TY  - JOUR
T1  - Özel Gereksinimli Bireylerin Cinsel Problem Davranışları Konulu Makalelerin Sistematik Derlemesi
AU  - Alp, Zekai Alper
AU  - Sezik, Aslıhan
AU  - Aksoy, Veysel
PY  - 2024
DA  - December
Y2  - 2024
DO  - 10.17679/inuefd.1507590
JF  - İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi
JO  - INUJFE
PB  - İnönü Üniversitesi
WT  - DergiPark
SN  - 1300-2899
SP  - 1529
EP  - 1551
VL  - 25
IS  - 3
LA  - tr
AB  - Cinsellik konusu özel eğitim alanında araştırmacıların son yıllarda daha fazla üzerinde durduğu ve özel gereksinimli bireylerin en çok ihtiyaç duyduğu konulardan birisidir. Cinsellik fizyolojik ve psikoljik gelişime ek olarak bu süreçle ilgili olumlu ya da olumsuz davranış değişikliklerini kapsamaktadır. Bu yönüyle toplumun da en çok dikkatini çeken konulardan biri olmasına karşın konuşulmaya çekinilen bir tabudur. Özel eğitim alanı için geniş bir araştırma alanı sayılan cinsellik içeren davranışlar kişilerin bilişsel atıflarından ve yaşadığı kültürden doğrudan etkilenmesi bu davranışların hangilerinin problem hangilerinin uygun görüleceği konusunda karmaşa yaratmaktadır. Bu nedenle mevcut sistematik derleme çalışmasında 2013/2023 yılları arasında ulusal alanyazında özel gereksinimli bireylerin cinsel problem davranışlarına yönelik yayınlanmış makaleler betimsel ve yöntemsel açıdan incelenmesi ve bu davranışlara ilişkin kavramsal bir çerçeve sunmak amaçlanmıştır. Bu bağlamda dokuz makale betimsel ve yöntemsel açıdan makalenin amacı, yöntem, veri toplama kaynağı, katılımcıları, hakkında çalışma yapılan özel gereksinimli bireylerin özel gereksinim türü, yaşı, cinsiyeti, cinsel problem davranışların türü ve cinsel problem davranışların biçimlerine göre risk türleri bakımından incelenmiştir. Çalışmadan elde edilen bulgular özel gereksinimli bireylerin mastürbasyon yapma, menstrüel bakım becerilerini edinememe, başkalarına karşı yoğun ilgi artışı, yoğun düzeyde evlenme ve çocuk sahibi olma arzusu, cinsiyet rolleri ile özdeşim kuramama, dürtüsellik, başkalarının yanında çıplak dolaşmak, pornografik görüntüler izlemek gibi cinsel problem davranışları olduğunu göstermektedir. İncelemeye dahil edilen makalelerin bulguları alanyazında diğer cinsel problem davranışları içeren araştırmaların bulguları ile tartışılmış ve gelecekteki araştırmalara yönelik önerilerde bulunulmuştur.
