TY  - JOUR
T1  - Özel Gereksinimli Çocukların Fen Bilgisi Algılarının Resimlerle İfade Edilmesi
TT  - Expressing the Science Perceptions of Children with Special Needs through Pictures
AU  - Çakabay, Serhat
AU  - Mete, Pelin
PY  - 2025
DA  - September
Y2  - 2025
DO  - 10.18039/ajesi.1519718
JF  - Anadolu Journal of Educational Sciences International
JO  - AJESI
PB  - Anadolu Üniversitesi
WT  - DergiPark
SN  - 2146-4014
SP  - 829
EP  - 862
VL  - 15
IS  - 3
LA  - tr
AB  - Bu makale, özel eğitim öğrencilerinin fen bilgisi algılarını resimler aracılığıyla ifade etmelerini incelemektedir. Araştırma, dil ve iletişim güçlüğü yaşayan özel gereksinimli öğrenciler için resmin önemli bir iletişim aracı olduğunu vurgulamak amacıyla yapılmıştır. Çalışma, Bingöl ilindeki bir devlet okulunun özel eğitim sınıfında öğrenim gören altı öğrenciyle gerçekleştirilmiştir. Katılımcıların dört tanesi hafif düzeyde zihinsel yetersizlik, biri konuşma ve artikülasyon bozukluğu, biri ise dil ve konuşma bozukluğu yaşamaktadır. Araştırmada, öğrencilere “Fen bilgisi denildiğinde neler düşünüyorsunuz? Düşüncelerinizi resim çizerek anlatır mısınız?” yönergesi verilmiş; çocukların çizdikleri resimler doküman analizi yoluyla incelenmiştir. Kodlama sürecinde sınıf öğretmeni, özel eğitim öğretmeni, fen bilgisi öğretmeni ve resim öğretmeninden destek alınarak çok disiplinli bir yaklaşım benimsenmiştir. Elde edilen veriler MAXQDA programı ile analiz edilmiş; 64 kod üzerinden betimsel analiz yapılmıştır. Kodların güvenilirliği Fleiss’in Kappa istatistiği ile ölçülmüş ve kodlayıcılar arasında iyi düzeyde (0.616) bir uyum olduğu belirlenmiştir.Bulgulara göre, öğrencilerin fen bilgisiyle ilişkilendirdiği temalar arasında biyoloji (bitki ve hayvanlar), astronomi, çevre bilimi, fizik, mühendislik, meteoroloji, mimarlık, teknoloji ve trafik güvenliği gibi alanlar yer almaktadır. Öğrenci resimlerinde en sık karşılaşılan ögeler arasında güneş, yıldızlar, bitkiler, hayvanlar, evler ve elektrik devreleri bulunmaktadır. Her öğrencinin farklı fen disiplinlerine yönelim göstermesi, bireysel ilgi alanlarının öğrenme sürecine etkisini ortaya koymaktadır. Araştırma, özel eğitim öğrencilerinin fen bilgisi algılarının değerlendirilmesinde resimlerin etkili bir araç olduğunu ortaya koymaktadır. Bu bağlamda, çocukların bireysel farklılıklarına saygı duyan ve onları ifade etmeye teşvik eden görsel anlatım araçlarının eğitim ve değerlendirme süreçlerine dahil edilmesi önerilmektedir. Ayrıca, bu yöntemin farklı yetersizlik gruplarında ve çeşitli fen bilimleri temalarında uygulanabilirliğinin araştırılması önerilmektedir.Anahtar kelimeler: Özel eğitim, Fen bilgisi algısı, Resim, Özel gereksinimli öğrenciler
KW  - özel eğitim
KW  - fen bilgisi algısı
KW  - resim
KW  - özel gereksinimli öğrenciler
N2  - This article examines how special education students express their perceptions of science through pictures. The research was conducted to emphasise that pictures are an important means of communication for special needs students who have language and communication difficulties. The study was conducted with six students attending a special education class at a state school in Bingöl province. Four of the participants have mild intellectual disabilities, one has speech and articulation disorders, and one has language and speech disorders. In the study, the students were given the following instruction: "What comes to mind when you hear the word “science”? Can you express your thoughts by drawing pictures?" The children's drawings were analysed analysis. During the coding process, a multidisciplinary approach was adopted with the support of the classroom teacher, special education teacher, science teacher, and art teacher. The data obtained were analysed using the MAXQDA programme, and a descriptive analysis was conducted based on 64 codes. The reliability of the codes was measured using Fleiss's Kappa statistic, and a a good level of agreement (0.616) was determined. According to the findings, the themes that students associated with science included biology (plants and animals), astronomy, environmental science, physics, engineering, meteorology, architecture, technology, and traffic safety. The most frequently encountered elements in the students' pictures include the sun, stars, plants, animals, houses, and electrical circuits. Each student's orientation toward different science disciplines reveals the impact of individual interests on the learning process. The study demonstrates that pictures are an effective tool for assessing the science knowledge perceptions of special education students . In this context, it is recommended that visual expression tools that respect children's individual differences and encourage them to express themselves be included in the education and assessment processes. In addition, it is recommended that the applicability of this method be investigated in different disability groups and various science themes.
