belirlenen özellikler doğrultusunda biçim grameri ve tipo-mofoloji yöntemleri kullanılarak analiz edilmiştir. Biçim grameri yöntemi ile hangi elemanların nasıl bir araya geldiği incelenirken; tipomorfoloji yöntemi ile de elemanların biçimsel olarak nasıl değiştiği incelenmiştir. Bu iki analiz yönteminin entegrasyonu sonucunda ise Niğde 19. yüzyıl kiliselerine ait üç adet tip ve bunların alt tipleri tespit edilmiştir. Çalışmanın sonunda farklılıkların neden kaynaklanmış olabileceği sosyal ve fiziksel parametreler üzerinden, Kapadokya Bölgesi’ndeki aynı yüzyıla ait diğer örneklerle karşılaştırılmalı olarak yorumlanmıştır.  Mevcut çalışmada, kiliseler üzerinde yapılan yeniden işlevlendirme gibi sınırlı çerçevedeki çalışmalardan farklı bir bakış açısıyla öncelikle kiliselerin mimari dillerinin keşfedilmesi ve bu doğrultuda bir sınıflandırma ile tip havuzu elde edilmesi hedeflenmiştir. Kent ölçeğinde incelenen örnek sayısı çalışmada sınırlılıklar oluştursa da elde edilen tip havuzunun aynı veya başka bölgelerdeki kilise tipleri ile zenginleştirilme potansiyeli taşıması çalışmanın olumlu bir özelliğidir.
KW  - Niğde
KW  - Kilise
KW  - Tipomorfoloji
KW  - Biçim grameri
N2  - In the province of Niğde, the churches where the Christian community in the Ottoman period performed their worship are quite numerous and most of them are 19th century buildings. It was thought that analysing the architectural language of these buildings, which were used for other functions after the exchange, would be important in understanding the original structure of the city architecture. In this direction, the design features that make the churches different from each other were identified and defined, and a classification was made in line with these features. The main types obtained from the classification were analysed by using form grammar and typo-mophology methods in line with the determined features. While the grammar of form method analysed how the elements come together, the typo-morphology method analysed how the elements change formally. As a result of the integration of these two analysis methods, three types and their subtypes belonging to the 19th century churches of Niğde were identified. At the end of the study, the social and physical parameters that may have caused the differences are interpreted in comparison with other examples of the same century in the Cappadocia Region.  In the present study, with a different perspective from the limited studies on churches such as re-functionalisation, it is aimed to discover the architectural languages of the churches and to obtain a classification and type pool in this direction. Although the number of samples analysed at the city scale constitutes limitations in the study, the type pool obtained.
CR  - Ali, L. A., & Mustafa, F. A. (2023). Mosque Typo-Morphological Classification for Pattern Recognition Using Shape Grammar Theory and Graph-Based Techniques. Buildings, 13(3), 741. doi: 10.3390/buildings13030741
CR  - Bayer Altın, T. (2017). Geographic, Geologic and Human Factors Affecting the Selection of Church Sites in Niğde Province, Central Anatolia Region, Turkey. Journal of Balkan and near eastern studies, 19(2), 171-190. doi: 10.1080/19448953.2015.1121006
CR  - Budak, Y. & Özen Yavuz, A. (2022). Kapadokya Bölgesi- Uçhisar Evlerinin Kural Tabanlı Analizi. Online Journal of Art and Design, 10(4), 205-220.
CR  - Cenani, Ş. & Çağdaş, G. (2006). Shape Grammar of Geometric Islamic ornaments. 24th Conference on Education and Research in Computer Aided Architectural Design in Europe, eCAADe, 290-297.
CR  - Cömert, N.Z. & Hoskara, S.Ö. (2013). A Typo-Morphological Study: The Cmc Industrial Mass Housing District, Lefke, Northern Cypru. Open House International, 38(2), 16-30. https://doi.org/10.1108/OHI-02-2013-B0003
CR  - Çetinkaya Karafakı, F. (2019). Tarihi Dönemler İçinde Niğde Kentinin Fiziki ve Kültürel Şekillenişine Genel Bir Bakış. Turizm Çalışmaları Dergisi, 1(1), 37-42. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tucade/issue/51373/666854
CR  - Çolakoğlu, M. B. (2000). Design by grammar: algorithmic design in an architectural context. Doktora Tezi. Massachusetts Institute of Technology.
