TY  - JOUR
T1  - 16. Asır Biyografi Kaynaklarının 14-15. Asırlar Türk Edebiyatı Hakkındaki Kaynaklık Değeri
TT  - The Source Value of 16th Century Biographical Dictionaries on 14th-15th Centuries Turkish Literature
AU  - Saraç, Ahmet Emin
PY  - 2025
DA  - May
Y2  - 2024
DO  - 10.26650/TUDED2025-1454411
JF  - Journal of Turkish Language and Literature
PB  - İstanbul Üniversitesi
WT  - DergiPark
SN  - 1015-2091
SP  - 70
EP  - 88
VL  - 65
IS  - 1
LA  - tr
AB  - Batı Türkçesinde 13. asrın ikinci yarısından itibaren eserler verilmekle beraber edebiyat tarihinin başlıca kaynağı hükmündeki şuara tezkireleri ve sair biyografi kaynakları ancak 16. asrın ilk yarısından itibaren görülmeye başlanmıştır. Aradaki yaklaşık iki buçuk asırlık boşluk dolayısıyla bu kaynakların geçmiş edebiyat hakkındaki bilgilerinde hatalar ve yanlışlıklar bulunacağı tabiidir. Bu makalede 16. asır biyografi kaynaklarında 15. asrın sonuna kadarki Türk edebiyatı hakkında verilen bilgilerin bir tenkidi yapılmaktadır. Bu maksatla ilk olarak çalışmada kullandığımız kaynaklar kısaca tanıtılmış, sonrasında mevzubahis devir 1389’da Sultan I. Bayezid’in tahta geçişine kadarki dönem, 1453’te İstanbul’un fethine kadarki dönem ve fetihten sonraki dönem olmak üzere üç ayrı devreye ayrılıp incelenmiştir. Bu tür bir taksim şuara tezkirelerinin aktardığı malumatla da uyum içindedir. Çalışmada tezkirelerin 1389’a kadar oluşan edebiyat hakkında çok yetersiz bir bilgiye sahip oldukları görülmüştür. 1389-1453 dönemini ise Osmanlı edebiyatının oluşmaya başladığı dönem olarak kabul ettikleri anlaşılmaktadır. Bu dönemden zikredilen şair ve eser isimleri öncekiyle mukayese edilemeyecek kadar fazladır. Tezkirecilerin 1453’ten itibaren yeni başşehirle beraber devletin ve sosyal hayatın takarrüründe önemli adımlar atılması sonucu edebî kültürde de mühim inkişaflar gerçekleştiğinin ve bu dönemin 16. asırda ulaşılacak olan parlak seviyenin habercisi olduğunun farkında bulunduğu müşahede edilmektedir.
KW  - Klasik Türk edebiyatı
KW  - Osmanlı edebiyatı
KW  - kaynak tenkidi
KW  - biyografi kaynakları
KW  - edebiyat tarihi
N2  - While works in Western Turkish have been produced since the late 13th century, the primary sources of Western Turkish literary history, such as tezkires [biographical dictionaries] of poets and other biographical sources, did not begin to appear until the early 16th century. Due to this gap of nearly two and a half centuries, these sources naturally would contain errors and inaccuracies regarding their knowledge of past literature. This study analyzes the information the 16th-century biographical sources provide about pre-16th-century Turkish literature. Thus, this study first briefly introduces the sources it uses before analyzing the epoch in question in three stages: the period up to Sultan Bayezid I’s accession to the throne (1299-1389), the period up to the conquest of Istanbul (1389-1453), and the period ending with Necati Bey’s death (1453-1509). This study observes the tezkires to contain very little information about the literature that had formed before 1389. The period of 1389-1453 is considered the beginning of the formation of Ottoman literature. The number of poets and works known from this period is incomparably higher than that of the prior period. As a result of the new capital city and the important steps taken to establish the empire and social life, significant developments are understood to have occurred in the literary culture after 1453, with this period also understood to have been a harbinger of the advanced level that would be reached in the 16th century.
