TY  - JOUR
T1  - Yapay Zeka: Olanaklar ve Riskler
TT  - Artificial Intelligence: Possibilities and Risks
AU  - Bozdağ Tulum, Arzu
PY  - 2025
DA  - April
Y2  - 2025
DO  - 10.17679/inuefd.1552261
JF  - İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi
JO  - INUEFD
PB  - İnönü Üniversitesi
WT  - DergiPark
SN  - 1300-2899
SP  - 303
EP  - 326
VL  - 26
IS  - 1
LA  - tr
AB  - Bu araştırmanın amacı; “Z kuşağı gençler”in “Yapay Zeka” kavramına ilişkin geliştirdikleri zihinsel imgeleri tespit ederek “Z kuşağı” gençlerin yapay zeka algılarını sosyolojik açıdan ortaya çıkarmaktır. Araştırmaya 374 Z kuşağı öğrenci katılmıştır. Araştırmada karma araştırma yöntemi kullanılmıştır. Araştırma verileri iki aşamalı bir soru formu aracılığıyla toplanmıştır. Soru formu katılımcı öğrencilerin bazı demografik bilgilerine yönelik soruların yer aldığı  kişisel bilgi formu ve “Yapay Zeka” kavramına dair zihinsel imgelerini ortaya çıkarmak amacıyla “Yapay Zeka……benzer/gibidir, çünkü……….” ifadesinin yer aldığı soru ile oluşturulmuştur. Nitel verilerin içerik analizinde Maxqda 20 ve nicel verilerin analizinde SPSS 25 paket programı kullanılmıştır. Araştırmada Z kuşağı katılımcıların “Yapay Zeka” kavramına dair birbirinden farklı toplam 149 metafor ürettikleri görülmüştür. Katılımcılar tarafından en fazla dile getirilen metaforlar; insan, robot beyin, bilgisayar, zeka, hizmetçi, akıl, gelecek, teknoloji, çocuk, kolaylık, telefon, zihin, yazılım gibi metaforlardır. Z kuşağı öğrencilerin “Yapay Zeka” kavramına dair zihinsel çağrışımları, taşıdıkları anlam özelliklerine göre 3 ana ve 6 alt temaya ayrılmıştır. Bu temalar ise; Ana tema I. İmkan/olumlu algılar ana teması başlığında İnsana Dair Özellikler Alt Teması, Fayda Alt Teması, Gelişim ve Dönüşüm Alt Teması başlıklarında 3 alt tema şeklinde sınıflandırılmıştır. Ana tema II. Korku/olumsuz algılar ana teması ise, Risk Alt Teması başlığında değerlendirilmiştir. Ana tema III. Taraf içermeyen algılar ana teması başlığında ise, Teknik ve Bilimsel Alt Teması ve Doğa Alt Teması yer almaktadır. Ayrıca bazı demografik değişkenlerin alt temalarda istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık oluşturduğu görülmüştür.
KW  - Yapay Zeka1
KW  - Z kuşağı2
KW  - Metafor3
N2  - The aim is to reveal the perceptions of "Generation Z" youth about artificial intelligence from a sociological perspective by identifying the mental images developed by "Generation Z youth" regarding the concept of "Artificial Intelligence". 374 Generation Z students participated in the research. A mixed research method was used in the research. The research data were collected through a two-stage questionnaire. The questionnaire was created with a personal information form that included questions regarding some demographic information of the participant students and a question including the statement “Artificial Intelligence is similar/like ……, because……….” in order to reveal their mental images regarding the concept of “Artificial Intelligence”. Maxqda 20 was used in the content analysis of qualitative data and SPSS 25 package program was used in the analysis of quantitative data. In the research, it was observed that Generation Z participants produced a total of 149 different metaphors regarding the concept of “Artificial Intelligence” . The metaphors most frequently expressed by the participants were; Human, robot brain, computer, intelligence, assistant, mind, future, technology, child, convenience, telephone, mind, software. The mental associations of Generation Z students regarding the concept of “Artificial Intelligence ” are divided into 3 main and 6 sub-themes according to the meanings they carry. These themes are classified as follows; Main theme I. Possibility /positive perceptions main theme title; Human Characteristics Sub-theme, Benefit Sub-theme, Development and Transformation Sub-theme titles are classified as 3 sub-themes. Main theme II. Fear/negative perceptions main theme; Risk Sub-theme title is evaluated. Main theme III. Perceptions without bias main theme title; Technical and Scientific Sub-theme and Nature Sub-theme are included. In addition, it was observed that some demographic variables created a statistically significant difference in the sub-themes.