CR  - Çolakoğlu, M. B. (2005). Design by Grammar: An Interpretation and Generation of Vernacular Hayat Houses in Contemporary Context. Environment and Planning B: Planning and Design, 32, 141-149. doi: 10.1068/b3096
CR  - Daher, R. F. (2023). Effect of Typo-morphological Analysis and Place Understanding on the Nature of Intervention within Historic Settings: The Case of Amman, Jordan. Archnet-IJAR: International Journal of Architectural Research. https://doi.org/10.1108/ARCH-05-2022-0114
CR  - Djokic, V. (2009). Morphology and Typology as a Unique Discourse of Research. SAJ: Serbian architectural journal, 1(2), 107-130.
CR  - Ergün, S. (2017). Bayburt’taki Hristiyan Dini Mimarisi. Yüksek Lisans Tezi. Van. Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
Güngör Açıkgöz, Ş. (2007). Kayseri ve Çevresindeki 19. Yüzyıl Kiliseleri ve Korunmaları için Öneriler. Doktora Tezi. İstanbul. İstanbul Teknik Üniversitesi.
CR  - Güzelci, O.Z., (2012). Amasya Yalıboyu Evleri Üzerine Bir Biçim Grameri Çalışması. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul. İstanbul Teknik Üniversitesi.
CR  - Efe Yavaşcan, E., & Urak, Z. G. (2019). Tarihsel Katmanlaşmanın Belgelenmesi, Doğal ve Fiziksel Değerlerin Koruma Bağlamında Değerlendirilmesi: Kapadokya Bölgesi, Niğde İli Örneği. Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 8(2), 1204-1228. https://doi.org/10.28948/ngumuh.598214
CR  - Hasol, D. (2016). Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü. YEM Yayın.
CR  - Hussein, K.A. & Ismaeel, E.H. (2021). Regenerating Traditional Houses Facades of Old Mosul City by Shape Grammar. A|Z ITU Journal of the Faculty of Architecture, 18(2), 461- 476.
CR  - İnce Güney, Y. (2007). Type and Typology in Architectural Discourse. BAÜ FBE Dergisi, 9(1), 3-18.
CR  - Kaya, M. (2006). XX. Yüzyıl Başlarında Niğde Sancağının Nüfusuna Dair. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (19), 193-210. https://dergipark.org.tr/tr/pub/sutad/issue/26277/276846
CR  - Khaznadar, B. M. A., & Baper, S. Y. (2023). Sustainable Continuity of Cultural Heritage: An Approach for Studying Architectural Identity Using Typo-Morphology Analysis and Perception Survey. Sustainability, 15(11), 9050. https://doi.org/ 10.3390/su15119050
CR  - Kocaman, M. (2016). Niğde’nin Geç Dönem Osmanlı Kiliseleri. Yüksek Lisans Tezi. Konya. Selçuk Üniversitesi.
CR  - Knight, T., & Stiny, G. (2015). Making Grammars: From Computing with Shapes to Computing with Things. Design Studies, 41, 8-28. https://doi.org/10.1016/j.destud.2015.08.006
CR  - Kültürel Mirası Koruma Derneği (KMKD). (2018). Niğde Mimari Kültürel Mirası Değerlendirme Raporu. https://drive.google.com/file/d/1-ndEyWqPvwlE8tN1ayLtEfJK-5GSPtEV/view Erişim tarihi: 01.05.2023
CR  - Niğde İl Tarım ve Orman Müdürlüğü. (t.y.). Niğde’yi Tanıyalım. https://nigde.tarimorman.gov.tr/Menu/10/Nigdeyi-Taniyalim
CR  - Özdemir, Z. H. (2022). Niğde 19. YY Kiliseleri ve Hasaköy Kilisesi Yeni İşlevli Koruma Projesi Önerisi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul. Yıldız Teknik Üniversitesi.