KW  - Cinsel Problem Davranış
KW  - Özel Gereksinimli Birey
KW  - Cinsel Gelişim
KW  - Özel Eğitim
CR  - Akrami, L., & Davudi, M. (2014). Comparison of behavioral and sexual problems between intellectually disabled and normal adolescent boys during puberty in Yazd, Iran. Iranian Journal of Psychiatry and Behavioral Sciences, 8(2), 68–74.  https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4105606/
CR  - *Alptekin, A., & Tepeli, K. (2019). Farklı yetersizliği olan 48-72 ay çocuklarda cinsel gelişimin incelenmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 20(4), 737-762. https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.526557
CR  - Alzahrani, S. (2024). The reality of common sexual problems for students with Down’s syndrome in Saudi Arabia. Ankara University Faculty of Educational Sciences Journal of Special Education, Advance Online Publication. 1-16. https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.1299960
CR  - Arslan, G., & Balkıs, M. (2014). Ergenlikte görülen problem davranışlar ve aile sorunları arasındaki ilişkinin incelenmesi. SDU International Journal of Educational Studies, 1(1), 11-23. https://doi.org/10.33710/sduijes.22840
CR  - Arslan, G., & Balkıs, M. (2016). Ergenlerde duygusal istismar, problem davranışlar, özyeterlik ve psikolojik sağlamlık arasındaki ilişki. Sakarya University Journal of Education, 6(1), 8-22. https://doi.org/10.19126/suje.35977
CR  - Ayan, Ş. (2024). Okul öncesi dönemde davranış problemleri. International Journal of Original Educational Research, 2(1), 301-313. Retrieved from https://www.ijoedu.com/index.php/pub/article/view/60
CR  - Bowring, D.L., Painter, J. & Hastings, R.P. (2019). Prevalence of challenging behaviour in adults with ıntellectual disabilities, correlates, and association with mental health. Curr Dev Disord Rep, 4(6), 173–181. https://doi.org/10.1007/s40474-019-00175-9
CR  - *Boyacıoğlu, N. E., Karaçam, Z. D., Özcan, N. K., & Sert, O. (2021). Zihinsel yetersizliği olan ergene sahip ebeveynlerin çocuklarının cinselliği hakkındaki görüşleri: Niteliksel bir çalışma. Psikiyatri Hemşireliği Dergisi, 12(3), 216-226. https://doi.org/10.14744/phd.2021.60251
CR  - Brown, M., & McCann, E. (2018). Sexuality issues and the voices of adults with intellectual disabilities: A systematic review of the literature. Research in Developmental Disabilities, 74, 124-138. https://doi.org/10.1016/j.ridd.2018.01.009
CR  - Browning, A., & Caulfield, L. (2011). The prevalence and treatment of people with Asperger’s Syndrome in the criminal justice system. Criminology & Criminal Justice, 11(2), 165-180. https://doi.org/10.1177/1748895811398455
CR  - *Bülbül, İ., & Karataş, K. (2023). Zihinsel yetersizliği olan bireylerin cinsel yaşamları: Ebeveynlerin bakış açısından bir değerlendirme. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, (58), 2577-2614. https://doi.org/10.53444/deubefd.1291527
CR  - Byrne, G. (2018). Prevalence and psychological sequelae of sexual abuse among individuals with an intellectual disability: A review of the recent literature. Journal of Intellectual Disabilities, 22(3), 294-310. https://doi.org/10.1177/1744629517698844
CR  - Correa, A. B., Castro, Á., & Barrada, J. R. (2022). Attitudes towards the sexuality of adults with intellectual disabilities: A systematic review. Sexuality and Disability, 40(2), 261-297. https://doi.org/10.1007/s11195-021-09719-7
CR  - Couwenhoven,T. (2007). Teaching children with down syndrome about their bodies boundaries and sexuality. MD: Woodbine House.
CR  - Cumurcu, B. E., Karlıdağ, R., & Almış, B. H. (2012). Fiziksel engellilerde cinsellik. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 4(1), 84-98. https://doi.org/10.5455/cap.20120406
CR  - Çalışandemir, F., Bencik, S. & Artan, İ., (2008). Çocukların cinsel eğitimi: Geçmişten günümüze bir bakış. Eğitim ve Bilim, 33(150), 14-27. https://egitimvebilim.ted.org.tr/index.php/EB/article/view/627
