TY  - JOUR
T1  - المصطلح البلاغي بين الثبوت والتغير
TT  - Rhetorical Terms: Between Stability and Change
AU  - Hakçioğlu, Yaser Ali
PY  - 2025
DA  - June
Y2  - 2025
DO  - 10.54893/vanid.1557409
JF  - Van İlahiyat Dergisi
JO  - vanid
PB  - Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi
WT  - DergiPark
SN  - 2667-615X
SP  - 27
EP  - 40
VL  - 13
IS  - 22
LA  - ar
AB  - لا يخلو فن من الفنون من وضع المصطلحات العلمية الخاصة به، فعلماء كل فن يحرصون كل الحرص على وضع مصطلحات علمية، وتكون هذه المصطلحات باتفاق بينهم، والغرض من وضع هذه المصطلحات هو تسهيل هذه الفنون وتحديد المسائل العلمية وتوضيح معالمها، مما يجعلها سهلة الحفظ، واضحة المعالم، ويسهل بذلك على العلماء والدارسين الوقوف على تلك المسائل وتصورها، فالمصطلحات كالنجوم الهاديات في ظلمات الليل البهيم؛ لأنها عنوان المفهوم، والمفهوم أساس الرؤية، فهي وسيلة من وسائل المعرفة، بل هي من أهم الأدوات المعرفية في مجال إيصال المعلومات، فقد قيل: "إن فهم المصطلحات نصف العلم؛ لأن المصطلح هو لفظ يعبر عن مفهوم، والمعرفة ما هي إلا مجموعة من المفاهيم المترابطة التي تتشَكَّل منها المنظومة المعرفية؛ ولهذا كان وضع المصطلحات للعلوم أمرا حتميا ولازما لعموم الحاجة إليه، ومما لا بد من الإشارة إليه هو أن وضع المصطلحات ليس خاصا بعصرنا هذا، بل هو ضارب بجذوره في عمق التاريخ، فقد عُرف المصطلح منذ مجيء الإسلام، ودليل ذلك أن هناك كثيرا من الألفاظ، والكلمات من العصر الجاهلي قد أخذت معاني جديدة وصبغت بصبغة إسلامية، ووضعت لها تعريفات جديدة تحمل معاني الإسلام والشرع الجديد، ولأهمية وضع المصطلحات العلمية كانت هذه الدراسة التي أحاول من خلالها التعريف بالمصطلح وبيان أهميته، وذكر الأسباب الداعية إلى وضع المصطلحات، وسأحدد الإطار الذي تدور حوله هذه الدراسة من خلال دراسة مصطلحات بلاغية بذاتها، وهي مصطلحات:" الكناية، والاحتباك، وتجاهل العارف" من حيث التعريف بها وذكر نماذج لها وبيان ما طرأ عليها من الثبوت والتغير
KW  - اللغة العربية
KW  - المصطلح
KW  - البلاغة
KW  - الثبوت
KW  - التغير
N2  - No art is free from its own set of scientific terms. Scholars of each art are keen to establish these scientific terms through mutual agreement. The purpose of creating these terms is to simplify the arts, define scientific issues, and clarify their features, making them easier to memorize, clear in their outlines, and facilitating the process for scholars and students to understand and visualize these matters. Terms are like guiding stars in the dark night; they represent concepts, and the concept is the foundation of vision. Thus, terms are a means of knowledge and are among the most important cognitive tools for conveying information. It has been said, "Understanding terms is half of knowledge," because a term is a word that represents a concept, and knowledge is merely a collection of interconnected concepts that form the cognitive system. Therefore, the creation of scientific terms is essential and necessary due to its general need. It is worth noting that the creation of terms is not specific to our era but has deep historical roots. Terms have been known since the advent of Islam. Many words and terms from the pre-Islamic era were given new meanings and were imbued with Islamic significance, and new definitions were established to reflect Islamic teachings and the new law. There is no doubt that all sciences need the creation of scientific terms; all sciences, without exception, are subject to this need. Hence, scholars recognized the importance of creating scientific terms. The primary goal of creating these terms was to simplify sciences, define their outlines, and facilitate memorization for scholars and students.
CR  - Abdü'l-Azîz Atîk. ‘İlmu'l-Beyân. Beyrut: Dârü'n-Nehda'l-Arabîyye, 1982.
CR  - Abdül-Muttalî' es-Sâ‘îdî. Buğyetü'l-eyâsı şerhü Telhîsi'l-Muhtâr fî ‘ulûmi'l-belâğa. Kahire: Maktaba'l-Âdâb, 2005.