CR  - Adaş, E., & Erbay, B. (2022). Yapay zekâ sosyolojisi üzerine bir değerlendirme. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 21(1), 326-337. https://doi.org/10.21547/jss.991383
CR  - Aktaş, A. (2021). Yönetici ve öğretmen görüşlerine göre yapay zekâ: Bir metafor çalışması. 1. Ulusal eğitimde yapay zekâ uygulamaları kongresi. Harran Üniversitesi, Şanlıurfa. https://www.academia.edu/60158553/Y%C3%96NET%C4%B0C%C4%B0_VE_%C3%96%C4%9ERETMEN_G%C3%96R%C3%9C%C5%9ELER%C4%B0NE_G%C3%96RE_YAPAY_ZEKA_B%C4%B0R_METAFOR_%C3%87ALI%C5%9EMASI?auto=download
CR  - Albarrán Lozano, I., Molina, Jm ve Gijón, C. (2021). İspanya'da yapay zeka algısı. Telematik ve Bilişim, 63, Madde 101672. https://doi.org/10.1016/j.tele.2021.101672 Bullock ., 2022.
CR  - Araujo, T., Helberger, N., Kruikemeier, S. ve De Vreese, CH (2020). Yapay zekaya güveniyoruz? Yapay zekanın otomatik karar verme sürecine ilişkin algıları. AI ve Toplum, 35 ( 3), 611–623. https://doi.org/10.1007/s00146-019-00931-wZhan vd, 2023
CR  - Aydın, İ. S. ve Pehlivan, A. (2010). Yapay zeka öğretmeni adaylarının “öğretmen” ve “öğrenci” kavramlarına ilişkin kullandıkları metaforlar, Turkish Studies, 5(3), 812-842. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.1465
CR  - Bozkurt. V. (2006). Değişen Dünya’da Sosyoloji. Bursa: Ekin Kitabevi.
CR  - Bozkurt. V. & Gursoy, D. (2023). The artificial ıntelligence paradox: Opportunity or threat for humanity?, International Journal of Human–Computer Interaction. http://dx.doi.org/10.1080/10447318.2023.2297114
CR  - Bullock, J. B., Chen, Y.-C., Himmelreich, J., Hudson, V. M., Korinek, A., Young, M. M., & Zhang, B. (Eds.) (2022). The Oxford handbook of AI governance. Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/oxfordhb/9780197579329.001.0001
CR  - Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2016). Bilimsel araştırma yöntemleri [Scientific research methods] (22. baskı). Ankara: Pegem A Yayıncılık.
CR  - Crevier, D. (1993). AI: The tumultuous search for artificial intelligence. New York: BasicBooks.
CR  - Demirtaş, E.,  & Türksoy, E., (2023).  İlköğretim eğitim paydaşlarının yapay zekaya yönelik metaforik algıları. Ufuk Üniversitesi II. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi (pp.83-97). Ankara, Turkey. https://avesis.omu.edu.tr/yayin/b784d916-7b22-4319-bab8-0ad0dc3a5dd2/ilkogretim-egitim-paydaslarinin-yapay-zekaya-yonelik-metaforik-algilari
CR  - Dereli, T. (2020). Yapay zekâ ve insanlık. M. Şeker, Y. Bulduklu, C. Korkut. & M. Doğrul (Ed.). Bilişim Teknolojileri ve İletişim: Birey ve Toplum Güvenliği içinde (s. 93-106). Ankara: Berk Grup.
CR  - Druga, S., Vu, S.T., Likhith, E. & Qiu, T. (2019). Inclusive aı literacy for kids around the world: In proceedings of ACM Fablearn conference (Fablearn’19). ACM, New York, NY, USA, Article 4, 8 pages. https://doi.org/10.475/123_4.
CR  - Eren, Z. (2020). “Toplum 5.0 ve dijital dünyada toplumsal dönüşüm ve eğitim 5.0.” Dijital dönüşüm ve süreçler (kitabı içinde) Editörler: Dr. Öğr. Üyesi D. Akçay, Dr. Öğr. Üyesi E. Efe, İstanbul: İstanbul Gelişim Üniversitesi Yayınları.
