TY  - JOUR
T1  - Ahlaki Zeka Kavramı: Kuramsal Bir Bakış
TT  - The Concept of Moral Intelligence: A Theoretical Perspective
AU  - Şanlı, Yusuf Ziya
AU  - Arslan, Fatma
AU  - Karataş, Kasım
PY  - 2025
DA  - June
Y2  - 2024
DO  - 10.47770/ukmead.1531985
JF  - Uluslararası Karamanoğlu Mehmetbey Eğitim Araştırmaları Dergisi
JO  - UKMEAD
PB  - Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi
WT  - DergiPark
SN  - 2687-4334
SP  - 1
EP  - 10
VL  - 7
IS  - 1
LA  - tr
AB  - Bu çalışmada, ahlaki zekâ kavramının kuramsal temelleri, boyutları ve önemi ele alınmıştır. Ahlaki zekâ, bireylerin etik ve ahlaki değerlere dayalı olarak doğru ve saygın bir şekilde davranma kapasitelerini ifade eder ve empati, vicdan, özdenetim ve nezaket gibi temel unsurlardan oluşur.  Ayrıca bu çalışmada, ahlaki zekânın bireylerin kişisel ve toplumsal yaşamlarına olan etkilerinin ne olduğu ortaya konulmuştur. Ahlaki zekâ, bireylerin sosyal ilişkilerinde ve kişisel gelişimlerinde kritik bir rol oynamakta, toplumsal uyumu teşvik etmekte ve yaşam kalitesini artırmaktadır. Bununla birlikte ahlaki zekânın geliştirilmesinde aileler ve okullar kritik role sahiptirler. Bu anlamda ebeveynler ve eğitimciler, çocuklara ve gençlere ahlaki değerleri model olarak öğretmeli ve disiplinli, dengeli bir eğitim yaklaşımı benimsemelidir. Ayrıca, empati, vicdan ve özdenetim gibi erdemlerin geliştirilmesi için özel eğitim programları düzenlenmelidir. Sonuç olarak, ahlaki zekâya sahip bireyler, toplumsal uyum ve etik değerler açısından önemli katkılar sağlayacaktır.
KW  - Ahlak eğitimi
KW  - ahlaki zekâ
KW  - empati
KW  - özdenetim
KW  - vicdan
N2  - This study aims to contribute to the ongoing discussion on the theoretical foundations, dimensions and importance of the concept of moral intelligence. Moral intelligence could be defined as the capacity of individuals to behave in a manner that is considered correct and respectable, based on ethical and moral values. It may be thought that this capacity consists of basic elements such as empathy, conscience, self-control and courtesy. Furthermore, this study has also shed light on the impact of moral intelligence on individuals' personal and social lives. It seems fair to suggest that moral intelligence plays a significant part in how individuals interact with each other and in their personal development. It also appears to have the potential to promote social cohesion and to improve quality of life. It would be remiss of us not to acknowledge the vital role that families and schools play in the development of moral intelligence. It would be beneficial for parents and educators to consider teaching moral values to children and young people as models and adopting a disciplined, balanced educational approach. Additionally, it might be helpful to organize special education programs to develop virtues such as empathy, conscience, and self-control. This could potentially lead to individuals with moral intelligence making significant contributions to social cohesion and ethical values.
CR  - Abdellatif, M. S. (2022). Moral intelligence and its relationship to academic entitlement and academic performance of secondary school students. European Journal of Educational Research, 11(4), 2291-2301. https://doi.org/10.12973/eu-jer.11.4.2291
CR  - Akgül, K. A., & Gül, M. (2020). Güreş antrenörlerinin liderlik özellikleri ile ahlaki düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Sivas Cumhuriyet University Journal of Sport Sciences, 3(1), 21-25. http://cuspor.cumhuriyet.edu.tr/tr/download/article-file/2355169
CR  - Aktaş, H. (2022). Ergenlerde özdenetim becerilerinin akıllı telefon bağımlılığına etkilerinin incelenmesi Çorlu örneği [Yüksek lisans tezi, Kırklareli Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
CR  - Aktürk, E. (2022). Vicdan: eğitimi ve gelişimi. Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 14(2), 440-453. https://bdfe5a0aa044dccce8704afa360dba814c775552.vetisonline.com/tr/download/article-file/2468842
CR  - Altan, M. Z. (2012). Eğitim çoklu zekâ kuramı ve çoklu zekâ kuramında onuncu boyut: ahlaki zekâ. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(1), 137-144. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/715779
CR  - Al-Adamat, A., Al-Gasawneh, J., & Al-Adamat, O. (2020). The impact of moral intelligence on green purchase intention, 10(9), 2063-2070. http://dx.doi.org/10.5267/j.msl.2020.2.005
CR  - Al-Darabah, I. T., Al-Mohtadi, R., Jwaifell, M., & Salah, R. O. (2015). Evaluating the moral intelligence of the late childhood (9-12) years in Jordan: Al-Karak governorate case. Journal of Educational and Developmental Psychology, 5(1), 108-118. https://sci-hub.se/10.5539/jedp.v5n1p108
CR  - Arslantürk, Z., & Amman, T. (1999). Sosyoloji: kavramlar, kurumlar, süreçleri, teoriler. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
CR  - Arthur, J. (2014). Traditional approaches to character education in Britain and America. L. Nucci, D. Narvaez, T. Krettenauer (Ed.), Handbook of moral and character education (s. 43-60). Routledge Taylor & Francis Group. https://www.researchgate.net/publication/322509125_Moral_and_character_education
CR  - Aydın, M. Z. (2003). Ailede ahlak eğitimi. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7(2), 125-158. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/222939
CR  - Aydoğan, İ., & Özbal, N. (2019). Eğitimde nezaket. Pegem Akademi.