CR  - Ahmad, J. F. (2018). Children's drawings in different cultures: An analysis of five-year-old Jordanian children's drawings. International Journal of Early Years Education, 26(3), 249-258. https://doi.org/10.1080/09669760.2018.1444587
CR  - Ainsworth, S., Prain, V., & Tytler, R. (2011). Drawing to learn in science. Science, 333(6046), 1096-1097. DOI:10.1126/science.1204153
CR  - Aktamış, H., & Dönmez, G. (2016). Ortaokul öğrencilerinin fen bilimleri dersine, bilime, fen bilimleri öğretmenine ve bilim insanına yönelik metaforik algıları. Ondokuz Mayis University Journal of Education Faculty, 35(1), 7-30. doi: 10.7822/omuefd.35.1.2
CR  - Alavinezhad, R., Mousavi, M., & Sohrabi, N. (2014). Effects of art therapy on anger and self-esteem in aggressive children. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 113, 111-117. http://dx.doi.org/10.1016/j.sbspro.2014.01.016
CR  - Anılan, B. (2017). Fen Bilimleri Öğretmen Adaylarının Kimya Kavramına İlişkinin Metaforik Algıları . Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi , 5 (2) , 7-27 . Retrieved from www.enadonline.com DOI: 10.14689/issn.2148-2624.1.5c2s1m
CR  - Arıcı, B. (2010). Resim, psikoloji ve çocuğun dünyasında resim. Sanat Dergisi, (10), 15-22. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ataunigsfd/issue/2598/33410
CR  - Artut, K. (2004) Okulöncesi resim eğitiminde çocuğun çizgisel gelişim düzeylerine ilişkin bir inceleme. Ç. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 13(1), 223-235. https://dergipark.org.tr/en/pub/cusosbil/issue/4369/59762
CR  - Bakker, A. M., & Telli, S. (2023). Primary school student’s scientist perception and their attitudes towards science: A case study. International Journal of Research in Education and Science, 9(2), 473-511. https://doi.org/10.46328/ijres.3087
CR  - Berkant, H. G. (2007). Dokuzuncu sınıf biyoloji dersinde yapıcı öğrenme temelli hazırlanan anlamlı nedensel düşünmeye dayalı öğretimin öğrencilerin anlamlı nedensel düşünmelerine, akademik başarılarına, kalıcılığa ve günlük yaşam davranışlarına etkisi. [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Çukurova Üniversitesi, Adana.
CR  - Bókkon, I., Salari, V., Scholkmann, F., Dai, J., & Grass, F. (2013). Interdisciplinary implications on autism, savantism, Asperger syndrome and the biophysical picture representation: Thinking in pictures. Cognitive Systems Research, 22, 67-77. https://doi.org/10.1016/j.cogsys.2012.05.002
CR  - Bransford, J. D., Brown, A. L., & Cocking, R. R. (2000). How people learn (Vol. 11). Washington, DC: National academy press.
CR  - Brechet, C., Blanc, N., Mortier, A., & Rossi, S. (2022). Draw me a brain: The use of drawing as a tool to examine children's developing knowledge about the “black box”. Frontiers in Psychology, 13, 951784. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2022.951784
CR  - Burgess, A. W., & Hartman, C. R. (1993). Children's drawings. Child abuse & neglect, 17(1), 161-168. https://doi.org/10.1016/0145-2134(93)90015-W
CR  - Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E. K., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2008). Bilimsel araştırma yöntemleri (2. Baskı). Ankara: Pegem Akademi.
CR  - Creswell, J. W. (2007). Qualitative inquiry & research design: Choosing among five approaches ( 2. Baskı). USA: SAGE Publications.
CR  - Dirnberger, J. (2006). Drawing on Nature. Science scope, 29(8).
