TY - JOUR T1 - Nevâyî’nin Şathiye Türündeki Bir Gazeline Fakrî’nin Manzum Şerhi TT - Fakri’s Poetic Commentary on a Ghazal in the Shathiye Genre by Nevâyî AU - Kaçar, Irmak PY - 2025 DA - May Y2 - 2024 DO - 10.26650/TUDED2025-1543815 JF - Journal of Turkish Language and Literature PB - İstanbul Üniversitesi WT - DergiPark SN - 1015-2091 SP - 130 EP - 144 VL - 65 IS - 1 LA - tr AB - İslamî edebiyatların özellikle tasavvufî şiir kolunda örnekleri çok görülen şathiyeler, bazı örnekleri ilk okunduğunda görünüşte İslam dininin hükümlerine uymadığı düşünülen, çoğu zaman da akla ve mantığa zıt olarak algılandıkları için saçma kabul edilen şiirlerdir. Türk edebiyatında Mevlâna, Yunus Emre ve Hacı Bayram-ı Veli gibi mutasavvıfların ve diğer bir çok şairin şathiyelerine hem mecaz ve benzetmeler arkasına gizlenmiş olan manalarını izah etmek hem de bu türden şiirlerin dine aykırı olmadığını göstermek için şerhler yazılmıştır. Özellikle Yunus Emre’nin meşhur şathiyesinin farklı şerhlerine rastlanmaktadır. Türk edebiyatında şathiyeleri bilinen şairlerin bu şiirlerine yazılan farklı şerhlerin tespit edilmesi kadar şu anki bilgilerimize göre şathiye yazdıkları bilinmeyen bazı şairlerin şathiye özelliği gösteren şiirlerinin tespiti de muhtemeldir. Nitekim bu çalışmada, daha önce şathiye yazdığına dair herhangi bir kayda rastlamadığımız Alî Şîr Nevâyî’nin, Fevâyidü’lKiber isimli divanında yer alan ve şathiye özelliği gösterdiği görülen bir gazeline ve son dönem Çağatay şairlerinden Fakrî’nin bu şathiyeye yazdığı manzum bir şerhe dikkat çekilecektir. Çalışmamızda öncelikle Fakrî’ye ve Fransa Milli Kütüphanesi’nde bulunan divanına işaret edildikten sonra her iki şairin ilgili metinlerine yer verilecek, ardından bunların diliçi çevirileri yapılacaktır. Nevâyî ve Fakrî’nin şiirlerinin dil özelliklerine de değinilen çalışmamızda iki şiirin bir arada yer aldığı metnin dijital kopyası da sunulacaktır. KW - Çağatay Edebiyatı KW - Nevâyî KW - Fakrî KW - Şathiye KW - Manzum şerh N2 - “Shathiyas,” especially prevalent in the Sufi poetry branch of Islamic literature, are poems often deemed absurd at first glance as they seem to deviate from Islamic teachings and are sometimes perceived as contrary to reason and logic. In Turkish literature, commentaries have been written to elucidate the hidden meanings behind the metaphors and similes in the shathiyas of mystics, such as Mevlana, Yunus Emre, and Hacı Bayram-ı Veli, as well as many other poets. These commentaries aim to demonstrate that such poems are not against religious principles. In Turkish literature, we see different commentaries on Yunus Emre’s famous “Şathiye”. In addition to identifying different commentaries written on the poems of poets whose shathiyes are known in Turkish literature, it is also possible to identify poems with shathiye characteristics of some poets whose shathiye writings are not known according to our current knowledge. This study focuses on the 384th ghazal in Ali Şîr Nevâyî’s Divan, titled Fevayidu’l-Kiber, which shows characteristics of a shathiya. This study draws attention to the poetic commentary written by the contemporary Chagatai poet Fakrî on this shathiya. After referencing Fakrî and his Divan in the National Library of France, both poets’ texts will be provided with intralingual translations. This study also discusses the linguistic features of Nevâyî and Fakrî’s poetry and concludes by presenting a digital copy of the text where both poems are included together. CR - Abik, Deniz. “SûfÎ AllahYâr ve Sebâtü’l-ÂcizÎn’i: 18. YüzYıl Doğu Türk EdebÎ Dilinde MahallÎleşme Eğilimleri Üzerine,” The International Association of Central Asian Studies 11, no. 1, (2007): 52-73. https://turkoloji.cu.edu.tr/pdf/sufi_allahYar_ve_sebatul_acizin.pdf google scholar CR - Aslan, ÜzeYİr. “Fahrî Ahmed ve ŞathİYe Şerhi”, Turklsh Studies 3, no. 4, (2008): 120-155. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.361 google scholar CR - Aydın Yağcıoğlu, Songül. “Yûnus Emre’nin “Çıktım Erik Dalına Anda Yedim Üzümü” Mısraıyla Bilinen Şiirinin Bilinmeyen Bir Şerhi”, DEUİFD Türk Kültürünü Mayalayanlar Özel Sayısı, (2021): 165-201. https://doi.org/l0.21054/deuifd.1051805 google scholar CR - Bodrogligeti, Andras. J. E. A Grammar of Chagatay, Languages of the World/Materlals 155. Lincom Europa, 2001. google scholar CR - Clauson, Sir Gerard. Sanglax: A Perslan gülde to the Turklsh language by Muhammad Mahdı Xan, Facsimile text with an introduction and indices, Messrs. Luzac and Company Ltd., 1960. google scholar CR - Clauson, Sir Gerard. An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turklsh. Oxford UniversitY Press, 1972. google scholar CR - Coşkun, Volkan. Özbek Türkçesl Grameri. Türk Dil Kurumu YaYinları, 2017. google scholar CR - Çakmak, Serkan. “UYgurca Yazılmış Meslek Risalelerinin Ses Özellikleri”, Uluslararası Uygur Araştırmaları Derglsl, no. 10 (2017): 81-103. https://dergipark.org.tr/tr/pub/uYgur/issue/35000/399504 google scholar CR - Eckmann, Jânos. “ÇağataY EdebİYatının Son Devri (1800-1920)”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1963, (1964): 121-156. https:// dergipark.org.tr/tr/pub/belleten/issue/38262/442523 google scholar CR - Eckmann, Jânos. Chagatay Manual, Indiana University, 1966. google scholar CR - Kaçalin, Mustafa. Niyazi, Nevâyî'nin Sözleri ve Çağatayca Tanıklar, El-Luğâtu’n-Nevâ’iyye ve'l-istişhâdâtu'l-Cağâtâ’iyye. Türk Dil Kurumu YaYınları, 2011. google scholar CR - KaYa, Önal. Alî Şîr Nevayî, Fevâyldü’l-Klber. Türk Dil Kurumu YaYınları, 1996. google scholar CR - Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatçı. Türk Edebiyatında Şathiye. Akçağ YaYinları, 2001. google scholar CR - Kutluer, İlhan. “Cevher”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 7: 450-455. TürkİYe Diyanet Vakfı Yayınları, 1993. google scholar CR - Necipoviç, Necip. Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü. çev. İklil Kurban. Türk Dil Kurumu Yayınları, 2008. google scholar CR - OnaY, Ahmet Talat. Türk Halk Şiirlerinin Şekil ve Nev'i (haz. Cemal Kurnaz). Akçağ Yayınları, 1996. google scholar CR - Ölmez, Zuhal. Ebulgazi Bahadır Han Şecere-yi Terâkime. Türk Dil Kurumu Yayınları, 2020. google scholar CR - Özdemir, Cafer. “Âşık VeYsel’in ŞathİYesinin Tasavvufî Şifreleri”, Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi, Âşık Veysel Hatırasına Gelenek ve Edebiyat Özel Sayısı, (2023): 109-127. https://doi.org/10.28981/hikmet.1314807 google scholar CR - Özkan, Nevzat ve Mehmet Bulut. “ÇağataY Türkçesinden Yeni UYgur Türkçesine Geçişte Fonetik Özellikler Bakımından Miftahu’l-Cinan Örneği”, International Journal of Volga - Ural and Turkestan Studies 5, no. 9 (2023): 19-39. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ijvuts/ issue/76045/1196720 google scholar CR - Öztürk, Rıdvan. Uygur ve Özbek Türkçelerinde Fiil, Türk Dil Kurumu YaYınları, 1997. google scholar CR - Steingass, Francis Joseph. Persian-English Dictionary, Routledge & K. Paul, 1892. google scholar CR - ŞeYh SüleYman Efendi. Lûgat-ı Çağatay ve Türkî-i Osmanî, Türk Dilleri Araştırmaları C. 13, 2003. google scholar CR - Tatçı, Mustafa. “Yûnus Emre Şerhleri (Çıktım Erik Dalına Şerhleri)”. Yunus Emre’nin Vefatının 700. Yıl Dönümü Anısına Uluslararası Türkçenin Anadolu'da Yazı Dili Oluşu Sempozyumu Bildiri Kitabı. Türk Dil Kurumu YaYınları, 2021. google scholar CR - Tatçı, Mustafa. Ben Doğurdum Anamı: Ali Örfî’nin Bir Şathiyesinin Şerhi (2. Baskı). H Yayınları, 2022. google scholar CR - Uludağ, SüleYman, “Şathiye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 38: 370-371. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010. google scholar UR - https://doi.org/10.26650/TUDED2025-1543815 L1 - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4191790 ER -