CR  - Areshtanab, H. N., Rezvani, R., Ebrahimi, H., Bostanabad, M. A., & Hosseinzadeh, M. (2022). Moral intelligence and its relationship to resilience among nursing students in Iran. Journal of Psychiatric Nursing, 13(1), 9-14. https://jag.journalagent.com/phd/pdfs/PHD-49368-RESEARCH_ARTICLE-NAMDAR_ARESHTANAB%5BA%5D.pdf
CR  - Bahadır, A. (2002). İnsanın anlam arayışı ve din: Logoterapik bir araştırma. İnsan Yayınları.
CR  - Basım, H. J., & Şeşen, H. (2006). Kontrol odağının çalışanların nezaket ve yardım etme davranışlarına etkisi: kamu sektöründe bir araştırma. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (16), 159-168. https://dergipark.org.tr/en/pub/susbed/issue/61792/924079
CR  - Beheshtifar, M., Esmaeli, Z., & Moghadam, M. N. (2011). Effect of moral intelligence on leadership. European Journal of Economics, Finance and Administrative Sciences, 43(1), 6-11. https://www.researchgate.net/profile/Malikeh-Beheshtifar/publication/267404562_Effect_of_Moral_Intelligence_on_Leadership/links/55d86fca08aec156b9ac128a/Effect-of-Moral-Intelligence-on-Leadership.pdf
CR  - Bhagyalakshmy, R. (2014). Influence of moral ıntelligence on certaincognitive &affectivevariables of student teachers of primary level. Mahatma Gandhi University, http://hdl.handle.net/10603/162830
CR  - Bolay, S. H. (1999). Felsefe doktrinler ve terimler sözlüğü. Akçağ Yayınları.
CR  - Bora, E., & Baysan, L. (2009). Empati ölçeği-Türkçe formunun üniversite öğrencilerinde psikometrik özellikleri, 19(1), 39-47. https://toad.halileksi.net/olcek/empati-olcegi-3/
CR  - Borba, M. (2001). Building Moral Intelligence: The Seven Essential Virtues that Teach Kids to Do the Right Thing . Josey-Bass Publishers.
CR  - Bradshaw, J. (2009). Reclaiming Virtue: How We Can Develop the Moral Intelligence to Do the Right Thing at the Right Time for the Right Reason. Bantam X-Library
CR  - Cevizci, A. (2005). Paradigma Felsefe Sözlüğü. Paradigma.
CR  - Clarken, R. H. (2009). Moral intelligence in the schools. School of Education, Northern Michigan University, Marquette, 1-7. https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED508485.pdf
CR  - Clarken, R. H. (2010, 30 Nisan). Considering moral intelligence as part of a holistic education [Bildiri sunumu]. Annual Meeting of the American Educational Research Association, Denver. https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED509643.pdf
CR  - Çın, A. (2021). İlk çocukluk döneminde çocuğun ahlak eğitimi. Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 13(1), 545-562. http://doi.org/10.26791/sarkiat.881973
CR  - Dereli, S. (2008). Sözlü iletişimde nezaket stratejileri. Türkbilig, 15, 24-52. https://dergipark.org.tr/tr/pub/turkbilig/issue/52798/697158
CR  - Dökmen, Ü. (2004). İletişim çatışmaları ve empati: Sanatta ve günlük yaşamda. Sistem Yayıncılık.
