TY  - JOUR
T1  - Mahmud el-Fenârî’nin Hayatı ve Ta‘zîr Risalesi
TT  - Maḥmūd al-Fanārī’s Life and His Treatise on Ta‘zīr
AU  - Kütük, Şaban
PY  - 2025
DA  - April
Y2  - 2025
DO  - 10.26650/iuitd.2025.1397475
JF  - İslam Tetkikleri Dergisi
PB  - İstanbul Üniversitesi
WT  - DergiPark
SN  - 2717-6967
SP  - 293
EP  - 340
VL  - 15
IS  - 1
LA  - tr
AB  - Bu makale temelde 16. yüzyıl Osmanlı ulemasından Mahmud el-Fenârî’nin kaleme aldığı ta‘zîr risalesini incelemektedir. Çalışmanın ilk kısmı, hakkında detaylı bir akademik araştırma bulunmayan Mahmud el-Fenârî’nin hayatı ve kaleme aldığı eserleri konu edinmektedir. İkinci kısım Fenârî’nin ta‘zîr risalesini analiz etmektedir. Fenârî, risalesini yaşadığı çağda fesat ile suç oranının artması ve ta‘zîr suçlarına verilen cezaların iyice azalması sebebiyle kaleme aldığını belirtmiş ve çeşitli fürû ve fetva kitaplarından hareketle Hanefi ta‘zîr teorisini ortaya koymaya çalışmıştır. Ta‘zîrin Hanefi ceza taksimindeki yeri, meşruiyeti, ta‘zîr suç ve cezalarının bir kısmı risalenin ele aldığı başlıca konular arasında yer alır. Risalenin ayrıntılı olarak üzerinde durduğu ana konulardan bir diğeri livâtadır. Fenârî, livâta ve onunla ilintili birçok meseleyi eserinde incelemiş ve özellikle kendi döneminde bazı kesimler tarafından öne sürülen efendinin kölesi ile eşcinsel ilişkisinin cevâzı iddiasına şiddetle karşı çıkmıştır. Fenârî’nin dile getirdiği bu cevâz durumu, çağdaşı bazı alimler tarafından da eserlerinde şiddetle tenkit edilmiştir. Bu çalışmanın odak noktalarından biri, Fenârî’nin risalesini temel alarak livâtaya dair o dönemde üretilen fıkhi mesâili analiz etmektir. Çalışmanın ekinde ise risalenin tenkitli neşri yer almaktadır.
KW  - Osmanlı Hukuku
KW  - Mahmud el-Fenârî
KW  - Suç
KW  - Ta‘zîr
KW  - Livâta
N2  - This article examines the treatise on discretionary punishment (ta‘zīr) written by Maḥmūd al-Fanārī who was an Ottoman scholar from the 16th-century. The first part of the study reveals the life of Maḥmūd al-Fanārī, the positions he held, and the works he authored. The second part analyzes al-Fanārī’s treatise on discretionary punishment, which has not been comprehensively studied until now. al-Fanārī stated that he wrote the treatise due to the increase in corruption and crime rates in his era and the significant reduction in punishments for ta‘zîr crimes. He attempted to outline the H̱anafī theory of discretionary punishment by drawing from various furū‘ and fatwā books. The treatise addresses the place of ta‘zīr in the H̱anafī penal system, its legitimacy, and some crimes and punishments related to ta‘zīr. One of the detailed topics the treatise focuses on is liwāṭ (sodomy). al-Fanārī examined sodomy and many related issues in his work and vehemently opposed the claim, put forward by some circles in his period, that a master could engage in homosexual relations with his slave. This permissibility situation expressed by al-Fanārī was also severely criticized by some of his contemporaries in their works. One of the focal points of this study is to analyze the fiqhī issues produced regarding sodomy in that period based on al-Fanārī’s treatise. The appendix of the study includes a critical edition of the treatise.