CR  - Çay, M., & Kırlıoğlu, H. İ. K. (2021). Cinsel Sağlık Ölçeği’nin sosyal hizmet öğrencileri örnekleminde psikometrik özelliklerinin incelenmesi: Geçerlilik ve güvenirlik çalışması. Tıbbi Sosyal Hizmet Dergisi, 0(18), 1-14. https://doi.org/10.46218/tshd.985524
CR  - *Çelik, Ö. (2017). Zihinsel yetersizliği olan bireylerin cinselliği ile ilgili çalışmalar yapan uzman görüşleri. Electronic Turkish Studies, 12(17), 113-132. http://doi.org/10.7827/TurkishStudies.12106
CR  - Çınar, N. (2021). İyi bir sistematik derleme nasıl yazılmalı? Online Turkish Journal of Health Sciences, 6(2), 310-314. https://doi.org/10.26453/otjhs.888569
CR  - Dewinter, J., Vermeiren, R. Vanwesenbeeck, I., Lobbestaeil, J. & Van Nieuwenhuizen, C. (2015). Sexuality in adolecent boys with autism spectrum disorder: Self reportes behaviors and attitudes. Journal of Autism and Developmental Disorders, 45(3), 731-741. https://doi.org/10.1007/s10803-0142226-3
CR  - Doenyas, C., Ekici, B., Unay, Ö. S., Gönen, İ., & Tatlı, B. (2021). Autism in Turkey: Demographics, behavior problems, and accompanying medical conditions in a sample of Turkish youth with autism spectrum disorder. International Journal of Developmental Disabilities, 69(2), 179-189. https://doi.org/10.1080/20473869.2021.1937001
CR  - Emerson, E., Blacher, J., Einfeld, S., Hatton, C., Robertson, J., & Stancliffe, R. J. (2014). Environmental risk factors associated with the persistence of conduct difficulties in children with intellectual disabilities and autistic spectrum disorders. Research in Developmental Disabilities, 35(12), 3508–3517. https://doi.org/10.1016/j.ridd.2014.08.039
CR  - Erbaş, D. (2005). Olumlu davranışsal destek. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 6(01), 1-25. https://doi.org/10.1501/Ozlegt_0000000087
CR  - Gil‐Llario, M. D., Morell‐Mengual, V., Díaz‐Rodríguez, I., & Ballester‐Arnal, R. (2019). Prevalence and sequelae of self‐reported and other‐reported sexual abuse in adults with intellectual disability. Journal of Intellectual Disability Research, 63(2), 138-148. https://doi.org/10.1111/jir.12555
CR  - Goli, S., Noroozi, M., & Salehi, M. (2020). Parental experiences about the sexual and reproductive health of adolescent girls with intellectual disability: A qualitative study. Iranian Journal of Nursing and Mid Wifery Research, 25(3), 254-259. https://doi.org/10.4103/ijnmr.ijnmr_258_19
CR  - Gürbüz, S., & Eratay, E. (2020). Ergenlik dönemindeki zihin yetersizliği olan çocukların cinsel gelişim özellikleri ölçeğinin geliştirilmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(2), 1206-1221. https://doi.org/10.17240/aibuefd.2020..-656106
CR  - Gürol, A., Polat, S., & Oran, T. (2014). Views of mothers having children with intellectual disability regarding sexual education: A qualitative study. Sexuality and Disability, 32(2),123-133. https://doi.org/10.1007/s11195-014-9338-8
CR  - Güven, D. (2021). Kapsamlı cinsellik eğitimi ve otizm spektrum bozukluğu olan bireyler. Journal of Social and Humanities Sciences Research, 8(66), 284-300. https://doi.org/10.26450/jshsr.2299
CR  - Hartini, S., Chamidah, A. N., & Herini, E. S. (2021). Sexual behavior problems in adolescents with intellectual disabilities: A systematic review. Open Access Macedonian Journal of Medical Sciences, 9(F), 163-170. https://doi.org/10.3889/oamjms.2021.6016
CR  - Higgs, T., & Carter, A. J. (2015). Autism spectrum disorder and sexual offending: Responsivity in forensic interventions. Aggression and Violent Behavior, (22), 112-119.  https://doi.org/10.1016/j.avb.2015.04.003
CR  - Holden, B., & Gitlesen, J. P. (2006). A total population study of challenging behaviour in the county of Hedmark, Norway: Prevalence, and risk markers. Research in Developmental Disabilities, 27(4), 456–465. https://doi.org/10.1016/j.ridd.2005.06.001
