TY  - JOUR
T1  - ORTA ASYA TÜRK DEVLETLERİNİN KÜLTÜREL MİRASINDA DİNİN İZLERİ: SENTEZ, ADAPTASYON VE HİBRİDLEŞME
TT  - THE TRACES OF RELIGION IN THE CULTURAL HERITAGE OF CENTRAL ASIAN TURKIC STATES: SYNTHESIS, ADAPTATION, AND HYBRIDIZATION
AU  - Elbay, Sezgin
PY  - 2025
DA  - April
Y2  - 2025
DO  - 10.58884/akademik-hassasiyetler.1554306
JF  - Akademik Hassasiyetler
PB  - Hüzeyfe Süleyman ARSLAN
WT  - DergiPark
SN  - 2148-5933
SP  - 101
EP  - 134
VL  - 12
IS  - 27
LA  - tr
AB  - Bu çalışma, Maniheizm, Budizm ve İslamiyet'in Orta Asya Türk devletlerinin somut ve somut olmayan kültürel mirası üzerindeki etkilerini, kültürel sentez, kültürel adaptasyon ve kültürel hibridleşme gibi çapraz kültürel etkileşim teorileri bağlamında incelemektedir. Önceki araştırmalarda, bu dinlerin Orta Asya’daki tarihsel yayılım ve etkisi incelenmiş olsa da bu dinlerin bölgenin kültürel mirası üzerindeki spesifik etkileri bu teoriler çerçevesinde ele alınmamıştır. Bu bağlamda çalışmanın temel amacı, bu boşluğu doldurarak her bir dinin Orta Asya'daki kültürel pratik ile toplumsal normları nasıl şekillendirdiği ve dönüştürdüğünü analiz etmektir. Dolayısıyla bu çalışma tarihi belge, arkeolojik buluntu ve antropolojik çalışmalar gibi çeşitli kaynaklardan elde edilen verileri sentezleyerek kültürel dinamikler hakkında bir anlayış sunmaktadır. Sonuçlar Maniheizm, Budizm ve İslamiyet’in kültürel sentez, adaptasyon ve hibridleşme süreçleri aracılığıyla benzersiz kültürel ifade ve sosyal yapılar oluşturduğunu göstermektedir. Bu kapsamda çalışma, bu dinlerin Orta Asya'nın kültürel dokusunu şekillendirmedeki devam eden önemine dikkat çekerek, disiplinler arası bir yaklaşımla bu din ve kültürel miras etkileşiminin daha derinlemesine incelenebileceğini önermektedir.
KW  - orta asya Türk devletleri
KW  - somut ve somut olmayan kültürel miras
KW  - dini etkiler
KW  - çapraz kültürel etkileşim
N2  - This study explores how Manichaeism, Buddhism, and Islam influenced the cultural heritage of Central Asian Turkic states using theories of cross-cultural interaction such as synthesis, adaptation, and hybridization. While previous research has addressed the historical spread and influence of these religions in Central Asia, their specific impacts on the region's cultural heritage have not been thoroughly analyzed within the framework of cross-cultural interaction theories. This study aims to fill this gap by analyzing how each religion shapes and transforms cultural practices and social norms in Central Asia. Drawing on data from diverse sources, including historical documents, archaeological findings, and anthropological studies, the research provides a comprehensive understanding of the cultural dynamics involved. The findings demonstrate that Manichaeism, Buddhism, and Islam contributed to the formation of unique cultural expressions and social structures through processes of synthesis, adaptation, and hybridization. This study underscores the enduring significance of these religions in shaping the cultural fabric of Central Asia and advocates for a more in-depth exploration of religion and cultural heritage interactions through interdisciplinary approaches.
CR  - Avcı, M. (2020). İslamiyet’in Orta Asya tarihi. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(1), 517-528.
CR  - Barfield, T. J. (2012). The perilous frontier: Nomadic empires and China, 221 BCE to 1757 CE. UK. Cambridge University Press.
CR  - Barthold, V. V. (2011). Orta Asya Türk tarihi hakkında dersler (çev. R. H. Özdem). Ankara: Türk Tarihi Kurumu Yayınları.
CR  - Beckwith, C. I. (2016). The pronunciation, origin, and meaning of A-shih-na in early old Turkic. O. Karatay & I. Zimonyi (Ed.), Central eurasia in the middle ages: Studies in honour of Peter B. Golden içinde (s. 39-46). Harrassowitz Verlag.
CR  - Berry, J. W. (2017). Acculturation: A conceptual framework. UK: Cambridge University Press.
CR  - Berry, J. W., Poortinga, Y. H., Segall, M. H., & Dasen, P. R. (1992). Cross-cultural psychology: Research and applications. UK: Cambridge University Press.