CR  - Akgündüz, Ahmet. Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri. 11 Cilt. İstanbul: Fey Vakfı Yayınları, 1990. google scholar
CR  - Akgündüz, Said Nuri. “Hanefi Fürû’ Metinlerinde Ta’zîr Bahsinin Gelişimi”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/29 (15 Haziran 2014), 47-68. https://doi.org/10.17335/sakaifd.219844 google scholar
CR  - Akhisârî, Ahmed b. Muhammed er-Rûmî. Mecâlisü’l-ebrâr ve mesâlikü’l-ahyâr. thk. İrşâdü’l-Hak el-Eserî. Lahor: Dâru’l-Kütüb, 2009. google scholar
CR  - Akhisârî, Hasan Kâfî. Makâle fi’t-ta’zîri’ş-şerî. Gazi Hüsrev Bey Kütüphanesi, Feyzî Medresesi, 946. google scholar
CR  - Alan, Sebahat. 8 Numaralı Mühimme Defteri’nin (977-978/ 1569-1570) Transkripsiyon ve Değerlendirilmesi. Mardin: Mardin Artuklu Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2017. google scholar
CR  - Amâsî, Sinânüddin Yusuf b. Abdullah. Tebyînü’l-mehârim. thk. eş-Şerîf Ebi’l-Hasen Abdullah b. Abdilaziz. Kahire: Dâru’l-Risâle, 2011. google scholar
CR  - Arıcı, Müstakim - Arıkan, Mehmet. Taşradan Merkeze Bir Osmanlı Ulema Ailesi: Taşköprülüzadeler Ve İsamüddin Ahmed Efendi. İstanbul: İLEM Yayınları, 2020. google scholar
CR  - Atâyî, Nevîzâde. Hadâiku’l-hakâik fî tekmileti’ş-Şekâik. thk. Suat Donuk. 2 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2017. google scholar
CR  - Atçıl, Abdurrahman - Alan, Ercan. XVI. Yüzyıl Osmanlı Ulema Defterleri. Ankara: TÜBA, 2018. google scholar
CR  - Avcı, Mustafa. “Osmanlı Hukukunda Livatanın Cezası”. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 26/2 (2018), 15-45. google scholar
CR  - Aykul, Abdulmuid. İslam Ceza Hukunda Tazir: “Suç Ve Ceza Belirleme Siyâseti”. Hikmetevi Yayınları, 2022. google scholar
CR  - Baldırzade Mehmed. Ravza-i evliya. thk. Mefail Hızlı - Murat Yurtsever. Bursa: Arasta Yayınları, 2000. google scholar
CR  - Başoğlu, Tuncay. “Meâyîrü’t-ta’zîr”. İslam Araştırmaları Dergisi 24 (2010), 79-127. google scholar
CR  - Bekdaş, Said. Dirâse ani’l-Lübâb ve Muhtasari’l-Kudûrî. Beyrut: Dâru’l-beşâiri’l-İslamiyye, 1435. google scholar
CR  - Beyazıt, Yasemin. Osmanlı İlmiyye Mesleğinde İstihdâm (XVI. yüzyıl). Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2014. google scholar
CR  - Boyabâdî Sağır Mehmed Efendi. Mecmûatü’l-fetâvâ. Süleymaniye Kütüphanesi, Şehid Ali Paşa, 1070. google scholar
CR  - Burhâneddin el-Buhârî, Burhânü’ş-Şerîa Mahmûd b. Ahmed b. Abdilazîz. el-Muhîtü’l-Burhânî. thk. Nuaym Eşref Nur Ahmed. 25 Cilt. Karataşi: İdâretü’l-Kurân ve’l-Ulûmi’l-İslâmiyye, 1424. google scholar
CR  - Dede Efendi. Risâle fî hurmeti’l-livâta. Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, 3692/3. google scholar
CR  - Donuk, Suat. Türk Edebiyatında Vefeyâtname ve İsmail Belîğ’in Güldeste-i Riyâz-i İrfân’ı. Ankara: Gece Kitaplığı, 2. Basım, 2016. google scholar
CR  - Ebussuûd Efendi. Fetâvâ Ebussuûd. Süleymaniye Kütüphanesi, Murad Molla, 1115. google scholar
CR  - Enderpetî, Ferîdüddin Âlim b. Alâ. el-Fetâva’t-Tâtârhâniyye. thk. Şebbir Ahmed el-Kâsımî. 23 Cilt. Murâdâbâb: Mektebet-i Hanefiyye, 1431. google scholar
CR  - Erdoğan, Ahmet. Suç ve Ceza: Osmanlı Toplumunda Bireysel Suçlar ve Cezalar (1559-1609). Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, Doktora Tezi, 2019. google scholar
CR  - Esîrî Mehmed Efendi b. Abdülhalim el-Bursevî. Fetâvâ-yı Yahyâ Efendi. Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, 1087. google scholar
CR  - Faruk Muhammed Ferec - Muhammed Mutîu’r-Rahmân. Fihrisü’l-mahtûtâti’l-mevcûde bi’l-mektebeti’l-merkeziyye. Cidde: Merkezü’n-Neşrü’l-İlmî, 1987. google scholar
CR  - Fenârî, Mahmud b. Pir Mehmed b. Ali b. Yusuf. Risâle fî beyâni fazîleti’l-ilm. Beyazıt Devlet Kütüphanesi, Beyazıt, 1588. google scholar
CR  - Fenârî, Mahmud b. Pir Mehmed b. Ali b. Yusuf. Risâle fî mesâili’t-ta‘zîr. Süleymaniye Kütüphanesi, Şehit Ali Paşa, 949. google scholar
CR  - Fenârî, Mahmud b. Pir Mehmed b. Ali b. Yusuf. Risâle fi’l-mevt. İnebey Yazma Eser Kütüphanesi, Ulucami, 1915/3. google scholar