CR  - Hong, E., & Matson, J. L. (2020). An evaluation of the functions of challenging behavior in toddlers with and without autism spectrum disorder. Journal of Developmental and Physical Disabilities, 33(1), 85-97. https://doi.org/10.1007/s10882-020-09734-0
CR  - House, A. W., House, B. G., & Campbell, M. B. (1981). Measures of inter observer agreement: Calculation Formula and distribution effect. Journal of Behavioral Assessment, 4(3), 37-57. https://doi.org/10.1007/BF01321270
CR  - Joyal C.C., Carpentier J, McKinnon S., Normand CL & Poulin M.H. (2021) Sexual knowledge, desires, and experience of adolescents and young adults with an autism spectrum disorder: An exploratory study. Front. Psychiatry, 12, 685256. https://doi.org/10.3389/fpsyt.2021.685256
CR  - Kann L, McManus T, Harris W.A., Shanklin S.L., Flint, K.H., Hawkins, J., …& Zaza, S. (2016) Youth risk behavior surveillance-United States. MMWR Surveilliance Summaries, 65(6), 1-174. https://doi.org/10.15585/mmwr.ss6506a1 PMid:27280474
CR  - Karaca, S. N., & Çiçek, A. U. (2022). Zihinsel engelliliği olan ergenlerde cinsel davranışların değerlendirilmesi. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 14(3), 166-180. Retrieved From. https://dergipark.org.tr/tr/pub/gutfd/issue/75116/1231699
CR  - Kasari, C., & Smith, T. (2013). Interventions in schools for children with autism spectrum disorder: Methods and recommendations. Autism: The International Journal of Research and Practice, 17(3), 254–267. https://doi.org/10.1177/1362361312470496
CR  - Kijak R. (2013). The sexuality of adults with intellectual disability in Poland. Sexuality and Disability, 31(2), 109–123. https://doi.org/10.1007/s11195-013-9294-8
CR  - *Kök, G., & Akyuz, A. (2015). Evaluation of effectiveness of parent health education about the sexual developments of adolescents with intellectual disabilities. Sexuality and Disability, 2(33), 157-174. https://doi.org/10.1007/s11195-015-9400-1
CR  - Küçük S. (2012). Hafif zihinsel engelli çocuklar ve ebeveynlerinde cinsel istismardan korunma konusunda farkındalık yaratma. (Yayın No: 331361) [Doktora tezi, Erciyes Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
CR  - Lai, M. C., Lombardo, M. V., Auyeung, B., Chakrabarti, B., & Baron-Cohen, S. (2015). Sex/gender differences and autism: Setting the scene for future research. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 54(1), 11-24. https://doi.org/10.1016/j.jaac.2014.10.003
CR  - McKenzie, J. E., Brennan, S. E., Ryan, R. E., Thomson, H. J., Johnson, R. V., & Thomas, J. (2019). Defining the criteria for including studies and how they will be grouped for the synthesis. In J. P. T. Higgins, J. Thomas, J. Chandler, M. Cumpston, T. Li, V. A. Welch, & M. J. Page (Eds.), Cochrane Handbook for Systematic Reviews of Interventions (pp. 33-65). UK: Wiley-Blackwell. https://doi.org/10.1002/9781119536604.ch3
CR  - McLay, L., Carnett, A., Tyler-Merrick, G., & Van Der Meer, L. (2015). A systematic review of interventions for inappropriate sexual behavior of children and adolescents with developmental disabilities. Review Journal of Autism and Developmental Disorders, 2(4), 357-373. https://doi.org/10.1007/s40489-015-0058-5
CR  - Michielsen, K., & Brockschmidt, L. (2012). Barriers to sexuality education for children and young people with disabilities in the WHO European region: A scoping review. Sex Education, 21(6), 674-692. https://doi.org/10.1080/14681811.2020.1851181
CR  - Mouridsen, S. E. (2012). Current status of research on autism spectrum disorders and offending. Research in Autism Spectrum Disorders, 6(1), 79-86. https://doi.org/10.1016/j.rasd.2011.09.003
CR  - *Öncü, E., Aktaş, G., Vayısoğlu, S. K., & Karakuş, E. (2019). Zihinsel engelli ergenlerin cinsel gelişim özellikleri ve ailelerin yaşadığı güçlükler: Tanımlayıcı çalışma. Mersin Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 12(3), 413-425. https://doi.org/10.26559/mersinsbd.553739