CR  - Ahmed b. Hanbel, Ebu Abdillah b. Muhammed eş-Şeybânî. Müsnedü’l-İmam Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb el-Arnaût. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 2001.
CR  - Ahmet b. Ali b. Ahmed el-Kelkeşendî. Sübhü'l-eş‘â fî sınâ‘ati'l-inşâ', Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-‘İlmiyye. ts.
CR  - Ahmet Şahlân.“Cehûdü Mektebi Tenzîkü't-Tahrîr fî Kıyâsâti'l-Luga ve't-Tenzîk bi-‘İshrîn Senet”, Mecelletü'l-Lisânü'l-Arab, 44, 1997.
CR  - Ali Muhammed el-Kâsımî. “İlmu'l-Mu‘tehime Beyne ‘İlmi'l-Mantik ve ‘İlmi'l-Luga”, Mecelletü'l-Lisânü'l-Arab, 30, 1984.
CR  - Bedevî Tabâne. Mu‘cemü'l-belâğa el-Arabiyya, Cidde: Dârü'l-Mınâra, 1988.
CR  - Bukâ’î, İbrahim b. Ömer b. Ebu Bekr. Nizâmu’d-durer fî tenâsübi’l-ayâti ve’s-suver. 23 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
CR  - Câhız, Amr b. Bahr, Ebu Osman. el-Beyân ve't-tebyîn. Beyrut: Dâru Mektebeti'l-Hilâl, 1423.
CR  - Cünâcî, Hasan b. İsmail b. Abdirrezzâk. en-Nazmu’l-belâğî beyne’n-nazariyye ve't-tatbîk. Kahire: Dâru’t-Tabâ'ati’l-Muhammediye, 1983.
CR  - Cürcânî, Ali b. Muhammed b. Ali eş-Şerîf. Kitâbu’t-ta‘rîfât. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1983.
CR  - Cürcânî, Ebu Bekr Abdülkâhir b. Abdirrahman. Delâilu’l-i'câz. thk. Mahmûd Şâkir. Kahire: Matbaatu’l-Medenî. 3. Basım, 1992.
CR  - Ebu Abdullâh Muhammed b. Ömer b. el-Hasan er-Râzî. Mefâtihü’l-gayb. Beyrut: Dâru İhyâ’i't-Turâsi'l-Arabî, 3. Basım, 1420.
CR  - Ebu Hayyân el-Endelüsî, Muhammed b. Yûsuf b. Ali b. Yûsuf. el-Behru’l-muhît. thk. Sadık Cemîl. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1420.
CR  - Ebû Hilâl el-‘Askerî, el-Hasan b. Abdillâh b. Sehl b. Sa'îd. es-Sinâ'ateyn. thk. Ali Muhammed el-Becâvî – Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. Beyrut: el-Mektebetü'l-Aṣriyye, 1419.
CR  - Ebu Nâsir İsmail bin Hammad el-Cevherî, es-Sıhah Tâcü'l-Luga ve Sıhahü'l-Arabiyye, thk. Ahmet Attâr, Beyrut: Dârü'l-‘İlmli li’l-Melâyîn, 1987.
CR  - Ebu Ubeyde Mamer b. el-Müsennâ et-Teymî, Mecâzu'l-Kur’ân, thk. Muhammed Fuâd Sezgin, Kahire: Maktaba'l-Hâncî, 1381.
CR  - Ebu'l-Hassan Ali b. İsmail b. Sidde. el-Muhkem ve'l-muhîtü'l-a‘zam. thk. Abdülhamid Hendâvi. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-‘İlmiyye, 2000.
CR  - Emîl Bedî‘ Yakub. el-Mu‘cemü'l-müfassal fî ‘İlmi'l-‘arûd ve'l-kâfiyye ve funûnü'ş-şi‘r, Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-‘İlmiyye, 1991.
CR  - Ferâhîdî, el-Halîl b. Ahmed b. Temîm. Kitâbu’l-‘Ayn. thk. Mehdî el-Mahzûmî vd. Beyrut: Dâru’l-Hilâl, ts.
CR  - Hamevî, İbn Hicce Takıyuddîn Ebu Bekr b. Abdillâh. Hizânetü'l-edeb ve gâyetü'l-ereb. thk.  İssâm Şukyu. Beyrut: Dâru’l-Hilâl, 2004.
CR  - İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir b. Muhammed b. Muhammed. et-Tehrîr ve't-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: Dâru’t-Tunusîyye li'n-Neşr, 1984.
CR  - İbn Cemâa, Ebû Abdillâh Muhammed b. İbrâhîm. Keşfü’l-meʿânî fi’l-müteşâbih mine’l-mes̱ânî. thk. Abdü'l-Cevad Khalf. Mansura: Darü’l-Vefâ, 1990.