CR  - Duman, B. (2021). İlköğretim din kültürü ve ahlak bilgisi ders kitaplarında özdenetim değeri [Yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
CR  - Duyan, V., Gülden, Ç., & Gelbal, S. (2012). Öz-denetim ölçeği- ödö: Güvenirlik ve gerçerlik çalışması. Toplum ve Sosyal Hizmet, 23(1), 19-30. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tsh/issue/48532/615966
CR  - Eisenberg, N. & Fabes, R. A. (1990). Empathy: conceptualization, measurement and relation to prosocial behavior. Motivation and Emotion, 14(2), 131-149. https://sci-hub.se/10.1007/BF00991640
CR  - Ekşi, H. (2000). Karakter eğitimi nedir, niçin karakter eğitimi? Edam Yayınları.
CR  - Ertaş, F. C., & Arslan, M. C. (2009). Bağımlı ve bağımsız muhasebecilerin meslek etiği algılama düzeylerine ilişkin bir araştırma. Muhasebe ve Denetime Bakış Dergisi, 27, 123-42.
CR  - Goleman, D. (1995). Emotional intelligence: Why it can matter more than IQ. Bantam Books.
CR  - Gözütok, Ş. (2017). Özdenetimde din eğitiminin etkisi. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 21(2), 1035-1060. https://doi.org/10.18505/cuid.338632
CR  - Gülle, M., & Beyleroğlu, M. (2017). Eleştirel düşünce ve empati. Efil Yayınevi.
CR  - Güneşer, R. (2023). Hastane öncesi acil sağlık hizmetleri çalışanlarında ahlaki zekanın değerlendirilmesi: Bolu-Düzce örneği [Yüksek lisans tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
CR  - İzveren, A. (1980). Toplumsal törebilim. Ankara İktisadi ve İdari Bilimler Akademisi.
CR  - Kahveci, K. A. (2012). J. J. Rousseau’da ahlaki vicdan ve değeri. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12(1), 205-213. https://dergipark.org.tr/tr/pub/cuilah/issue/4182/54940
CR  - Kalfaoğlu, S. (2021). Ahlaki zekâ ile rasyonel karar alma ilişkisinde duygusal manipülasyonun düzenleyici etkisi: sanayi işletmeleri araştırması [Doktora tezi, Selçuk Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
CR  - Kanoğlu, M. (2019). Ahlaki zekâ. Hayat Yayınları.
CR  - Karasu, K. (2014). Türkçe ve Arapça nezaket ifadeleri: karşılaştırmalı bir inceleme [Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=arR_MPXpQNIGcPjoGKI4hw&no=VXcXR535d7k2EwUJM10cbQ
CR  - Kasapoğlu, A. (2003). Kur’an’a göre vicdanın kaynağı ve işlevleri. Akademik Araştırmalar Dergisi, 5(18), 132-162. http://ktp.isam.org.tr/detayilhmklzt.php?navdil=tr&midno=147153750&YayinTarihi=2003
CR  - Keser, B. M. (2018). Nezaket, nezaket teorileri ve Türkçede kullanılan nezaket kavramları. Türük Uluslararası Dil Edebiyat ve Halk Bilimi Araştırmaları Dergisi, 1(15), 127-138. https://dergipark.org.tr/tr/pub/turuk/issue/42740/516207
CR  - Kesgin, S. (2011). Cumhuriyet Dönemi Örgün Eğitim Kurumlarında Ahlak Eğitimi. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 52(1), 209-238. https://atif.sobiad.com/index.jsp?modul=makale-detay&Alan=author&secenek=atif&Id=f4W5FHMBu-adCBSEpAUB
CR  - Kesgin, S. (2019). Ailede, okulda veya birlikte ahlak eğitimi-ahlak eğitiminde iş birliğini geliştirmenin yolları. Electronic Turkish Studies, 14(2), 581-598. https://www.academia.edu/download/58824756/Ahlak_egitiminde_isbirligini_gelistirmenin_yollari.pdf
CR  - Khampa, D. (2019). Development and standardization of moral intelligence scale. International Journal of Indian Psychology, 7(4), 657-665. DOI: 10.25215/0704.074
CR  - Kırel, Ç. (2000). Örgütlerde etik davranışlar, yönetimi ve bir uygulama çalışması. Anadolu Üniversitesi Yayınları.