CR  - Özkaraca, N., & Halaç, H. H. (2021). Tarihi Çevrede Boşluklar Üzerine Tipomorfolojik Bir Okuma: Konuralp Kentsel Sit Alanı Örneği. Ege Coğrafya Dergisi, 30(2), 337-358. https://doi.org/10.51800/ecd.978806
CR  - Pekak, S. (1999). 18-19. Yüzyıllarda Niğde ve Çevresinde Hristiyan Dini Mimarisi, Kültür Bakanlığı Anıtlar Müzeler Genel Müdürlüğü XVI. Araştırma Sonuçları Toplantısı: 25- 29 Mayıs 1998-Tarsus: Bildiriler (1) 25-48.
CR  - Pekak, M. S. (2009). Kappadokia Bölgesi Osmanlı Dönemi Kiliseleri: Örnekler, Sorunlar, Öneriler. METU JFA, 26(2), 249-277. doi: 10.4305/METU.JFA.2009.2.13
CR  - Pekak, M. S. (2014). Ürgüp Kiliseleri. Edebiyat Fakültesi Dergisi, 31(2), 173- 203.
CR  - Prakash, A., Shekhawat, H., & Goyal, G. (2017). Visual Calculation Through Shape Grammar in Architecture. International Research Journal of Engineering and Technology (IRJET), 4(11), 293- 301. https://www.irjet.net/archives/V4/i11/IRJET-V4I1153.pdf
CR  - Sağıroğlu Arslan, A. (2015). Niğde Bor Ermeni Kilisesi ve Cığızlar Konağı. The Journal of Academic Social Science Studies, 33, 163-184.
CR  - Sağlık, E. (2022). Biçim Grameri ile Mekansal Çözümleme: Örnek Alan ÇOMÜ Terzioğlu Yerleşkesi. Megaron, 17(3), 560-574.
CR  - Salama, A. (2006). A Typological Perspective: The Impact of Cultural Paradigmatic Shifts on the Evolution of Courtyard Houses in Cairo. METU Journal of Faculty of Architecture. 23(1), 41-58.
CR  - Song, Z., Tang, P., & Song, Y. (2023). Digital Application of Typo-Morphology in The Conservation and Renewal of Historic Areas. HUMAN-CENTRIC, Proceedings of the 28th International Conference of the Association for Computer-Aided Architectural Design Research in Asia (CAADRIA), Volume 1, 545-554.
CR  - Stiny, G. (1980). Introduction to Shape and Shape Grammars. Environment and Planning B, 7, 343-351. https://doi.org/10.1068/b070343
CR  - Stiny, G., & Gips, J. (1971). Shape Grammars and the Generative Specification of Painting and Sculpture. In IFIP congress (2) Vol. 2, No. 3, pp. 125-135.
CR  - Şendur, S. (2010). Kadıköy- Yel değirmeni Semti Mimarisinin Tipomorfoloji Yöntemiyle İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul. Yıldız Teknik Üniversitesi.
CR  - Toroğlu, E. (2006). Niğde İli Yerleşmeleri ve Lokasyon Planlaması. Doktora Tezi. Ankara. Ankara Üniversitesi.
CR  - Torus, B. & Çolakoğlu, M.B. (2009). Plan Layout Generator (PLG) A Rule-Based Plan Layout Generator for Mardin Houses. 27th Conference on Education and Research in Computer Aided Architectural Design in Europe, eCAADe, 425-430.
CR  - Uslu, Ş. (2021). Kayseri/Gesi/Bahçeli (Efkere) Surp Stepanos Ermeni Kilisesi Koruma Yaklaşımı ve Yeniden İşlevlendirme Önerileri. Yüksek Lisans Tezi. Kayseri. Erciyes Üniversitesi.
CR  - Widiastuti, I. (2013). The Living Culture and Typo-morphology of Vernacular Houses in Kerala. International Society of Vernacular Settlement (ISVS) e-Journal, 2(3), 41-53.ii
CR  - Xie, S., Zhang, X., Li, Y., & Skitmore, M. (2017). Echoes of Italian Lessons on the Typo-morphological Approach: A Planning Proposal for Gulangyu Island, China. Habitat International, 69, 1-17.
UR  - https://doi.org/10.37246/grid.1384392
L1  - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3509620
ER  -