CR  - Fritsch, S. J. and at All. (2022). Attitudes and perception of artificial ıntelligence ın healthcare: A cross-sectional survey among patients. Digital Health, https://doi.org/10.1177/20552076221116772
Karanfiloğlu, M. ve Sağlam, M. (2021). Yeni reklam modelleri ve e-spor faaliyetleri: Z kuşağı. Aydın Aslaner, D. ve Aslaner, A. G. (Ed.). Dijital Çağda Z Kuşağı Gerçekleri içinde (s. 232-256). İstanbul: Kriter.
CR  - Kaya, F., vd. (2022). The roles of personality traits, aı anxiety, and demographic factors ın attitudes toward artificial ıntelligence. International Journal of Human–Computer Interaction, 1–18. http://dx.doi.org/10.1080/10447318.2022.2151730
CR  - Kozacıoğlu, S. (2022). Toplum 5.0 ve Yapay Zekâ Bağlamında Gerçekleşen Toplumsal Dönüşümün Sosyolojik Analizi, (Yayın No. 733237) [Yüksek Lisans Tezi, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
CR  - Miles, M, B., & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded Sourcebook. (2nd ed). Thousand Oaks, CA: Sage.
CR  - Obschonka, M. and Audretsch, D. B. (2020). Artificial ıntelligence and big data entrepreneurship: A new era has begun. Small Business Economics, 55, 529-539. https://doi:10.1007/s11187-019-00202-4
CR  - Özbey, A.U. & Tan, Z. (2022). “Sanallığın Sosyolojisi: Simülasyon, Yapay Zekâ, Metaverse, Metahuman” International Social Sciences Studies Journal, (e-ISSN:2587- 1587) Vol:8, Issue:97; pp:1558-1570,
CR  - Pedro, F. (2006). The new millennium learners: Challenging our views on ıct and learning. OECDCERI, (May), 1–17. https://doi.org/10.1017/CBO9781107415324.004
CR  - Prensky, M. (2001). Digital Natives, Digital Immigrants, MCB University Press, 9(5).
CR  - Saban, A. (2004). Giriş düzeyindeki sınıf öğretmeni adaylarının öğretmen kavramına ilişkin ileri sürdükleri metaforlar, Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 2(2), 131-155. https://www.acarindex.com/journals/turk-egitim-bilimleri-dergisi-383/sayi/12818
CR  - Saçan, S., Tozduman Yaralı, K., & Kavruk, S. Z. (2022). Çocukların “yapay zeka” kavramına ilişkin metaforik algılarının incelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi(64), 274-296. https://doi.org/10.21764/maeuefd.1074024.
CR  - Saracel, N. ve Aksoy, I. (2020). Toplum 5.0: Süper akıllı toplum, Social Sciences Research Journal, Cilt 9, Sayı 2, 2020, 31. https://doi.org/10.16953/deusosbil.808359
CR  - Toksoy Çağan, M. (2022). Yapay Zeka Ve Robotik Teknolojinin Algılanma Durumu Üzerine Sosyolojik Bir İnceleme, [Yayımlanmamış Doktora Tezi, Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü],  YÖK Ulusal Tez Merkezi.
CR  - Yeh, S.C., and at All. (2021). Kamuoyunun yapay zeka algısı ve sürdürülebilir kalkınma hedefleriyle bağlantıları, Sürdürülebilirlik, 13 (16), 9165. https://doi.org/10.3390/su13169165
CR  - Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri, Ankara: Seçkin Yay.
CR  - Yiğitcanlar, T., Değirmenci, K. ve İnkinen, T. (2022). Kamuoyunun yapay zeka algısının ardındaki etkenler: Avustralya'nın büyük şehirlerinden bilgiler, Yapay Zeka ve Toplum, 1–21. https://doi.org/10.1007/s00146-022-01566-0
CR  - Zhang, X., & Jin, H. (2023). How does smart technology, artificial intelligence, automation, robotics, and algorithms (STAARA) awareness affect hotel employees’ career perceptions? A disruptive innovation theory perspective. Journal of Hospitality Marketing & Management, 32(2), 264–283. https://doi.org/10.1080/19368623.2023.2166186
CR  - Zur, O. ve Zur, A. (2012). On digital ımmigrants and digital natives: How the digital divide affects families, Educational Institutions, Publication. Retrieved on April and the Workplace. Zur Institute, http://www.zurinstitute.com/digital_divide.htm
UR  - https://doi.org/10.17679/inuefd.1552261
L1  - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4223980
ER  -