@article{article_1560874, title={Ems̱ile Şerhleri Örneğinde Sarf Kitaplarında Konu Sıralamasını Belirleyen Prensipler}, journal={Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi}, volume={67}, pages={79–101}, year={2024}, DOI={10.15370/maruifd.1560874}, author={Benli, Ali}, keywords={Arap dili, Arapça öğretimi, Klasik sarf kitapları, Metin kompozisyonu, Emsile.}, abstract={İslamî ilimlerin farklı sahalarında klasik dönemde telif edilen şerh ve haşiyelerin ele aldıkları konulardan biri de açıkladıkları eserlerin iç düzeni, yani konuların yazılış sıralarıdır. Konuların takdim ve tehirine dair açıklamalar ve gerekçelendirmeler, özellikle ders kitabı olarak kullanılan kısa metinlerde konu sıralanışının gelişigüzel olmadığını ve birtakım prensipler çerçevesinde belirlendiğini göstermektedir. Bu makalede Osmanlı medreselerinde sarf ilmine başlangıç aşamasında okutulan Ems̱ile’nin şerhlerinde eserin iç sıralaması hakkındaki yapılan açıklama ve gerekçelendirmeler incelenmiştir. Bunların büyük kısmı tikel konulara dair yorumlardır ve bunlarda konuların sıralanmasına dair genel kurallara dolaylı olarak temas edilmiştir. Bu makalede bahsi geçen açıklamalardan hareketle, klasik bir sarf metninin kompozisyonunda sıralamayı belirleyen genel prensipler ortaya konulmaya çalışılmış ve bu çerçevede aslında kelam-felsefe geleneğindeki tartışmalara dayandığı tespit edilen bu prensiplerin klasik dönem telif anlayışına yansımaları değerlendirilmiştir. Belirlenen genel prensiplerin bazıları Ems̱ile’de verilen dil yapılarının anlamlarının varlık ve zaman gibi ontolojik gerçekliklerle ilişkisine dairdir. Ancak bunlar arasında sebep-sonuç ilişkisi, etkilenme bağlantısı, türeme alakası, yalın veya bileşik olma durumu, kullanım sıklığı, cümlede temel veya yardımcı öğe olarak bulunma vb. mantık ve dil ile ilgili yorum ve açıklamalar görmek de mümkündür. Bunların yanında ilâhî emre uygunluk gibi dînî referanslar da sıralamayı belirleyen kurallar arasında sayılmıştır. Farklı şerh yazarlarının bir konunun öncelenmesi veya geriye alınması hakkında birbirinden ayrı gerekçeler öne sürdüklerine rastlanabilmektedir. Bu da aslında bu tür görüşlerin genelde zorunlu değil, yoruma dayalı öznel akıl yürütmeler olduğunu ve şarihlerin şerh ettikleri metni kompozisyonu yönünden de savunmaya çalıştıklarını göstermektedir. Yine de özellikle başlangıç seviyesinde okutulan bir sarf kitabında konu sıralamasına dair yapılan tartışmaları okumak ve bunların düşünsel arkaplanını görebilmek hem Arapça öğretiminde konu sıralaması ve ders planlaması hem de klasik kitapların yazımı ve iç düzeni hakkındaki bilgimize farklı boyutlar katabilecektir.}, number={67}, publisher={Marmara Üniversitesi}, organization={Çalışmada herhangi bir kurum ya da kuruluştan destek alınmamıştır.}