CR  - Dönmez, G. (2017). Ortaokul öğrencilerinin fen bilimleri dersine, bilime, fen bilimlerine öğretmenine ve bilim insanına yönelik metaforik algıları ve imajları (Master's thesis, Adnan Menderes Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü).
CR  - Ehrlén, K. (2009). Drawings as representations of children’s conceptions. International Journal of Science Education, 31, 41–57. http://dx.doi.org/10.1080/09500690701630455
CR  - Ergun, M. (Editor), (2017). New Approaches in Science Teaching, [Nouvelles approches de l'enseignement des sciences] . Mustafa ERGUN (Ed.). Ankara: Nobel Akademik.
CR  - Erim, G., & Caferoğlu, M. (2012). Görsel sanatlar eğitimi dersinin zihinsel engelli çocuklara katkısının özel eğitim öğretmenlerinin görüşleriyle belirlenmesi. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 25(2), 321-342. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/153477
CR  - Erişti, S. D. B. (2023). Görsel araştırma yöntemleri teori, uygulama ve örnek(9. Baskı). Pegem Atıf İndeksi, 1-386.
CR  - Eto, H. (2008). Scientometric definition of science: In what respect is the humanities more scientific than mathematical and social sciences?. Scientometrics, 76(1), 23-42. https://doi.org/10.1007/s11192-007-1883-9
CR  - Glynn, S., & Muth, K. D. (2008). Using Drawing Strategically. Science & Children, 45(9).
CR  - Gonca, E. & Caferoğlu, M. (2012). Görsel sanatlar eğitimi dersinin zihinsel engelli çocuklara katkısının özel eğitim öğretmenlerinin görüşleriyle belirlenmesi. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 25(2), 321-342. https://dergipark.org.tr/en/pub/uefad/issue/16696/173554
CR  - Hadiprawiro, Y. (2019). The visual Expression of Children’s Drawings. In IICACS: International and Interdisciplinary Conference on Arts Creation and Studies (Vol. 1, pp. 76-82).
CR  - Hartz, L., & Thick, L. (2005). Art Therapy Strategies to Raise Self-Esteem in Female Juvenile Offenders: A Comparison of Art Psychotherapy and Art as Therapy Approaches. Art Therapy, 22, 70-80. http://dx.doi.org/10.1080/07421656.2005.10129440
CR  - Henry, L.A. & MacLean, (2002). Working memory performance in children with and without intellectual disabiities. American Journal on Mental Retardation, 107(6), 421-432. https://doi.org/10.1352/0895-8017(2002)107 <0421:WMPICW>2.0.CO;2
CR  - Kan, S. & Kumaş, A., (2021) İlkokul öğrencilerinin fizik kavramlarını algılama düzeylerinin belirlenmesi. Online ERTE CONGRES.1-3 Aralık
CR  - Kantrowitz, A., Fava, M., & Brew, A. (2017). Drawing together research and pedagogy. Art education, 70(3), 50-60. https://doi.org/10.1080/00043125.2017.1286863
CR  - Karlberg, C., Henriques, L., & Colburn, A. (2021). Drawing to Learn to Draw Out Student Understanding. Science Scope, 44(6), 32-37. https://doi.org/10.1080/08872376.2021.12291424
CR  - Kılıç, S. (2015). Kappa testi. Journal of mood disorders, 5(3), 142-144.
CR  - Kırışoğlu, O. T. (2002) Sanatta Eğitim. Ankara: PegemA Yayıncılık
CR  - Köseoğlu, S. (2015). Chıld and drawıng . Hayef Journal of Education,12 (1) , 109-114 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuhayefd/issue/8802/110026
CR  - Levick, M. F. (1998). See what I'm saying: What children tell us through their art. Islewest Publishing.
CR  - Levine, P.M. (2005). Metaphors and images of classrooms. Kappa Delta Pi Record, 41(4), 172-175.
CR  - Loureiro, K. S., Grecu, A., de Moll, F., & Hadjar, A. (2020). Analyzing Drawings to Explore children’s Concepts of an Ideal School: Implications for the Improvement of children’s Well-Being at School. Child Indicators Research, 13, 1387-1411. https://doi.org/10.1007/s12187-019-09705-8
CR  - Marieb, E. N., & Hoehn, K. (2007). Human anatomy & physiology. Pearson education.
CR  - Matern, S. A., & Feliciano, J. B. (2000). Drawing to learn morphology in a fish taxonomy laboratory. Journal of College Science Teaching, 29(5), 315.
