TY  - JOUR
T1  - Hilebaz Anlatı Kahramanlarına Türkçede Bütüncül Bir Adlandırma Önerisi: Oyunbaz
TT  - A Holistic Naming Proposal for Trickster Narrative Heroes in Turkish: Playful
AU  - Kara Tekgül, Işılay
AU  - Koçak, Aynur
PY  - 2024
DA  - August
Y2  - 2024
DO  - 10.22559/folklor.2738
JF  - Folklor/Edebiyat
JO  - folk/ed
PB  - Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi
WT  - DergiPark
SN  - 1300-7491
SP  - 575
EP  - 588
VL  - 30
IS  - 119
LA  - tr
AB  - Türkçe literatürde sıklıkla hilebaz olarak adlandırılan anlatı kahramanları, farklıkültürlerin halk anlatılarında, Coyote, Ananse, Susa-No-o, Bauba, Sun Wukong,Keloğlan, Tastarakay örneklerinde olduğu gibi özel isimleri ile varlık gösterir. Buanlatı kahramanlarına, uluslararası çalışmalarda genel bir adlandırma ile tricksterismi uygun görülmüştür ancak bu adlandırmanın yeterliliği de sorgulanmıştır.Türkçede ise figürü ifade etmek üzere hem çeviri metinlerde hem de özgün çalış-malarda hilebaz, hilekâr ya da düzenbaz adlandırmaları kullanılmaktadır. Figür sözkonusu olduğunda üzerinde durulması gereken en önemli nokta, onun iyi ve kötüçift yönlü doğaya sahip olmasıdır. Bu çalışmada, hilebaz, hilekâr ya da düzenbazkelimelerinin figürün özelliklerini bütüncül şekilde ifade edip etmediğini farklıhalk anlatıları üzerinden irdeledik. Onun çift yönlü doğasını vurgulamak üzereTürk dünyasından seçtiğimiz Nohut Oğlan, Fatmacık, Köse, Behlül’ün Uykusuve Maaday-Kara gibi farklı anlatı türlerinin merkezindeki kahramanları ele aldık.Nohut Oğlan masalı dışında, seçilen dört anlatının da merkezindeki kahramanlarınbilge, kurtarıcı ve olumlu özellikler taşıdıklarını ortaya çıkardık. Hilebaz, hilekârya da düzenbaz kelimelerinin Türkçede sahtekârlık ya da dolandırıcılık gibi gayriahlaki anlamlara geldiğini yani figürün bir tek yönünü temsil edebileceğini belirterek Türkçede bütüncül ve ortak bir adlandırma önerisi olarak oyunbaz teriminisunduk. Bu önerinin gerekçelerini ise oyun kavramının Türk halk kültüründekiyeri ve oyun kuramları çerçevesinde temellendirdik.
KW  - halk anlatıları
KW  - trickster
KW  - oyunbaz
KW  - hilebaz
KW  - hilekâr
N2  - Various cultures with distinct names such as Coyote, Ananse, Susa-No-o, Bauba,Sun Wukong, Keloğlan, and Tastarakay. While the term trickster has been broadlyused to categorize these narrative heroes in international studies, its adequacyhas been questioned. In Turkish, translated texts and original works alike employterms like trickster, cheater, or deceiver to depict this character. A crucial aspect toconsider regarding these figures is their dual nature, encompassing both positiveand negative qualities. This study investigates whether the terms trickster, cheater,or deceiver comprehensively capture the essence of these characters across diversefolk narratives. To underscore their dualistic nature, we analyze protagonistsfrom various narrative genres such as Chickpea Boy, Fatmacık, Köse, Behlül’sSleep, and Maaday-Kara, selected from Turkic cultures. Apart from the tale ofThe Chickpea Boy, our examination reveals that the central characters in all fournarratives exhibit wisdom, benevolence, and positive traits. We argue that inTurkish, the terms trickster, cheater, or deceiver imply negative connotations suchas fraud or deceit, thus potentially limiting their portrayal of these characters toonly one aspect. Therefore, we propose the term “playful” as a comprehensiveand culturally resonant alternative in Turkish. This suggestion is grounded in thesignificance of play within Turkish folk culture and game theories.
CR  - And, M. (2022). Oyun ve bügü. Yapı Kredi.
CR  - Alangu, T. (2017). Billur köşk masalları. Yapı Kredi.