CR  - Koç, Z. H. (2015). Vicdanın ahlaki ve teolojik temelleri [Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi]. Ankara Üniversitesi Açık Erişim Sistemi https://dspace.ankara.edu.tr/xmlui/handle/20.500.12575/82643
CR  - Kopp, C. B. (1982). Antecedents of self-regulation: a developmental perspective. Developmental Psychology, 18(2), 199-214. https://sci-hub.se/https://doi.org/10.1037/0012-1649.18.2.199
CR  - Kruger, T. (2012). Moral intelligence: The construct and key correlates. Ph.D. Thesis, University of Johannesburg. https://ujcontent.uj.ac.za/esploro/outputs/9912035107691
CR  - Kutlu, M., Çolakoğlu, N., & Özgüvenç, Z. P. (2010). Hasta Hekim İlişkisinde Empatinin Önemi Hakkında Bir Araştırma. Sağlıkta Performans ve Kalite Dergisi, 2(2), 127-143.
CR  - Lennick, D., & Kiel, F. (2007). Moral Intelligence: Enhancing Business Performance And Leadership Success: Pearson Prentice Hall.
CR  - Mazılı, S. (2019). Ergenlerde akıllı telefon bağımlılığının özdenetim açısından incelenmesi. Kalem Eğitim ve İnsan Bilimleri Dergisi, 10(2), 705-730. http://doi.org/10.23863/kalem.2020.172
CR  - Narvaez, D. (2008). Handbook of moral and character education. Routledge.
CR  - Olusola, O. I., & Samson, A. O. (2015). Moral intelligence: an antidote to examination malpractices in Nigerian schools. Universal Journal of Educational Research, 3(1), 32-38. https://www.researchgate.net/publication/291810899_Moral_Intelligence_An_Antidote_to_Examination_Malpractices_in_Nigerian_Schools
CR  - Özbek, M. F. (2004). Toplumsal yaşamda empati. Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi, 1(1), 1-16. https://scholar.google.com/scholar?hl=tr&as_sdt=0%2C5&q=empati&oq=
CR  - Öztürk, H. (2017). Sağlık hizmetlerinin sunumunda ahlaki zekanın ölçülmesine yönelik ölçek çalışması [Doktora tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi]. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Açık Erişim Sistemi.
CR  - Pazarlı, O. (1980). İslamda ahlak. Remzi Kitabevi.
CR  - Peker, H. (2003). Din psikolojisi. Çamlıca Kitap.
CR  - Sökmen, A. (2016). Meslek Etiği (Örgütsel ve Yönetsel Etik Kurumsal Sosyal Sorumluluk). Detay Yayıncılık.
CR  - Raisi, M., Tehran, H. A., Bakouei, S., & Momenuan, S. (2018). Moral intelligence and agression in students. Journal of Biostatistics and Epidemiology, 4(1), 1-9.
CR  - Şengün, M. (2015). Ahlaki Düşünce ve Yargı. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
CR  - Tangney, J. P., Baumeister, R. F., & Boone, A. L. (2004). High self-control predicts good adjustment, less pathology, better grades, and interpersonal success. Journal of Personality, 72(2), 272-322. https://sci-hub.se/10.1111/j.0022-3506.2004.00263.x
CR  - Tarhan, N. (2006). Duyguların dili: duygusal zekaya yeni bir yorum. Timaş Yayınları.
CR  - Taylor, S. E., & Brown, J. D. (1988). Illusion and well-being: A social psychological perspective on mental health. Psychological Bulletin 103(2), 193-210. https://sci-hub.se/https://psycnet.apa.org/doi/10.1037/0033-2909.103.2.193
CR  - Torlak, Ö. (2013). İş Etiği 1. Baskı. (Ed.). Anadolu Üniversitesi.
CR  - Tunç, M. Ş. (1949). Psikolojiye giriş. İstanbul Üniversitesi. 
Türk Dil Kurumu, Türk Dil Kurumu Sözlüğü.  https://sozluk.gov.tr/
CR  - Watts, R. (2003). Politeness. Cambridge: Cambridge University Press. https://assets.cambridge.org/97805217/90857/sample/9780521790857ws.pdf
CR  - Yakut, S. (2022). Ahlaki zekâ, din ve dindarlık (Psikososyal bir bakış). İksad Yayınevi.
CR  - Yakut, S., & Yakut, İ. (2021). Yakut-Ahlâkî Zeka Ölçeği. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 14(76), 836-842. https://toad.halileksi.net/olcek/ahlaki-zeka-olcegi/#google_vignette
CR  - Yıkmış, S. (2021). Türkiye türkçesinde empati dili (söylem çözümlemesi). Gazi Kitabevi.
CR  - Zengin, M., & İçöz Arslan, E. (2018). Dini, felsefi, psikolojik boyutlarıyla vicdan ve değerler eğitimindeki yeri. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (10), 323-345. https://doi.org/10.18498/amauifd.379279
UR  - https://doi.org/10.47770/ukmead.1531985
L1  - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4139465
ER  -