CR  - Akün, Ömer Faruk. “ŞeyhOğlu,” İslâm Ansiklopedisi. 11: 481-485. Millî Eğitim Bakanlığı, 1970. google scholar
CR  - Akün, Ömer Faruk. Divan Edebiyatı. İSAM Yayınları, 2013. google scholar
CR  - Alî Emîrî. Tezkire-i Şu’ârâ-yı Âmid I. Matbaa-i Âmidî, 1328. google scholar
CR  - Alî-Şîr Nevâyî. Mecâlisü’n-Nefâyis I-II. haz. Kemal Eraslan. Türk Dil Kurumu Yayınları, 2015. google scholar
CR  - Andrews, Walter G. ve AYşe Dalyan. “İki Farklı Latifi Tezkiresi ve Nüshaları,” Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten 68 (2019): 49-68. google scholar
CR  - Âşık Çelebi. Meşâ’irü’ş-Şu’arâ: İnceleme-Metin I-III. haz. Filiz Kılıç. İstanbul Araştırmaları Enstitüsü, 2010. google scholar
CR  - Ateş, Ahmed. “Şâh-nâme’nin Yazılış Tarihi ve Firdevsî’nin Sultan Mahmud’a Yazdığı Hicviyye Meselesi Hakkında,” TTK Belleten 70 (1954): 159-168. google scholar
CR  - Ayçiçeği, Bünyamin. “NuruOsmaniye Kütüphanesi, Türkçe Şiir Mecmû’aları: İnceleme-Dizin,” Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 16 (2016): 227-367. google scholar
CR  - Babacan, İsrafil, haz. Tezkire-i Mecâlis-i Şu’arâ-yı Rûm: Garîbî Tezkiresi. Vizyon Yayınevi, 2010. google scholar
CR  - Biltekin, Halit. “Şeyhî Dîvânı (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin).” DOktOra tezi, Ankara Üniversitesi, 2003. Ulusal Tez Merkezi (126354). google scholar
CR  - Edirneli Nazmî. Mecma’u’n-Nezâ’ir. haz. M. Fatih Köksal. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve YaYımlar Genel Müdürlüğü, 2017. google scholar
CR  - Ertek Morkoç, Yasemin. “Eğridirli Hacı Kemal’in Câmiü’n-Nezâir’i (Metin ve Mecmua Geleneği Üzerine Bir İnceleme).” Doktora tezi, Ege Üniversitesi, 2003. Ulusal Tez Merkezi (135154). google scholar
CR  - FevziYe Abdullah. “Halîlî.” İslâm Ansiklopedisi, 5: 162-164. Millî Eğitim Bakanlığı, 1964. google scholar
CR  - Garîbî-i Tebrîzî. Dîvân-ı Garîbî ve Tezkire-i Mecâlis-i Şu’arâ-yı Rûm. haz. HüseYin Muhammedzâde Sıddık. Tahran, 1382. google scholar
CR  - GelibOlulu Âlî. Künhü’l-Ahbâr. Türk Tarih Kurumu Kütüphanesi, Y/546. google scholar
CR  - Genç, Vural. “‘Acem’den Rum’a’”: İdris-i Bidlîsî’nin HaYatı, Tarihçiliği ve Heşt Behişt’in II. BaYezid Kısmı (1481-1512).” DOktOra tezi, İstanbul Üniversitesi, 2014. Ulusal Tez Merkezi (361867). google scholar
CR  - Gölpınarlı, Abdülbâki. “Nesîmî,” İslâm Ansiklopedisi, 9: 206-207. Milli Eğitim Bakanlığı, 1970. google scholar
CR  - Gülüm, Emrah. “Ahmedî Dîvânı (İnceleme-Tenkitli Metin-Tıpkıbasım).” DOktOra tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, 2021. Ulusal Tez Merkezi (656564). google scholar
CR  - HOca Sa’deddîn. Tâcü’t-Tevârîh II. Matbaa-i Âmire, 1280. google scholar
CR  - İbrahim b. Ahmed el-Amâsî. Tercüme-i Şakâ’ik-i Nu’mâniyye. haz. Gökhan Alp. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2021. google scholar
CR  - İdrîsî-i Bidlîsî. Heşt Bihişt. Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi Koleksiyonu, 2198. google scholar
CR  - İdrîsî-i Bidlîsî. Heşt Bihişt. Süleymaniye Kütüphanesi, NuruOsmaniye Koleksiyonu, 3209. google scholar
CR  - İpekten, Haluk. Karamanlı Nizâmî: Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanı. Atatürk Üniversitesi Yayınları, 1974. google scholar
CR  - İsen, Mustafa, haz. Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı. Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 1994. google scholar
CR  - Karaca, Songül. “Lâmi’î Çelebi, Fütûhu’l-Mücâhidîn li-Tervîhi Kulûbi’l-Müşâhidîn (Nefehâtü’l-Üns Tercümesi): İnceleme, Tenkitli Metin, Sözlük, Dizin.” Doktora tezi, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, 2019. Ulusal Tez Merkezi (608533). google scholar
CR  - KaYabaşı, Bekir. “Kâf-zâde Fâ’izî’nin Zübdetü’l-Eş’âr’ı.” DOktOra tezi, İnönü Üniversitesi, 1997. Ulusal Tez Merkezi (62399). google scholar
CR  - Kınalı-zâde Hasan Çelebi. Tezkiretü’ş-Şu’arâ I-II. haz. İbrahim Kutluk. Türk Tarih Kurumu YaYınları, 1978. google scholar