CR  - Bhabha, H. K. (2012). The location of culture. UK: Routledge.
CR  - Biran, M. (2013). The empire of the Khitans in eurasian history: Between China and the Islamic world. UK: Cambridge University Press.
CR  - Boyer, P. (2017). Religion explained: The evolutionary origins of religious thought. USA: Basic Books.
CR  - Bregel, Y. (2012). An historical atlas of Central Asia. Leiden, Netherlands: Brill.
CR  - Chavannes, E. (2010). Documents sur les Tou-kiue (Turcs) occidentaux. USA: Kessinger Publishing
CR  - Çandarlıoğlu, G. (2019). Uygur devletleri tarihi ve kültürü. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
CR  - Çiçek, A. (2018). Orta Asya Türk toplumlarının sosyo-kültürel yapısının genel bir değerlendirilmesi. Mavi Atlas, 6(1), 233-247.
CR  - Cohen, A. P. (2010). Symbolic construction of community. UK: Routledge.
CR  - Doğan, İ. (2018). Göç ve kültür. İstanbul: Bilge.
CR  - Elbay, S. (2024). Orta Asya Türk devletlerinde göçebe kültür ve eğitim: Bilgi aktarımının sözlü gelenek üzerinden incelenmesi. Ulusal Eğitim Dergisi, 4(9), 1-18.
CR  - Elisseeff, W. (2000). The silk roads: Highways of culture and commerce. NY: Berghahn Book.
CR  - Elverskog, J. (2010). Buddhism and Islam on the silk road. USA: University of Pennsylvania Press.
CR  - Frye, R. N. (2016). The heritage of Central Asia: From antiquity to the Turkish expansion. USA: Princeton University Press.
CR  - Golden, P. B. (2011a). Central Asia in world history. UK: Oxford University Press.
CR  - Golden, P. B. (2011b). Ethnogenesis in the tribal zone: The shaping of the Turks. C. Hriban (Ed.), Studies on the peoples and cultures of the Eurasian steppes içinde (s. 17-63). Editura Academiei Române – Muzeul Brăilei Editura Istros.
CR  - Golden, P. B. (2016). The great king of the Türks. Turkic Languages, 20, 26-59.
CR  - Golden, P. B. (2017). Türk halkları tarihine giriş: Ortaçağ ve erken Yeniçağ’da Avrasya ve Ortadoğu’da etnik yapı ve devlet oluşumu (çev. O. Karatay). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
CR  - Gutas, D. (2014). Greek thought Arabic culture: The Graeco-Arabic translation movement in Baghdad and early Abbasid society. UK: Routledge.
CR  - Hansen, V. (2012). The silk road: A new history. UK: Oxford University Press.
CR  - Harvey, P. (2013). An introduction to Buddhism: Teachings history and practices. UK: Cambridge University Press.
CR  - Henning, W. B. (1943). The book of the giants. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, 11(1), 52-74.
CR  - Holliday, A. (2019). Understanding intercultural communication: Negotiating a grammar of culture. UK: Routledge.
CR  - International Council on Monuments and Sites. (1999). International cultural tourism charter: Managing tourism at places of heritage significance. 6 Mart 2024 tarihinde https://openarchive.icomos.org/431/1/Monuments_and_Sites_1_Charters.pdf adresinden edinilmiştir.
CR  - International Council of Museums. (2019). Annual report 2019. International Council of Museums.
CR  - Kafesoğlu, İ. (2023). Türk milli kültürü. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
CR  - Kasai, Y. (2023). Manichaeism and Buddhism in contact: The significance of the Uyghur history and its literary tradition. Entangled Religions, 14(2), 1-20.
CR  - Keown, D. (2013). Buddhism: A very short introduction. UK: Oxford Üniversitesi Yayınları.
CR  - Kitapçı, Z. (1987). Orta Asya mahalli Türk hükümdar ve aristokratları arasında İslâmiyet: İlk Müslüman Türk hükümdarları (Emevîler Devri). Belleten, 51(201), 1139-1208.
CR  - Klimburg-Salter, D. (2013). The silk route and the diamond path: Esoteric Buddhist art on the Trans-Himalayan trade routes. Los Angeles: UCLA Art Council.
CR  - Klimkeit, H. J. (1993). Gnosis on the silk road: Gnostic texts from Central Asia. San Francisco: Harper.
CR  - Klimkeit, H. J., & Berbercan, Ç. T. (2009). Türk Orta Asya’sında Budizm. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 26, 93-108.
CR  - Lafforgue, E. (2012). Mor Budist Stupası. 5 Şubat 2024 tarihinde https://www.alamy.com/stock-photo-mor-buddhist-stupa-kashgar-xinjiang-china-xinjiang-uyghur-autonomous-51329495.html adresinden edinilmiştir.