CR  - McHugh, M. L. (2012). Interrater reliability: The kappa statistic. Biochem Med, 22(3), 276–282. https://doi.org/10.1080/00228958.2005.10532066
CR  - Merriam, S. B. (2013). Nitel araştırma: Desen ve uygulama için bir rehber (3. Baskıdan Çeviri, Çeviri Editörü: S. Turan). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
CR  - Milli Eğitim Bakanlığı, (2024). Trafik güvenliği dersi öğretim programı. Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli
CR  - Minner, D. D., Levy, A. J., & Century, J. (2010). Inquiry‐based science instruction—what is it and does it matter? Results from a research synthesis years 1984 to 2002. Journal of Research in Science Teaching: The Official Journal of the National Association for Research in Science Teaching, 47(4), 474-496. https://doi.org/10.1002/tea.20347
CR  - Morgan, C. T. (2010). Psikolojiye giriş. Eğitim Yayınevi.
CR  - Nas, S. E., Akbulut, H. İ., Çalik, M., & Emir, M. İ. (2022). Facilitating conceptual growth of the mainstreamed students with learning disabilities via a science experimental guidebook: A case of physical events. International Journal of Science and Mathematics Education, 20(1), 45-67. https://doi.org/10.1002/tea.20347
CR  - Pavlovicová, G., & Švecová, V. (2011). Children's Drawings--Resource for Development and Observation of Perception of Numbers of Children. Acta Didactica Napocensia, 4, 1-8. https://files.eric.ed.gov/fulltext/EJ1055879.pdf
CR  - Prokop, P. A., Prokop, M. A., Tunnicliffe, S. D., & Diran, C. (2007). Children's ideas of animals' internal structures. Journal of Biological Education, 41(2), 62-67. https://doi.org/10.1080/00219266.2007.9656064
CR  - Raven, P. H., Evert, R. F., & Eichhorn, S. E. (2005). Section 6. Physiology of seed plants: 29. Plant nutrition and soils. Biology of Plants (7th ed.). New York: WH Freeman and Company. p, 639.
CR  - Reiss, M. J., Tunnicliffe, S. D., Andersen, A. M., Bartoszeck, A., Carvalho, G. S., Chen, S. Y. et al. (2002). An international study of young peoples’ drawings of what is inside themselves. Journal of Biological Education, 36, 58-64. https://doi.org/10.1080/00219266.2002.9655802
CR  - San, İ. (2010). Sanat Eğitimi Kuramları. Ankara: Ütopya
CR  - Spooner, F., Knight, V., Browder, D., Jimenez, BA ve DiBiase, W. (2011). Ağır gelişimsel yetersizliği olan öğrencilere fen içeriğinin öğretilmesinde kanıta dayalı uygulamaların değerlendirilmesi. Ağır Engelli Kişilere Yönelik Araştırma ve Uygulama, 36 (1/2), 62–75. https://doi.org/10.2511/rpsd.36.1-2.62
CR  - Suárez, Á., Martí, A. C., Zuza, K., & Guisasola, J. (2023). Electromagnetic field presented in introductory physics textbooks and consequences for its teaching. Physical Review Physics Education Research, 19(2), 020113.
CR  - Sucuoğlu, B. (2010). (Editör: Bülbin Sucuoğlu). Zihin Engelliler ve Eğitimleri. Ankara. Kök Yayıncılık.
CR  - Şimşek, H., & Yıldırım, A. (2011). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 432, 113-118.
CR  - Taylor, J. C., & Villanueva, M. G. (2017). Research in science education for students with special education needs. In M. T. Hughes & E. Talbott (Eds.), The Wiley handbook of diversity in special education (pp. 231–252). John Wiley & Sons.
CR  - Turan, D. (2006). Alt sosyo-ekonomik düzeyde anasınıfına devam eden ve etmeyen 60-71 ay çocuklarında görsel algılama davranışının incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
CR  - Yaman, F., Ayas, A. ve Çalık, M. (2019). 11. sınıf öğrencilerinin temel asit-baz modellerine ilişkin kavramsal anlayışlarını kolaylaştırmak. Türk Eğitim Dergisi, 8 (1), 16–32. https://doi.org/10.19128/turje.449100
CR  - Yolcu, E. (2001). Solyanlı çocuklarda sanatsal yaratıcılık (12-15 yaş grubu çocuklar üzerinde bir inceleme) (Doctoral dissertation, Marmara Universitesi (Turkey)).
UR  - https://doi.org/10.18039/ajesi.1519718
L1  - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4085760
ER  -