CR  - Page, M. J., McKenzie, J. E., Bossuyt, P. M., Boutron, I., Hoffmann, T. C., Mulrow, C. D., ... & Moher, D. (2021). The PRISMA 2020 statement: An updated guideline for reporting systematic reviews. Journal of Clinical Epidemiology, 18(3), 178-189. https://doi.org/10.1016/.ijsu.2021.105906
CR  - Parchomiuk, M. (2013). Model of intellectual disability and the relationship of attitudes towards the sexuality of persons with an ıntellectual disability. Journal of Sexuality and Disability, 31(2), 125-139. https://doi.org/10.1007/s11195-012-9285-1
CR  - Pueschel, S. M., & Scola, P. S. (1988). Parents' perception of social and sexual functions in adolescents with Down's syndrome. Journal of Mental Deficiency Research, 32(3), 215–220. https://doi.org/10.1111/j.1365-2788.1988.tb01407.x
CR  - Robson, D. A., Allen, M. S., & Howard, S. J. (2020). Self-regulation in childhood as a predictor of future outcomes: A meta-analytic review. Psychological Bulletin, 146(4), 324–354. https://doi.org/10.1037/bul0000227
CR  - Rushbrooke, E., Murray, C. D., & Townsend, S. (2014). What difficulties are experienced by caregivers in relation to the sexuality of people with intellectual disabilities? A qualitative meta-synthesis. Research in Developmental Disabilities, 35(4), 871-886. https://doi.org/10.1016/j.ridd.2014.01.012
CR  - Schaafsma, D., Kök, G., Stoffelen, J. M. T., & Curfs, L. M. G. (2017). People with intellectual disabilities talk about sexuality: implications for the development of sex education. Sexuality and disability, 35(1), 21-38. https://doi.org/10.1007/s11195-016-9466-4
CR  - Siyez, D. M., & Aysan, F. (2007). Ergenlerde görülen problem davranışların psiko-sosyal risk faktörleri ve koruyucu faktörler açısından yordanması. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(1), 145-171. https://dergipark.org.tr/en/pub/uefad/issue/16685/173388
CR  - Steenfeldt-Kristensen, C., Jones, C. A., & Richards, C. (2020). The prevalence of self-injurious behaviour in autism: A meta-analytic study. Journal of Autism and Developmental Disorders, 50(11), 3857–3873. https://doi.org/10.1007/s10803-020-04443-1
CR  - Sürücü, S. M. (2009). 11-17 yaş orta düzeyde zihin engelli kız ergenlerin temel cinsel bilgi ve cinsel istismarı algılamalarının belirlenmesi. (Yayın No: 250806) [Yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi] YÖK Ulusal Tez Merkezi.
CR  - Tandoğan, Ö., & Oskay, Ü. (2019). İnternet ve cinsellik. Androloji Bülteni, 21 (3), 119–122. https://www.doi.org/10.24898/tandro.2019.54154
CR  - Teke, H., & Melekoğlu, M. (2022). Erken çocukluk dönemi cinsel eğitim çalışmalarının incelenmesi: Sistematik bir derleme. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(2), 144-160. https://doi.org/10.53629/sakaefd.1106519
CR  - *Tekinarslan, İ. Ç., & Eratay, E. (2013). Zihinsel yetersizliği olan bireylerin ergenlik dönemine uyum sürecinde ebeveyn davranışlarının incelenmesi. Education Sciences, 8(3), 363-374. https://doi.org/10.12739/NWSA.2013.3.1C0592
CR  - Travers, J. & Tincani, M. (2010). Sexuality education for individuals with autism spectrum disorders: Ciritical issues and decision making guidelines. Education and Traning in Autism and Developmental Disabilities, 45(2), 284-293. https://www.researchgate.net
CR  - Walsh, A. (2000). Improve and Care: Responding to inappropriate masturbation in people severe intellectual disabilities. Sexuality and Disability, 18(1), 27-39. https://doi.org/10.1023/A:1005473611224
CR  - Yıldız, G. & Cavkaytar, A. (2017). Effectiveness of a sexual education program for mothers of young adults with ıntellectual disabilities on mothers attitudes toward sexual education and the perception of social support. Sexuality and Disability, 35(1), 3-19. https://doi.org/10.1007/s11195-016-9465-5
UR  - https://doi.org/10.17679/inuefd.1507590
L1  - http://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4033232
ER  -