CR  - Levi, S. C., & Sela, R. (2009). Islamic Central Asia: An anthology of historical source. USA: Indiana University Press.
CR  - Lieu, S. N. C. (1985). Manichaeism in the later Roman empire and medieval China. Germany: Mohr Siebeck.
CR  - Lieu, S. N. C. (1998). Manichaeism in Central Asia and China. UK: Cambridge University Press.
CR  - Lipovsky, I. (1996). The awakening of Central Asian Islam. Middle Eastern Studies, 32(3), 1-21.
CR  - Liu, M. T. (2011). Çin kaynaklarına göre Doğu Türkleri (çev. E. Kayaoğlu ve D. Banoğlu). İstanbul: Selenge Yayınları.
CR  - Nargül, V. (2016). İslamiyet’in yayılmasında savaş ve şiddetin rolü. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1(1), 139-146.
CR  - Nicolle, D. (2005). Historical atlas of the Islamic world. USA: Mercury Books.
CR  - Nicolle, D., & McBride, A. (1990). The age of Tamerlane. UK: Osprey Publishing.
CR  - Manz, B. (2018). The rise and rule of Tamerlane: The expansion of the Timurid empire. USA: University of Chicago Press.
CR  - Museum of Fine Arts Boston. (2018). Conservation in action: Japanese Buddhist sculptures. Museum of Fine Arts Boston.
CR  - Ögel, B. (2020). Dünden bugüne Türk kültürünün gelişme çağları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
CR  - Pamir, A. (2009). Orta Asya Türk hukukunda töre kavramı. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 58(2), 359-375.
CR  - Praṇidhi. (2024). Bezeklik gravürü. 10 Şubat 2024 tarihinde https://garystockbridge617.getarchive.net/amp/media/bezeklik-caves-praidhi-scene-no-5-temple-no-9-130b3d adresinden edinilmiştir.
CR  - Puri, B. N. (1987). Buddhism in Central Asia. Delhi: Motilal Banarsidass.
CR  - Reeves, J. C. (2000). Manichaeism in Central Asia and China. UK: Cambridge University Press.
CR  - Sinor, D. (1982). The legendary origins of the Türks. E. V. Žygas & P. Voorheis (Ed.), Folklorica: Festschrift for Felix J. Oinas içinde (s. 223-257). Indiana University Uralic and Altaic Studies.
CR  - Simmel, G. (2018). The sociology of Georg Simmel. USA: Free Press.
CR  - Sneath, D. (2007). The headless State: Aristocratic orders, Kinship society, and misrepresentations of nomadic inner Asia. USA: Columbia University Press.
CR  - Tekin, Ş. (1963). Mâni dininin Uygurlar tarafından devlet dini olarak kabul edilişinin 1200. yıldönümü dolayısı ile birkaç not (762-1962). Belleten, 10, 1-10.
CR  - The British Museum. (2024). Shikshin Tapınağı. 1 Ocak 2024 tarihinde https://britishmuseum.org adresinden edinilmiştir.
CR  - Twitchett, D., & Tietze, K. A. (2010). The Liao Empire (907–1125). D. Twitchett & K. A. Tietze (Ed.), The Cambridge history of China, Volume 6: Alien Regimes and Border States, 907–1368 içinde (pp. 43-153). UK: Cambridge University Press.
CR  - United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO). (2003). Convention for the safeguarding of the intangible cultural heritage. UNESCO.
CR  - Veliyev, D. (2009). Küreselleşme sürecinde Türk dünyası. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19, 103-110.
CR  - von Le Coq, A. (1986). Buried treasures of Chinese Turkestan. UK: Oxford University Press.
CR  - Walsh, M. J. (2009). Sacred economies: Buddhist Monasticism and territoriality in Medieval China. The Sheng Yen series in Chinese Buddhist Studies. New York: Columbia University Press.
CR  - Whitfield, S. (2004). The silk road: Trade travel war and faith. UK: British Library.
CR  - Williams, P. (2008). Mahāyāna Buddhism: The doctrinal foundations. UK: Routledge.
CR  - Yaldız, M. (1987). Archäologie und kunstgeschichte chinesisch-zentralasiens (Xinjiang). NW: Leiden.
CR  - Zengin, A. ve Yaman, Ü. (2018). Eski Uygur Türkçesi metinleri üzerinden Budizm ve Maniheizm’in savaşa bakışı. Türk Dili Ve Edebiyatı Dergisi, 58(1), 175-216.
UR  - https://doi.org/10.58884/akademik-hassasiyetler.1554306
L1  - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4232910
ER  -