CR  - KOrtantamer, Tunca. “Yeni Bilgilerin Işığında Ahmedî’nin HaYatı.” Eski Türk Edebiyatı: Makaleler içinde. Akçağ YaYınları, 1993. google scholar
CR  - Köksal, Fatih. “Ahmed-i Dâî’nin Çeng-nâmesi’nin (Uşşâk-nâme) Yeni Bir Nüshası ve Nüsha Farkları.” Prof. Dr. Vahit Türk Armağanı içinde. Kesit YaYınları, 2020. google scholar
CR  - Köprülü, M. Fuad. “Ahmed Paşa.” İslâm Ansiklopedisi. 1: 187-192. Millî Eğitim Bakanlığı, 1965. google scholar
CR  - Köprülü, M. Fuad. “Ahmedî.” İslâm Ansiklopedisi, 1: 216-221. Millî Eğitim Bakanlığı, 1965. google scholar
CR  - Köprülü, Orhan. “Tarihî Kaynak Olarak XIV. ve XV. Asırlardaki Bazı Türk Menakıbnameleri.” Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, 1951. google scholar
CR  - Köprülüzade M. Fuad. “HatibOğlu.” Türk Dili ve Edebiyatı Hakkında Araştırmalar içinde, 192-203. Kanaat Kitabevi, 1934. google scholar
CR  - Köprülüzade M. Fuad. “Ali Şîr Nevâî ve Tesirleri.” Türk Dili ve Edebiyatı Hakkında Araştırmalar içinde, 257-266. Kanaat Kitabevi, 1934. google scholar
CR  - KuşOğlu, M. Oğuzhan. “Sâdıkî-ı Kitâbdâr’ın Mecma’ü’l-Havâs Adlı Eseri (İnceleme-Metin-Dizin).” Doktora tezi, Marmara Üniversitesi, 2012. Ulusal Tez Merkezi (321703). google scholar
CR  - Kut, GünaY. “Fürkat-Nâme." Türk Dili ve Araştırmaları Yıllığı Belleten 25 (1977): 333-353. google scholar
CR  - Latîfî. Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ. haz. Rıdvan Canım. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, 2000. google scholar
CR  - Latîfî. Tezkiretü’ş-Şu’arâ. Kayseri Kütüphanesi, Râşid Efendi Koleksiyonu, 1160. google scholar
CR  - Mecdî Mehmed Efendi. Hadâ’iku’ş-Şakâ’ik: Mecdî’nin Şakâ’ik tercümesi I-II. haz. Bilal Alpaydın ve Fatih Odunkıran. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2022. google scholar
CR  - Meriç, Münevver Okur. “Meşâ’irü’ş-Şu’arâ’da Sultan Cem’le İlgili Yanlış Bilgiler.” Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 4 (2010): 59-66. google scholar
CR  - Mes’ûd bin Ahmed. Süheyl ü Nev-bahâr: İnceleme-Metin-Sözlük. haz. Cem Dilçin. Türk Dil Kurumu, 1991. google scholar
CR  - Ömer bin Mezîd. Mecmû’atü’n-Nezâ’ir. haz. Mustafa Canpolat. Türk Dil Kurumu Yayınları, 1982. google scholar
CR  - Öztoprak, Nihat, Sebahat Deniz, Ersen Ersoy, Ozan Yılmaz, Bünyamin Ayçiçeği, Hacı İbrahim Demirkazık, Hasan Kaya, Ümran Ay Say ve Nusret Gedik. Osmanlı Hanedan Şairleri 1: Osman Bey’den Vahdettin’e. İdeal Kültür Yayıncılık, 2021. google scholar
CR  - Pervâne b. Abdullah. Pervâne Bey Mecmuası. haz. Kamil Ali Gıynaş. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, 2017. google scholar
CR  - RiYâzî Muhammed Efendi. Tezkiretü’ş-Şu’arâ. haz. Namık Açıkgöz. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve YaYımlar Genel Müdürlüğü, 2017. google scholar
CR  - Sehî Beg. Heşt-Bihişt. haz. Haluk İpekten, Günay Kut, Mustafa İsen, Hüseyin Ayan, Turgut Karabey. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, 2017. google scholar
CR  - ŞeYh Galib. Hüsn ü Aşk. haz. Abdülbâki Gölpınarlı. Altın Kitaplar Yayınevi, 1968. google scholar
CR  - Taşköprülüzâde Ahmed Efendi. Eş-Şakâ’iku’n-Nu’mâniyye fî Ulemâi’d-Devleti’l-Osmâniyye: Osmanlı Âlimleri. haz. Muhammet Heki-mOğlu. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2019. google scholar
CR  - TOlasa, Harun. Sehî, Latîfî, ve Âşık Çelebi Tezkirelerine Göre 16. Yüzyılda Edebiyat Araştırma ve Eleştirisi. Akçağ YaYınları, 2002. google scholar
CR  - Yamak, Mehmet Bilal. Yazıcızâde Kardeşler: Muhammed Efendi-Ahmed-i Bîcân. Ötüken Neşriyat, 2022. google scholar
CR  - Yavuzer, Hayati. “Kemâl Ümmî Divanı: İnceleme-Metin.” Doktora tezi, Gazi Üniversitesi, 1997. Ulusal Tez Merkezi (63032). google scholar
CR  - Yurt, Ali İhsan. Akşemseddin [1390-1459] Hayatı-Eserleri. haz. Mustafa S. Kaçalin. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1994. google scholar
UR  - https://doi.org/10.26650/TUDED2025-1454411
L1  - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3801642
ER  -