CR  - Fenârî, Mahmud b. Pir Mehmed b. Ali b. Yusuf. Risâle fi’t-tasavvuf. Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar, 1978. google scholar
CR  - Gel, Mehmet. “Kanûnî Devrinde ‘Müftî’ ile Rumeli Kazaskeri Arasında Bir ‘Hüccet-i Şer’iyye’ İhtilafı Yahut Kemalpaşazâde-Fenârîzâde Hesaplaşması”. Osmanlı Araştırmaları (Dergi) 42 (2013), 53-91. google scholar
CR  - Kâbilî, Mehmed b. Abdülgani Ispartalı. Mecmûatü’l-mesâili’l-fıkhıyye. Diyanet İşleri Başkanlığı Kütüphanesi, Yazma Eserler Koleksiyonu, 003968-I. google scholar
CR  - Karâfî, Ali b. Ahmed b. el-Mısrî eş-Şâfiî-. es-Savârimu’l-hindiyye fi’t-tavâifi’l-lûtiyye. Diyarbakır Kütüphanesi, Diyarbakır İl Halk Kütüphanesi, 1813. google scholar
CR  - Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes'ûd b. Ahmed. Bedâ'i‘u’s-sanai'fitertîbi’ş-.şerâ'i'. thk. Muhammed Adnan b. Yasin Derviş. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türâsi’l-Arabî, 2010. google scholar
CR  - Keleş, Yunus. Fesadü’z-Zamanın (Dinî Hassasiyetin Azalmasının) Ahkâmın Değişmesine Etkisi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Doktora Tezi, 2013. google scholar
CR  - Kepecioğlu, Kamil. Bursa Kütüğü. thk. Hüseyin Algül. 4 Cilt. Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi, 2010. google scholar
CR  - Koç, Mehmet. Osmanlı Hukukunda Ta’zir Suç ve Cezaları. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Doktora Tezi, 2017. google scholar
CR  - Leknevi, Ebü’l-Hasenât Abdülhay b. Muhammed Abdilhalîm b. Muhammed. el-Kavlü’l-cazim fî sukûti’l-haddi bi-nikahi’l-meharim. thk. Salâh Ebu’l-Hâc. Amman: Merkezü Envâri’l-Ulemâ li’d-Dirâsât, 2020. google scholar
CR  - Midilli, Muharrem. Klasik Osmanlı Ceza Hukukunda Şeriat-Kanun Ayrımı. İstanbul: Klasik Yayınları, 2019. google scholar
CR  - Midilli, Muharrem. “Osmanlı Ceza Siyasetinde Fıkıh ’Ötesi’ Bir Merkezileşme Aracı Olarak Para Cezası”. II. Türk Hukuk Tarihi Kongresi Bildirileri. 1/709-721. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2016. google scholar
CR  - Nasrullah b. Abdurrahim b. Abdurrahman. Nisabu’t-ta‘zîr. Punjab University Library, Arabic Manuscripts Collections, Ar d II 96/1673. google scholar
CR  - Özer, Abdullah. İslam Hukuk Literatüründe Ta’zir Risaleleri ve Şeyhülislam Muhyiddin Mehmed b. İlyas Çivizade’nin Risale Müteallika bi’t-Teazir Adlı Eseri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2000. google scholar
CR  - Salur, Rabia. Şeyhülislam Hoca Sâdeddin Efendi’nin Fetva Mecmuası ve Tahlili. Sakarya Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2019. google scholar
CR  - Saraçoğlu, Tuba Nur. “Fenari Ailesi (Fenarizadeler) ve Aile Vakıflarına Bağlı Yapılar”. Uluslararası Molla Fenari Sempozyumu, 65-86. google scholar
CR  - Şeybânî, Muhammed b. Hasen. el-Asl. thk. Mehmet Boynukalın. 12 Cilt. Beyrut: Daru İbn Hazm, 2012. google scholar
CR  - Şeyhî Mehmed Efendi. Vekâyiu’l-fuzalâ. thk. Ramazan Ekinci. 4 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2018. google scholar
CR  - Tan, Taha Yasin. Hanefî Furû Fıkıh Literatüründe Uyuşturucu Maddelerin Hükmü: İbn Kemal Ve Ebussuud’un Afyon, Benc Ve Haşiş Hakkındaki İhtilafları Örnekliğinde Bir İnceleme. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2020. google scholar
CR  - Taşköprizâde Ahmed Efendi. eş-Şakâiku’n-numâniyye. thk. Muhammet Hekimoğlu. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2019. google scholar
CR  - Taşköprizâde Ahmed Efendi. eş-Şakâiku’n-numâniyye. Süleymaniye Kütüphanesi, Hasan Hüsnü Paşa, 835M. google scholar
CR  - Tehânevî, Muhammed A‘lâ b. Alî b. Muhammed Hâmid . Keşşâfu ıstılâhâti’l-fünûn ve’l-ulûm. thk. Ali Dehrûc. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü Lübnan Nâşirûn, 1996. google scholar
CR  - Uriel Heyd. Studies In Old Ottoman Criminal. Oxford University Press, 1973. google scholar
CR  - Uşşâkîzâde İbrâhîm Hasîb Efendi. Zeyl-i Şakâik. thk. Ramazan Ekinci. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2017. google scholar
UR  - https://doi.org/10.26650/iuitd.2025.1397475
L1  - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3566101
ER  -