CR  - İbn Ebü’l-İsba‘, Abdülazîm b. Abdilvâhid. Taḥrîrü’t-Taḥbîr fî ṣınâʿati’ş-şiʿr ve’n-nes̱r ve beyâni iʿcâzi’l-Ḳurʾân. thk. Hafni Şeref. Kahire: İhyâ'ü’t-Turâsi’l-İslâmî, ts.
CR  - İbn Manzûr, Ebu'l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-‘Arab. 20 Cilt. Beyrut: Dâru’s-Ṣâdır, 3. Basım, 1414.
CR  - İbnü’z-Zübeyr el-Gırnâtî, Ahmed b. İbrâhîm. Mulâku’t-te’vîli’l-kâti‘ bi zevi’l-ilhâdi ve’t-ta‘tîl fî tevcîhi’l-müteşâbih min âyi’t-Tenzîl. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, ts.
CR  - İbrahim bin Muhammed bin Arabşâh İssâmü'ddîn, el-Atvâl Şerhu Telhîsü Miftâhü'l-‘ulûm, thk. Abdülhamid Hendâvi, Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-‘İlmiyye, ts.
CR  - İbrahim Fâtih, Mu‘cemü'l-mu‘âsârâtü'l-edebiyye, Tunus: Dârü't-Tâ‘âdûdiyye el-‘Amelîyye, 1986.
CR  - Kazvînî, Muhammed b. Abdürrahmân Ebu'l-Ma'âlî.  el-İdâh fi 'Ulûmi’l-Belâğe. thk. Muhammed Abdülmün'im Hafâcî, Beyrut: Dâru’l-Cîl, 3. Basım, ts.
CR  - Kefevî, Eyyûb b. Mûsâ el-Husaynî. el-Kulliyyât. thk. Adnan Derviş. Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, ts.
CR  - Kermânî, Mahmûd b. Hamza b. Nâsır Burhânüddîn. Esrâru’t-tekrâr fi'l-Kur'ân. thk. Abdülkâdir Atâ. Kahire: Dâru’l-Fazîle, ts.
CR  - Mahmûd Abdürrahmân Abdü'l-Mün‘im, Mu‘cem İstılâhâtü'l-Fıkhîyye. Kahire: Dârü'l-Fazîle, ts.
CR  - Mehdi Salih Sultan el-Şammârî, fî'l-Mu‘tehime ve lisanü'l-‘İlm. Bağdat: Neşrât Külliye-i Âdâb, 2012.
CR  - Meydânî, Abdürrahmân b. Hasan Habennek. el-Belâğetü’l-Arabîyye. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1996.
CR  - Muhammed bin Ahmed bin Yûsuf el-Belhî el-Harezmî, Müftâhü'l-‘ulûm, thk. İbrahim el-Ebyârî, Beyrut: Dârü'l-Kitâbi'l-Arabî, ts.
CR  - Muhammed Ebu'l-Leys el-Khayr Âbâdî. Mu‘cem İstılâhâtü'l-Hadîs ve’l-Müsannifîn. Kahire: Dârü’n-Nefâ'is, 2009.
CR  - Muhammed İbrahim İbâde, Mu‘cemu istılâhâtü'n-nahv ve's-sarf, Kahire: Maktaba'l-Âdâb, 2011.
CR  - Taberî, Ebû Ca'fer Muhammed b. Cerîr. Câmî'u’l-beyân 'an te'vîli âyi'l-Kur'ân. thk. Mahmûd Şâkir. Mekke: Dâru’t-Terbiyye ve't-Turâs, ts.
CR  - Tahânevî. Muhammed b. Ali b. el-Kâdî Muhammed. Küşşâfü İstılâhâtü'l-fünûn ve'l-‘ulûm, thk.. Ali Dahruc, Beyrut: Mektebetu Lübnan, 1996.
CR  - Zeynüddin Muhammed b. Ebî Bekir er-Râzî. Mühtârü's-Sıhah, thk. Yûsuf Şeyh, Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, 1999.
CR  - Zemahşerî. Ebu'l-Kâsım Mahmûd b. Amr b. Ahmed. Esâsü’l-Belağa. thk. Muhammed Bâsıl, Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-‘İlmiyye, 1998.
CR  - Zemahşerî, Ebu'l-Kâsım Mahmûd b. Amr b. Ahmed. el-Keşşâf an hakâiki gavamidi’t-tenzîl. Beyrut: Dârü'l-Kitâbi'l-Arabî, 1407.
UR  - https://doi.org/10.54893/vanid.1557409
L1  - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4246955
ER  -