CR  - Babcock-Abrahams, B. (Mar., 1975) A Tolerated margin of mess: the trickster and his tales Reconsidered.
Journal of the Folklore Institute, 11 (3), 147-186.
CR  - Başgöz, İ. (1999). Geçmişten günümüze Nasreddin Hoca. Pan.
CR  - Bekki, S. (2007). Maaday-Kara Altay kahramanlık destanı. Ötüken.
CR  - Bergson, H. (2014). Gülme (D. Çetinkasap, Çev.) Türkiye İş Bankası Kültür.
CR  - Boratav, P. N. (1992). Zaman zaman içinde. Adam.
CR  - Boratav, P. N. (2001). Uçar leyli. Tarih Vakfı.
CR  - Boratav, P. N. (2015). Az gittik uz gittik. İmge kitabevi.
CR  - Caillois, R. (2001). Man play and games. University of Illinois Press.
CR  - Carroll, M. P. (1984). The trickster as selfish-buffoon and culture hero. Ethos, 12 (2) 105-131.
CR  - Daniels, M. (2014). Bir nefeste dünya mitolojisi (P. Üstel, Çev.) Maya.
CR  - Demir, N. (2018). Anadolu Türk masallarından derlemeler. Ötüken.
CR  - Eren, H. (1999). Türk dilinin etimolojik sözlüğü. Bizim Büro.
CR  - Ergun, P. (2004). Altay destanlarında ve Anadolu Türk masallarında Tastarakay-Keloğlan. Türk Dünyası
Dil ve Edebiyat Dergisi, 18, 37-45.
CR  - Harmancı, M. (2010). Keloğlan’ın hilebazlığı. Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 1(2).
CR  - Harmancı, M. (2012). Keloğlan’ın mitik aynadaki görüntüsü. Milli Folklor, 94, 72-80.
Huizinga, J. (2006). Homo ludens. (M. A. Kılıçbay, Çev.) Ayrıntı.
CR  - Hyde, L. (2019). Hilekârın marifeti bu dünya. (E. Ayhan, Çev.) Alfa.
CR  - Hynes, W. J. ve William G. D. (1993). Mythical trickster figures. University of Alabama Press.
CR  - İsmayilov, R. (2011). Bəhlul danəndə lətifələri. Altun Kitap.
CR  - Jung, C. G. (2016). Analitik psikoloji sözlüğü. (N, Nirven, Çev.) Pinhan.
CR  - Jung, C. G. (2019). Dört arketip. (Z. A. Yılmazer, Çev.) Metis.
CR  - Koçak, A. ve Fatma Zehra, U. (2021). Gerçekleri ters yüz eden aykırı kahramanlar. Millî Folklor, 131, 87-96.
CR  - Leeming, D. A. (2020). A’dan z’ye dünya mitolojisi (N. Soysal, Çev.) Say.
CR  - Ögel, B. (2014). Türk mitolojisi II. Türk Tarih Kurumu.
CR  - Ölçer Özünel, E. (2005). Kel Ata’dan Keloğlan’a ‘hilebaz’ dönüşüm. Milli Folklor, 67, 47-52.
CR  - Radin, P. (1956). The trickster: a study in American Indian mythology. Philosophical Library.
CR  - Ricketts, M. L. (1966). “The north American Indian trickster”. History of Religions, 5 (2), 327-350.
CR  - Sakaoğlu, S. (2003). Masal araştırmaları. Akçağ.
CR  - Tecimer, Ö. (2006). Sinema modern mitoloji. Plan B.
CR  - Teit, J. (1898). Traditions of the Thompson River Indians of British Columbia. Houghton Mifflin.
CR  - Uçkun, R. (2018). Keloğlan tipinin Gagauz masallarındaki yansımaları. Türk Dünyası İncelemeleri
Dergisi, 18 (2), 542-569.
CR  - Elektronik Kaynaklar: Kubbealtı Lugatı. Erişim adresi: https://www.lugatim.com/s/hilebaz (Erişim Tarihi: 06.04.2024).
CR  - Uludağ, S. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim adresi: https://islamansiklopedisi.org.tr/behlul-i-dana
(Erişim Tarihi: 06.04.2024).
UR  - https://doi.org/10.22559/folklor.2738
L1  - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4112960
ER  -